Birinin tərəzisinə torpaq tökmək - onu gücsüz saymaq, asanlıqla məğlub
ediləcəyinə inanmaq deməkdir. Yəni polad kimi gücümdən qorxmadan məni
ağır daşlarla deyil, yüngül torpaqla çəkmək istəyirsən.
231
Ulduzlar o qədər qızıl səpirdi,
Yer öküzü qızıl altına girdi.
Mifoloji təsəvvürə görə, Yer kürəsi öküz üstündə durmuşdur. Beytin
mənası: gecə oldu, o qədər ulduz doğdu ki, göydən yerə işıqdan sanki qızıl
töküldü, yer öküzü qızılın altında duran kimi idi. (Nizamidə; yer öz öküzünü
xəzinəyə sürdü.)
232
Təbii yaqutu yonunca zaman,
Yaqutlu tac ilə cüt oldu cahan.
Yəni göy təbii yaquta bənzəyən Günəşi xırdalayıb səmaya səpmiş, səma
almazlarla bəzənmiş tac kimi yerin başına qoyulmuşdur.
233
Neysandan nə şerəf almışsa sədəf,
Çinə də şah verdi elə bir şərəf.
Yəni İskəndər çinlilərə çoxlu dürr-cəvahir bağışladı.
234
Fəğfur - qədimdə Çin imperatorlarına verilən titul.
235
Hər yandan töküldü şahanə yarpaq,
Meyvə yarpağıtək tökdü hər budaq.
Yəni payızda ağac yarpaqlarını tökən kimi, ziyafət süfrəsinə də o bol
rəngarəng yemək boşqablaridüzüldü.
236
Fərxarə bənzəyən istək evindən,
Tez hazır olurdu hər istənilən.
Fərxar - Çində gözəlləri ilə məşhur bir şəhər olmuşdur. Yəni o məclisdə,
Fərxar şəhərində olan kimi, hər kəs öz istədiyinə o saat nail olurdu. Cənnətdə
həmişə hər şey arzu edilən dəqiqədə hazır olan kimi orda da hər şey hazır idi.
237
Xəzinə ağzını açınca xaqan,
Qarun xəznəsində yer oldu pünhan.
Yəni Çin padşahı xəzinə qapısını açıb, Qaran xəzinəsindən hər tərəfə
hədiyyələr saçırdı.
238
"Fərəsi" "rüx" ilə ayaqdan salır,
"Fərəs"lə "fil"i də cəbhədən alır.
Yəni (şahmat oyununda olan kimi) düşmənin atını topla vurur, filini də
atla aradan çıxarır.
239
Çərx kimi dolanır açarkən şəhbal,
Gəzişi cənubdu, çıxışı şimal.
Yəni o ov quşu ova getməkdə cənub küləyi kimi, ovdan gəlməkdə isə
şimal küləyi kimi sürətli, iti qanadlı idi.
457
458
240
Su kimi lətifdir o çənə, buxaq,
Atəşdə suyu kim görmüş baş-ayaq?
Atəşdə suyun baş-ayaq görünməsi ifadəsi ilə tər damcdan süzülən lətif ağ
buxağın od kimi qırmızı yanaqlar altında sallanması nəzərdə tutulur
241
Üzü bənövşəyə qızıl gül atır,
Gül üzdə bənövşə keşikçi yatır.
Burada bənövşə - saçlar, qızıl gül - yanaq deməkdir. Yəni yanağı qara
saçların bənövşəsinə qızılgül taxmış, bənövşəni qızılgülün qarovulçusu
etmişdir.
242
Müşk onun zülfünə bağlamış kəmər,
Zülfü də Günəşə köləlik edər.
Yəni müşk onun saçlarının beli bağlı qulu, saçları da Günəş kimi parlaq
yanaqlarının beli bağlı qulamı idi.
243
İki pərvanədir bağlanmış bura,
Birinin üzü ağ, birinin qara.
Ömrün ətrafında dönən iki pərvanə - gecə və gündüz deməkdir. Ağ
pərvanə - gündüz, qara pərvanə - gecədir.
244
Kimsənin şamına deyil pərvanə,
Dinləməz kimsəni, baxmaz fərmanə.
Bu pərvanələr kimsənin işığına getməz, yəni gecə-gündüz, zəmanə,
dövran heç kimə tabe deyil.
245
Dan yeri yaqutdan şəfəq saçanda,
Şəbdizin belindən təngi açanda...
Burada yaqut - Günəş, şəbdiz - gecə, təng - aman yolu, kəhkəşan
deməkdir. Yeni səhər açılanda, ulduzlar göydə gözdən itəndə...
246
Yeddi rus soyundan tərpətdi ordu.
O zaman Rusiya yeddi vilayətə bölünürdü.
247
Tarixlə, təqvimlə hərbə gedirlər,
Hesabda bir ayı təxir edirlər.
Yəni onlar tarix və təqvim üzüylə uğurlu-uğursuz saatı təyin etməklə
başlayır və bu astronomik hesablama üçün bir ay yubanırlar.
248
Zəhər ki, vücuda salır zəlzələ,
Sağalır yenə də başqa zəhərlə.
Təbabətdə zəhərlənməni bədənə başqa bir zəhər vurmaqla da müalicə
edirlər; burada həmin tibbi əməliyyata işarə olunur.
249
Daşlarda nizə qan çeşməsi açar,
Bir orman göyərdir yay ilə oxlar.
459
Burada daşlar dedikdə döyüşçülərin daş kimi bərk sinələri nəzərdə
tutulur. Yəni nizə, mızraq döyüşçülərin daş sinələrinden qan bulağı açmış və
o bulağın ətrafında nizə, ox meşəsi bitmişdir.
250
Aslantək alışdım sağn yırtmağa,
Tülkütək baxmaram yağlı quyruğa.
Yəni mən müharibədə aslan kimi pencə-pencəyə vuruşuram, tülkü kimi
hiyləgərliklə məşğul olmuram.
Yəni bu müharibə çox
soyjımaq, ölmək deməkdir.
Boynunu çəkən çox adlı pəhləvan
Oturdu buza o soyuqqanlıdan.
igidləri məhv etdi. Buza oturmaq - burada
Firuzə rəngli tağ - göy,
Firuzə rəngli tağ ertəsi günü,
Dağ-daşdan ucaltdı yaqut güzgünü,
səma; yaqut güzgü - Günəş. Yəni ertəsi günü
dağın arxasından Günəş doğdu.
253
Öpüşün qapısı bununla belə,
Bağlanmış Səmərqənd çubuqlariylə.
Yəni dodaqlarım gözəl, öpüşüm çox şirinsə də, lakin onların qapısı
Səmərqənd ağacı ilə bərk bağlanmışdır, oradan öpüş içəri girə bilməz.
254
Mənimlə bir cınaq çəksə gül, çiçək,
"Apardım" sözünü unutsun gərək.
Yəni güllər də mənim gözəlliyimlə bəhsə girişə bilməz; mən öz
gözəlliyimlə hər zaman güllərdən, çiçəklərdən üstünəm.
255
Bu müşkin xalımla çinli bağnyam,
Falca Rum qəlbinin şən çırağıyam.
Burada müşkin xal - qara, çinli bağn - ağ vücuda, ağ sifətə yaraşıq
deməkdir. Yəni fala baxdırmışam, bəxtimə Rum qəlbi, yəni İskəndər
düşmüşdür. Rum qəlbinin şəm çırağıyam - yeni məhəbbətim İskəndərin
ürəyindədir, İskəndərin xoşuna gəlmişəm.
256
Əqiq möhr üstünü basmamışdı pas,
Saf üzük qaşım deşməmiş almas.
Yəni o qız hələ bakirə idi, o vaxta qədər ona kişi əli toxunmamışdı.
257
Gecəydi o yerdə, qaranlıq diyar
Müşkü ud yerinə etdi ixtiyar.
Orijinalda "qaranlıq diyar" deyil, "yarımişıqlı diyar"dır. Yəni gecə olanda
o diyar ağ udu (işığı) deyil, qara müşkü (qaranlığı) seçdi.
460
258
Kinindən olmuş göy dəli, zəncirli,
Zəncinin yerinə keçdi kəşmirli.
Yəni göyün halı zəncirli dəli kimi qanşdı. Ağ sifətli kəşmirli qara bədənli
zəncini əvəz etdi: hava işıqlandı.
259
Əjdər quyruğunda gizləndi Aytək.
Dini rəvayətlərdə Ayın tutulması əjdahanın onu tutub gizlətməsi ilə izah
edilir. Buna görə də Ay tutularkən əjdahanı guya qorxudub qovmaq üçün mis
qablara döyüb hay-küy salarmışlar. Misranın mənası: İskəndər Zülqəmeyn
zülmata getdi.
260
Açmış bu mədəni başqa bir şair.
Burada Nizami Firdovsini nəzərdə tutur.
261
Heyvan tapmadısa, kədər yox bunda,
Heyvantək ölmədi heyvan yolunda.
Burada birinci və üçüncü "heyvan" - abi-həyat, dirilik suyu mənasındadır.
Yəni İskəndər dirilik suyunu tapmadısa da, bundan incimədi və çox şükür
etdi ki, heyvan suyu, yəni dirilik suyu yolunda heyvan kimi ölmədi.
262
Bu incə nüktədən bildi tacidar:
Torpaqdır, onu bu torpaq doyurar.
Yəni bu mənalı hekayədən şah anladı ki, şahlığın tamahını yalnız qəbir
torpağı doydurar.
263
Birini günbəddən salır quyuya,
Birini balıqdan ucaldır Aya.
Yəni bu dünya birini göydən yerə endirir, birini yerdən göyə qaldırır -
birini alçaldır, birini yüksəldir.
264
Hər yerdə o qoca, o sənət əri,
Yanlış söyləmişdi doğru sözləri,
Yanlışa yenidən vurdum bir bəzək,
O qoca şairdən üzr istəyərək.
Qoca şair - Firdovsidir.Yəni Firdovsi İskəndər dastanını yanlış rəvayətlər
üzrə bəzətmişdi. Mən bunu doğru dastan üzrə bir də bəzədim (yenidən
işlədim) ki, bunun üçün də Firdovsidən üzr istəyirəm.
265
Dünyanı yumuş bu üçüncü dəniz,
Nəsara dinindən etmiş tərtəmiz.
Mifoloji rəvayətə görə, üç dəniz - birinci asiman, göy, ikinci - dünyanı
qaplayan mühit dənizi, üçüncü - havada sallanan dənizdir. Bunun suyu
dünyanı yumaqdadır.
461
Nəsara dini - Allahı üç ünsürdən (ata, oğul, ruhül-qüds) ibarət hesab edən
xristianlıq.
266
Uca, dik başını Müştəri öpər,
Təslis və tərbiə cəvahir saçan,
Üçbucaq oturdan, dördlü koturan.
Yəni Müştəri ulduzu kimi yüksəkdə olan, baxışları gövhər saçan. Tərbi -
dördləmə; burada bardaş qurub oturma; təslis - üçləmə; burada məclisdəkiləri
üçbucaq şəklində oturtma; sağda, solda və qabaqda.
267
Bitincə gövhəri aldım hüzurə,
Gövhəri hədiyyə verdim gövhərə.
Yəni "Şərəfnamə"ni yazıb qurtardıqdan sonra Nüsrətzəddinə ithaf etdim.
Beytdə əvvəlki iki "gövhər" sözü "Şərəfhamə"ni, sonuncu "gövhər" isə
Nüsrətəddin Atabəyi bildirir.
462
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
Qəhrəmanlıq dastanı (Qəzənfər Əliyev).......................................... 4
"Ey tanrı, dünyada sənsən padşah”................................................15
Minacat............................................................................................. 20
Sonuncu peyğəmbərin tərifi............................................................ 23
Peyğəmbərin meracı........................................................................ 24
"Şərəfhamə"ni yazmaq haqqında..................................................28
Hekayət............................................................................................. 30
Öz halına və zəmanənin gedişinə dair............................................... 32
Öz nəfsinə öyüd və nəsihət............................................................... 36
Xızrın Nizamiyə təlimi...................................................................... 43
Nüsrətəddin Əbubəkr padşahın tərifi..............................................47
Padşaha xitab................................................................................... 51
Dastanın xülasəsi və İskəndərin cahangirlik tarixi........................ 53
Bu əsərin yazılmasının səbəbi............................................................58
Dastanın başlanğıcı.......................................................................... 60
İskəndərin təlim alması.....................................................................64
İskəndərin taxta çıxması................................................................. 68
Zənci qoşununun gəlməsindən İskəndərin xəbərdar olması.........71
İskəndərin Zəngibar şahma xəbər göndərməsi.............................. 75
İskəndərin Zəngibar şahını məğlub etməsi.....................................92
İskəndərin Misirdən Ruma qayıtması............................................. 97
İskəndərin ovda xoş fal vurması..................................................... 101
İskəndərin güzgü qayırması............................................................ 108
Dara elçisinin İskəndərin yanma gəlməsi......................................110
Daranın İskəndərlə müharibəyə qoşun çıxarması........................117
Daranın sərkərdələri ilə məsləhəti.................................................. 121
Daranın İskəndərə məktubu......................................................... 130
Daranın məktubuna İskəndərin cavabı..........................................134
Daranın İskəndərlə müharibəsi......................................................140
Daranın sərkərdələri tərəfindən öldürülməsi................................ 146
İskəndərin İran başçıları ilə əhd-peyman bağlaması...................159
İskəndərin İran atəşgədələrini dağıtması......................................170
İskəndərin İsfahanda Daranın qızı Rövşənəyi alınması............... 176
463
İskəndərin İstəxrdə taxta oturması................................................ 185
İskəndərin Daranın qızı Rövşənəyi Ruma göndərməsi................ 190
İskəndərin Ərəbistana getməsi və Kəbəni ziyarət etməsi............. 195
İskəndərin Bərdəyə gəlməsi və Nüşabə ilə görüşməsi...................201
İskəndərin Nüşabə ilə məclisdə oturması...................................... 220
İskəndərin Əlbürz dağma getməsi................................................. 225
İskəndərin Dərbənd qalasını alması...............................................230
İskəndərin Sərir qalasına getməsi və Keyxosrovun
qəbrini ziyarət etməsi...................................................................... 238
İskəndərin Keyxosrov məqbərəsinə getməsi................................. 245
İskəndərin Rəy və Xorasana getməsi............................................. 250
İskəndərin Hindistana getməsi....................................................... 257
İskəndərin hindli Keydə məktubu..................................................262
İskəndərin Hindistandan Çinə getməsi..........................................268
İskəndarin Xaqana məktubu.......................................................... 275
Xaqanın İskəndərə cavabı............................................................... 279
Rum və Çin nəqqaşlannm yanşı..................................................... 395
Xaqanın İskəndəri qonaq etməsi.................................................... 300
İskəndərin rus qoşununun hücumundan xəbər tutması.............. 308
İskəndərin Qıpçaq çölünə çatması................................................. 313
İskəndərin rus ölkəsinə çatması və müharibəsi............................ 317
İskəndərin ruslarla vuruşması........................................................323
İskəndərin ruslan məğlub etməsi....................................................354
Nüşabənin xilas edilməsi................................................................. 357
İskəndərin çinli kənizlə şənlik etməsi.............................................361
İskəndərin dirilik suyu axtarması.................................................. 371
İskəndərin zülmətə getməsi.............................................................378
İskəndərin zülmətdən çıxması........................................................ 383
İskəndərin Ruma qayıtması............................................................388
Nüsrətəddin Atabəyin sitayişinə dair............................................. 392
İzahlar............................................................................................... 395
464
Nizami Gəncəvi
ISKƏNDƏRNAMƏ
Şərəfnamə
"Lider nəşriyyat” BAKI-2004
465
Buraxılışa məsul:
Əziz Güləliyev
Texniki redaktorlar:
Rauf Cəfərov
Rövşən Ağayev
Tərtibatçı-rəssam:
Nərgiz Əliyeva
Kompyuter səhifələyicisi:
Alianna Duxanina
Kompyuter yığıcılan:
Bəsti Cəfərova
Aygün Məmmədova
Korrektorlar:
Elmira Teymurova
Pərinaz Səmədova
466
Yığılmağa verilmişdir 25.04.2004. Çapa imzalanmışdır 09.11.2004.
Formatı 60x90 V16. Fiziki çap vərəqi 27. Ofset çap üsulu.
Tirajı 25000. Sifariş 159.
Kitab "Şərq-Qərb" mətbəəsində çap olunmuşdur.
Bakı, Aşıq Ələsgər küç., 17.
467
Dostları ilə paylaş: |