Noyabr november miras

76 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
Mir Muhammad Karim Mirjafarzade, one of main representatives 
of Islamic enlightenment movement in Azerbaijan in late 19th cen-
tury and early 20th century was born in the family of Haji Mirjafar 
aga Seyid Muhammad oghlu who is from well-known Seyyid kin in 
Baku in 1858. Al-Bakuvi’s mother Nargiz khatun was shaik Najaf’s 
daughter. 
Al-Bakuvi’s  grandfather  Aga  Seyid  Muhammad  was  akhund  (a 
spiritual  rank  in  Moslem  countries)  of  Icherisheher  Mosque.  But 
tragedies of the time he lived caused violent murder of this great per-
son, who was courageous and patriotic religious figure. The Russian 
army which tried to occupy Baku again after general Sisianov’s as-
sassination in Baku re-sieged Baku in fall of that year. According 
to the telling of Al-Bakuvi’s daughter Aliyya khanum (Teze kha-
num) Baku khan, Husseingulu khan gave keys of the city fortress 
to Agha seyid Muhammad and escaped. The akhund who was pun-
ished after the occupation because of rejection of the demand of the 
Russians to open the fortress door was violently murdered with the 
blows of the stick. His little son Mirjafar who witnessed that event 
and screamed, was exposed to threat of the hiting, whereas could 
survive with local population’s help. Adult Mirjafar took the bones 
of his father to Mecca upon going on a pilgrimage and buried there. 
Mirjafar agha was akhund as well like his farther and married with 
Nargiz khatun from Khila (Amirjan) Village. Al-Bakuvi who got 
primary education from his father and madrasah in Icherisheher got 
high religious education in 1871-1881 by his father Mirjafar’s wish 
in Baghdad and returned Baku after study of Arabic language, figh, 
aprhorisms, tefsir, Islamic history sciences deeply. He took an exam 
and was granted mollah ‘parish’ in 1894, akhund in 1895, func-
tioned in Gilak Mosque in Baku for eight years and Shah Mosque 
in Icherisheher. Mir Muhammad Karim Mirjafar Al-Bakuvi was 
appointed confessor of Baku region in 1904 and chairman of Shiah 
assembly of Baku governorship till 1918. It shoud be noted that in 
that period Baku governorship was one of the three governorships of 
Northern Azerbaijan which was under Russian occupation. These 
issues are included into his competences as such high-rank religious 
figure:  to  get  “akhund”  rank;  to  chair  a  commission  examining 
religious figures wishing to become ‘parish’ mollah; to control the 
XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda islami maarifçi-
lik hərəkatının əsas nümayəndələrindən biri olan Mir Məhəmməd 
Kərim  Mircəfərzadə    1858-ci  ildə  Bakıda  məşhur  seyid  nəslindən 
olan Hacı Mircəfər ağa Seyid Məhəmməd oğlunun ailəsində dünya-
ya  gəlmişdi.  əl-Bakuvinin  anası  isə  Nərgiz  xatun  şeyx  Nəcəf  qızı 
idi. 
Əl-Bakuvinin  babası  Ağa  Seyid  Məhəmməd  İçərişəhər  məscidinin 
axundu idi. Lakin yaşadığı dövrün faciələri mübariz və vətənpərvər 
bir din xadimi olan bu böyük şəxsiyyətin vəhşicəsinə öldürülməsinə 
səbəb olmuşdu. General Sisianovun Bakıda öldürülməsindən sonra 
Bakını işğal etməyə çalışan rus ordusu həmin ilin payızında Bakını 
yenidən  mühasirəyə  alır.  əl-Bakuvinin  qızı  Əliyyə  xanımın  (Təzə 
xanım da adlanır-Ə.F.) nəql etdiyinə görə Bakı xanı Hüseynqulu xan 
şəhərin qala açarlarını axund Ağa Seyid Məhəmmədə verərək qaçır. 
Rusların  qala  qapısını  açmaq  tələbini  rədd  etdiyinə  görə  işğaldan 
sonra  cəzalandırılan  axund  çubuq  zərbələri  altında  vəhşicəsinə 
öldürülmüş, onun hadisənin şahidi olan və fəryad edən azyaşlı oğlu 
Mircəfər  də  döyülmək  təhlükəsi  ilə  üzləşmiş,  lakin  yerli  əhalinin 
yardımı ilə qaçıb canını qurtarmışdı. Yetkinlik yaşına çatan Mircəfər 
sonralar  həccə  gedərkən  atasının  sümüklərini  Məkkəyə  apararaq 
orada  dəfn  etmişdi.  Mircəfər  ağa  atasının  yolunu  davam  etdirərək 
axund olmuş, Xilə (Əmircan) kəndindən Nərgiz xatunla evlənmişdi. 
İlk  təhsilini  atasından  və  İçərşəhərdəki  mədrəsədə  alan  əl-Bakuvi 
atası Mircəfərin arzusu ilə 1871-1881-ci illərdə  Bağdadda ali dini 
təhsil almış, ərəb dilini, fiqh, kəlam, təfsir, islam tarixi kimi elmləri 
dərindən öyrəndikdən sonra Bakıya dönmüş, imtahan verərək 1894-
cü ildə prixod mollası adını, 1895-ci ildə axund adını almış, səkkiz il 
Bakıda Gilək məscidində və İçərişəhərdəki Şah məscidində fəaliyyət 
göstərmişdi.  Mir  Məhəmməd  Kərim  Mircəfər  əl-Bakuvi  1904-cü 
ildə Bakı qəzasının qazısı və Bakı quberniyası Şiə Məclisinin sədri 
vəzifələrinə seçilmiş , 1918-ci ilə kimi bu vəzifələrinə davam etmişdi. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  dövrdə  Bakı  quberniyası  rus  işğalı 
altında olan Şimali Azərbaycanın üç quberniyasından biri idi. Bu cür 
yüksək səviyyəli din xadimi kimi onun səlahiyyətlərinə bu məsələlər 
daxil  idi:  axund  rütbəsi  almaq,  prixod  mollası  olmaq  istəyən  din 
xadimlərini imtahan edən komissiyaya sədrlik etmək; məscidlərin, 
ziyarətgahların, vəqflərin, mədrəsələrin fəaliyyətinə nəzarət etmək; 
kəbin kəsmək, talaq, miras və sair şəriətlə bağlı məsələlərlə məşğul 
olmaq və xalqa izah etmək. əl-Bakuvi müsbət iş fəaliyyətinə və xalq 
tərəfindən sevilməsinə görə Qafqaz canişinliyi onun Zaqafqaziya şiə 
Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvinin həyatı və 
maarifçilik  fəaliyyətinə dair  ictimaiyyəti  fəaliyyəti
  
LifE AND PuBLiC ACtiVitY ON ENLiGHtENMENt WORk Of MiR MuHAMMAD kARiM MiRJAfAR AL-BAkuVi
Ali farhadov                                           
 
fellow researcher of ANAs National Museum of History of Azerbaijan
əli fərhadov                                         
 
AMEA Milli Azərbaycan tarixi Muzeyinin elmi işçisi

---