NOYABR NOVEMBER
MİRAS
|
17
ArAŞdIrmA REsEARCH
moured people are together with Sufis”. This is very important in
the term of people’s attitude towards Sufis. Thus, people did not posi-
tively approach to Sufis. It is not strange case at all. Because almost
in every period there were many criticisms and worriness in respect
of Sufis than good attitude.
Seyid Bahaaddin’s public stand might be obstacle in his son’s becom-
ing Sufi. Because the position of head was very important (nagibul-
ashraf). Appropriation of Sufism, a low layer from public point of
view by son of this position holder, respected by everyone could dam-
age his esteem and cause negative situation for his son’s future. Con-
sidering trade and rural affairs, the thought of his son’s non engaging
of these and preferring asceticism could urge Seyid Bahaaddin to
resist his son’s entering the sect. He made many efforts to prevent his
son for these or other reasons. He criticized sometimes sheik’s behav-
iour and generosity and argued with the son. However, he could just
səbəbləri vardı. Hulvinin “Ləməzat” əsərində atasının “Oğlum
sufilərlə və özündən bixəbərlərlə birlikdə ərbəinə girdin. Bu
səbəbdən də xalq –sufilər ilə birlikdə olur – deyə dediqodu edirlər”
deməsi, o dövrdə sufilərə qarşı insanların münasibətini göstərməsi
baxımından önəmlidir. Demək ki, xalq o dövrdə sufilərə çox da
müsbət yanaşmırdı. Bu, əslində çox qəribə bir hal deyildi. Çünki
demək olar ki hər dövrdə sufilərə xoş münasibətdən çox tənqid və
narahatlıq ilə yanaşanlar olmuşdur.
Seyid Bəhaəddinin ictimai mövqeyi də oğlunun sufi olması
istiqamətində maneə təşkil etmiş ola bilər. Çünki nəqibül-əşraflıq
vəzifəsi olduqca mühüm bir mövqe idi. Hər kəsin ehtiram duyduğu
bu vəzifə sahibinin oğlunun ictimai baxımdan aşağı bir yer olan
sufiliyi mənimsəməsi onun etibarını zədələyəcəyi kimi, oğlunun
gələcəyi baxımından da mənfi bir vəziyyət hasil etməkdə idi.
Ticarət və kənd işlərini də nəzərə aldıqda, oğlunun tərki-dünyalığı
əsas götürərək, bunlarla məşğul olmayacağı düşüncəsi də, Seyid
Bəhaəddini, oğulunun təriqətə girməsinə qarşı rəftar almağa
məcbur etmiş ola bilər. O, bu və başqa səbəblərlə oğlunu imtina
etdirmək üçün çox səy sərf etmişdir. Bəzən şeyxin davranışlarını,
hətta kəramətlərini belə tənqid edərək oğlu ilə müzakirəyə
girmişdir. Ancaq Yəhyanın hər dəfə atasına verdiyi qaneedici
cavablar qarşısında susmaq məcburiyyətində qalmışdır. Bir dəfə
oğlunun bu israrlı mövqeyi qarşısında qəzəblənmiş, şeyxə qarşı güc
tətbiq etməyi, hətta onu öldürməyi belə düşünmüşdür. Belə qəzəbli
günlərindən birində Şeyx ilə müzakirəyə getmiş, onunla görüşüncə
qənaəti dəyişmiş, şeyxin rəftarından və sözlərindən onun həqiqi bir
Allah adamı,
vəli olduğunu anlayaraq, şeyxə mürid olmuşdur.
Seyid Yəhyа şeyхinin vəfаtı ilə əlаqədаr 1420-ci illərdə Şаmахıdаn
аyrılаrаq Bаkıyа gəlmiş, burаdа ömrünün sоnunаdək – qırх ildən
çох yаşаyıb fəаliyyət göstərmişdir. Şаmахıdаn аyrılıb Bаkıyа
getməsinə səbəb оlаn hаdisə Şeyх Sədrəddinin vəfаtındаn sоnrа
şeyхlik məsələsində Pirzаdə ilə аrаlаrındа çıхаn iхtilаfdır. Şeyх
Sədrəddin vəfаtındаn öncə tərəfdаrlаrını tоplаyıb S.Yəhyаnı yerinə
təyin edərək, оnа itаət etmələrini tövsiyə etsə də, şeyхin vəfаtındаn
sоnrа Pirzаdə оnun yerinə səccаdəyə оturmuşdur. S.Yəhyа Bаkıyа
gəldiyi zаmаn Şirvаn hаkimi I Хəlilullаh хаn idi və Bakıya gəlməsi
əslində onun dəvəti səbəbiylə olmuşdu. Bаkıda Хəlilullаh хаnın
yаrdımı ilə хəlvətiliyin ilk böyük хаnəgаhını qurmuşdu. Bаkıdаkı
хаnəgаhın inşаsındа Хəlilullаh хаnın yаrdımçı оlmаsını S.Yəhyаnın
qəbrinin ətrаfındа Şirvаnşаh tərəfindən inşа edilən məscid, türbə
və digər binаlаrdаn аnlаmаq mümkündür. Mənbələrdə Хəlilullаh
хаnın оnа böyük hörmət göstərdiyi və yаrdım etdiyi qeyd
edilmişdir. Хəlilullаh хаn ilə аrаlаrındаkı yахşı münаsibəti göstərən
əlаmətlərdən biri də S.Yəhyаnın “Kəşfül-qülub” аdlı əsərini
Şirvаnşаhа ithаf etməsidir.
Zöhd Allahdan başqa hər şeyi könüldən çıxarmaq deməkdir.
Mücahidə isə, insanın nəfsani arzularına qarşı çıxması deməkdir.
Sufiliyin təməl əsaslarından olan bu iki anlayış təsəvvüf yolunda
irəliləyən hər sufinin mütləq riayət etməsi lazım gələn əsaslardandır.
Seyid Yəhyanın təsəvvüfə girməsindən vəfatına qədər bütün
həyatının zöhd və mücahidə içində keçdiyini görürük. Seyid Yəhya
çox isti aylarda, azuqəsiz və susuz səhralara çıxar, oralarda günlərlə
| Məscid və türbənin planı.
Scheme
of mosque and tombş
18
|
MİRAS NOYABR NOVEMBER
ArAŞdIrmA REsEARCH
be calm after Yahya’s satisfactory answers. He got angry once after
son’s insistence and thought of violation, even murder of the sheik.
He argued with the sheik in one day, his views changed during the
meeting with him and perceiving sheik’s being a real truthful reli-
gious person from his words and behaviour , turned to this disciple.
Seyid Yahya left Shamakhi in connection with sheik’s death in 1420,
arrived in Baku and lived and acted there till the end of his life, i.e.
more than 40 years. The reason for his leaving Shamakhi and going
to Baku was quarrel with Pirzade over becoming sheik after Sheik
Sadraddin’s death. Sheik Sadraddin collected adherents before his
death and appointed Seyid Yahya a sheik and advised to obey him.
But after his death Pirzаde replaced him. When S.Yahyа came
to Baku, Shirvаn ruler was I Khalilullаh khan and his coming to
Baku was on the basis of his invitation. He set up the first grand
khanegah of Khalvatism in Baku with the assistance of Khalilullаh
khаn. Khalilullah khan’s aid in the construction of Baku khanegah
can be felt from mosque, tomb and other buildings constructed by
Shirvanshah around S.Yahyа’s grave. It is fixed in the sources that
Khalilullаh khan respected him a lot and helped him. One of the
signs indicating his good relations between Khalilullаh khаn is his
dedication “Kashful-gulub” work to Shirvanshah.
Piety means taking out everything from heart except Allah. Muja-
hide (fighter for the Islamic faith) means a person’s resisting against
his passion. Two concepts, the foundation bases of Sufism should be
observed by each Sufi on the way of Sufism. We saw S. Yahya’s life
spent in piety and Islamic fight from his entering Sufism up to death.
Seyid Yahya used to go to deserts in summer months without food
and water, stayed for days and practiced a religion. To shelter, to stay
in a lonely place and to pray were his invariable habits. Author of
“Lamezat” retells his habit via his mentor Sheik Mansur so: “One
day we started 40-day worship together with Excellency Seyid Ya-
hya. I witnessed his renewing his ablution before Namaz every 12
days and three times fast breaking”. There are interesting examples
about this pecularity of his. It is written so in “Lamezat”: “He left
qalar, ibadətlə məşğul olardı. Xəlvətə girmək, tək-tənha bir yerdə
qalmaq və ibadət etmək onun dəyişməz adətlərindən idi. “Ləməzat”
müəllifi onun bu adətini müridi Şeyx Mənsurun dilindən belə nəql
edir: “Bir tarixdə Seyid Yəhya həzrətlərilə birlikdə qırx günlük bir
ibadətə başladıq. Onun on iki gündə bir dəstəmazını yenilədiyinə
və üç dəfə də iftar etdiyinə şahid oldum”. Mənqibələrdə onun bu
xüsusiyyəti ilə əlaqədar maraqlı misallar görürük. Yenə “Ləməzat”da
yer alan bir mənqəbəsində belə izah edilir: Bir yaz günü Şirvandan
çıxıb, Şirvan çöllərində gəzərkən, yolu Gilan tərəflərinə düşdü. O
sıralar iyul ayının çox isti günlərindən biri idi. Şeyx həzrətləri çox
susamış və acımış halda çılpaq bir dəvə üzərində ərbəin çıxarmaq
niyyəti ilə səhrada özünə uyğun bir yer axtarırdı. Bu şəkildə səhrada
xəlvətxana axtarıb, ərbəinə girməyi ilk dəfə Seyid Yəhya üsul halına
gətirmişdir. Özü xəlvətxanasında olduğunda mütləq ərbəində
olardı. Xəlvət və etikaf onun adəti idi. Seyid Yəhya ömrünün
sonlarında dünyadan tamamən uzaqlaşmışdır. Belə ki, yemək-
içməyi olduqca az bir səviyyəyə endirir. Hətta vəfatından öncəki
son altı
ayda demək olar ki, heç bir şey yeməmişdir.
Mənbələrdə S.Yəhyаnın təsəvvüfi həyаtı ilə yаnаşı, аilə həyаtı
|
Seyid Yəhya Bakuvinin türbəsi
Seyid Yahya Bakuvi`s Tomb
|
Seyid Yəhya Bakuvi məscidinin 1918-ci il mart hadisələrində
ermənilər tərəfindən xarabalığa çevrilmiş halı. Fotoşəkil.
Runs of Seyid Yahya Bakuvi Mosque by armenians, 1918 march events