Jamiyatdagi pul munosabatlarining asosiy qismi ekvivalent xususi-
yatlarga ega boMadi. Bu munosabatlarda bir to m ondan pul resurslari
oqimi, ikkinchi tom ondan tovarlaryoki xizmatlar oqimi harakat qiladi.
Bu m unosabat orqali ishtirokchilar o'zlarining iqtisodiy ehtiyojini
q o n d ira d ila r. M o liy a m u n o s a b a tid a pul h a ra k a ti n o e k v iv a le n t
xarakterga ega boMadi. Bu yerda, bir to m o n d a n pul oqimi, ikkinchi
to m ond an tovar yoki xizmatlar harakati oqimi qarshi chiqolmaydi.
M asalan, bunga misol qilib quyidagini keltiramiz. M a ’lumki, davlat
budjeti taqchilligini qoplashning xalqaro amaliyotda quyidagi y o 'n a -
lishlari mavjud:
1) Markaziy bank tom onidan q o ‘shim cha pul emissiyasini amalga
oshirish;
2) Davlat budjeti xarajatlarini qisqartirish;
3) Davlat budjeti daromadlarini k o‘paytirish (soliqlar stavkasini
oshirish, yangi soliq turlarini kiritish);
4) M u o m a la g a q im m atli q o g 'o z ch iq a rish y o rd a m id a davlat
kreditini olish.
Bu holatlar 0 ‘zbekiston Respublikasiga taqqoslansa, yuqorida-
gilardan t o ‘rtinchi y o ‘nalishni amalga oshirilayotganining guvohi
b o ‘linadi. M asalan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hozirgi
v a q td a h u k u m a t n o m id a n m u o m a la g a d a v la t qisq a m u d d a t li
obligatsiyalarini va davlat o ‘rta m uddatli g 'a z n a m ajburiyatlarini
c h iq a rib , u la rn i yuridik shaxslar o rasid a jo y la sh tirish n i a m alg a
oshirm oqda. Bu orqali mavjud davlat budjeti taqchilligi qisqarmoqda,
inflatsiya sur’ati past holda saqlanib turibdi, lekin bir to m o n d a n tovar
oqimi emas, balki davlat qarz majburiyati yuzaga chiqmoqda.
U m u m a n olganda, moliya — hamisha pul munosabatlarini tashkil
yetib, ushbu m unosabatda ishtirok etuvchi tom onlardan biri albatta
markaziy davlat, mahalliy hokimiyat yoki uning vakolatiga ega biron
bir organ bo'lishi shart.
M oliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini ochish uchun unga quyi
dagi t a ’rifni berish m um kin. Moliya — davlat to m o n id an tashkil
etiladigan pul munosabatlarining yig'indisi b o ‘lib, unda um um davlat
pul mablagMari fondlarini tashkil etish va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy
va siyosiy vazifalarini bajarish uchun taqsimlanish ham da sarflanish
amalga oshiriladi.
Davlatning markazlashgan pul mablag‘i fondlarini tashkil etishda
soliqlarning ahamiyati kattadir. Soliqlar yordamida esa
davlat jam iyatda
yaratilgan milliy darom adni taqsimlash va qayta taqsimlashni amalga