laridan o ‘z tatbiqiy m a ’lumotlari, natijalarining ko'pqirrali
va k o ‘pyoqlamaligi bilan ajralib turadi va u m utlaqo boshqa
sifat k o ‘rsatkichiga ega. Ayniqsa, o ‘zini o ‘zi boshqarish
jihati bilan alohida ah a m iy at kasb etadi. U tabiatni o'rganish
ilm idan farq qilib, o ‘z in in g psixik jarayonlari, funksiyalari,
holatlari, hissiyoti, irodasi, xarakteri, te m p c ra m e n ti kabi-
larni boshqarishda o ‘z ifodasini topadi.
Hozirgi k u n d a j a h o n psixologiyasi fani o ‘zini o ‘zi bosh
qarish va kamol to p tiris h , o'zini o ‘zi qoMga olish, o'ziga
o ‘zi buyruq berish, o ‘zini o ‘zi tarbiyalashga doir boy ma-
teriallar t o ‘plagan. Bu, o ‘z navbatida, inson m unosabati,
maqsadi, holati va kechinm alarining o ’zgarishi va yangidan
y a ra lis h i h a q i d a i l m i y - t a t b i q i y m a ’l u m o t l a r b c r a d i .
kundalik tu rm ush psixologiyasi rang-barangligini t a ’minlab
tu r a d i .\Psixologiya fani inson psixikasini aniqlash, shakl-
lantirish , yangi s h a r o i tg a k o ‘ch irish , k a m o l top tirish,
rivojlanish d in am ik a sin i t a ’minlash, yangi sifat bosqichiga
o'tish ini qayd qiiish imkoniyati borligi bilan o 't a amaliy,
tatbiqiy fanga ay lan g an d ir. Psixologiya fani sohalari uning
amaliyot u c h u n m u h i m ahamiyat kasb etishidan dalolat
beradi (h u q u q sh u n o slik psixologiyasi, klinik psixologiya,
m eh n a t psixologiyasi, savdo psixologiyasi, sotsiai psixo
logiya, pedagogik psixologiya, maxsus psixologiya, sport
psixologiyasi va ho k azo). Psixologiya amaliy, tatbiqiy jihat-
d a n o ‘z p redm etig a ega b o ‘lib, amaliy sotsiai psixolog,
m uh an dis psixolog, oilaviy psixoterapevt, tibbiyot psixo-
logi, m aktab psixologi kabi sohalarni o ‘z ichiga qam rab
olgandir.
Yuqorida bildirilgan fikrlarga yakun yasab. shu narsani
alo h ida t a ’kidlab o ‘tish kcrakki. psixologiya fani k o i in a
tarixga ega b o ‘lsa-da, u hali navqiron fan sanaladi, chunki
ilmiy psixologiya faniga nemis psixologi V. Vundt tomonidan
1879- yilda Leypsig (G erm aniy a) universitetida birinchi
ekspcrimental laboratoriya ocliish bilan asos solingandi. Shuning
uchun endigina reflcksiyani (lotincha tvjlexus — o'ziningruhiy
holatini tahlil qiiish degani) ilmiy jih a td a n o ‘rganishni
psixologiya fani predmeti tarkibiga kiritish davri keldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Psixologiya fani tabiatshunoslik fanlari va falsafa ncgizida
paydo b o l g a n b o 'lib , hanuzgacha u n i n g na gum anitar, na
tabiiy fanlar q atoriga kiritilishi a n iq la n g a n i y o ‘q, biroq
sh u n g a q a r a m a y , uni liar ikkala y o ‘nalishdagi so h a ta r
b o 'y ic h a t o ‘p langan m a ’lumotlar, q o n u n iy a tla r birlashuvi-
ning m ahsuli d e b atash m um kin. A m m o psixologiyaning
tarkibida h am gum anitar, h a m ijtim o iy bilimlar mavjud
b o l is h i d a n q a t ’i nazar, u alohida xususiyatga ega boMgan
mustaqil fandir. Bizningcha {E.G % e h tim o l uning mohiya-
tini ochib berish uch un boshqa m a n b a g a murojaat qilish
haqiqatga yaqinroq. Chunki psixologiya fani yaqqol inson
fazilati, m u a y y a n j a r a q q i y o t x u su s iy a tla ri, m e x a n iz m -
lari, q o nuniyatlari, o'ziga xoslik, a lo h id a lik , yakkahollik
tabiati yuzasid an bahs yuritadi. S h u jih a td a n psixologiya
fanini tahlil qilishda uning qay fan sohasi bilan aloqasini
aniqlashdan k o 'r a ilmiy va kundalik t u r m u s h psixologiyasi
o'rtasidagi m u n o sa b a t to ‘g‘risida m u lo h a z a yuritish m aq -
sadga m uvofiqdir. M a ’lumki, h a r q a n d a y fan negizida
muayyan darajada odamlarning tu rm u s h va amaliy tajribasi
o lz aksini topgan bo'ladi. Masalan, k im yo predm eti m odda-
larning xususiyatlari, ularning zich ligi, o g ‘irligi, o 'z a ro
birikuvi t o ‘g ‘risidagi kundalik t u r m u s h bilimlariga suya-
nadi, m a te m a tik a fani sonlar, m iq d o r iy m unosa ba tla r,
geom etrik shakllarning xossalari, trig o n o m e trik funksiyalar
haqidagi inson tasawurlari asosiga quriladi. Lekin psixologiya
yuzasidan a n a s h u nday m u lo h a z a la r yuritish yoki bildi-
rish m u m k in em as, chunki uning z a m irid a tu bd an boshqa-
cha o ‘ziga xoslik yotadi. Har qaysi shaxs kundalik turm u sh-
ning o ‘ziga xos psixologik bilimlarini egallagan b o l i b , o ‘z
saviyasi, salohiyati bilan turlicha k a m o lo t ko^rsatkichiga
egadir, h a tto u n in g turmush tajribasi va bilimlari ilmiy
psixologik b ilim la rd a n u s tu n r o q t u r i s h i h a m m u m k in
( „Qari bilganni — pari bilm as1'). C h u n o n c h i , yirik yozuv-
chilar (shaxslararo munosabat va m u o m a la , m uloqot xu
susiyatlari yuzasidan kuzatuvchanlikka egadirlar), shifo-
korlar,
0
‘q itu v c h ila r, ru honiylar, s a v d o g a r la r
k ish ilar
bilan uzluksiz ravishda m u o m a la g a kirishishlari u c h u n
www.ziyouz.com kutubxonasi
ularning ichki du n yosi va xulq-atvoriga oid bilimlari ham
yuksak darajadadir. Lckin h a rq a n d a y insonda ozmi, ko'pmi
psix o lo gik b i l i m l a r m avjuddir. B u n in g dalili sifatida
o d a m la rn in g bir-birlarini tushunishlari, t a ’sir o ‘tkazish-
lari, x u l q - a t v o r o q ib atin i o ld in d a n b a s h o ra t qilishlari,
kishining yakkahol xususiyatlarini hisobga oigan holda unga
y ordam ko 'rsa tish la rin i t a ’kidlab o 'tis h n in g o'zi kifoya.
S h u la rd a n kelib chiqib, endi kundalik turm ushning
psixologik bilimlari bilan ilmiy psixologik bilimlar o ‘rtasidagi
tafovutlarga d o i r m u lohaza ynritish m u m k in . Kundalik
turm u sh ga o id psixologik bilimlar dastavval, yaqqol va
alohida o lin g a n holat hamda vaziyatni o 'z ichiga qam rab
oladi. M asalan, sinchkov bola o 'z m uddaosiga yetish uchun
otasiga, on a sig a , buvasiga, opasi h a m d a akasiga h a r xil
uslub bilan t a ’sir o'tkazadi, turlicha vositalardan foyda-
lanadi. U k o 'z la g a n maqsadiga erishish u c h u n katta yosh-
dagilarning individual-tipologik
xususiyatlarini hisobga
oigan h o ld a ish tutadi.
K undalik tu rm u s h g a oid psixologik bilimlar aniq vazi-
yatga qaratilganligi, biror shaxsga yo'naltirilganligi bilan
ilmiy psixologik biliinlardan farq qiladi.
Ilmiy psixologiya muayyan m eto dlar, vositalar, uslub-
lar, usullar, opera tsiy a la r yordam ida m a ’lum otlar t o ‘p-
lash va u l a r n i u m u m lash tirish g a intilad i, izlanayotgan
obyektning xususiyati, holati, m u n o sa b a ti,
b o g ‘lanishi
kabilarni aks ettiru v ch i ilmiy tu sh u n c h a lar, ta'riflar, qo-
nuniyatlar, xossala r yordam ida psixologik m cxanizm lar
kashf qilishga h a ra k a t qiladi.
O d a td a , s h a x sn in g turinush sharoitidagi xususiyat-
lari, sifatlari, fazilatlari, xislatlari, x ulq-atvorlari, xatti-
h a ra k a tla ri b i l a n , fan o lam idagi ilm iy t u s h u n c h a l a r .
a ta m ala r o ‘z a ro o 'x s h a b kctsa-da, lekin ilmiy psixologik
m a z m u n , m o h iy a t, m ajm ua o 'z in i n g tuzilishi, tarkibi,
aniqligi, m a n t iq a n izchilligi, m a 'n o n i n g yig'iqligi bilan
keskin farq qiladi.
Y uqo rida aytib o ‘tilgan m ulohazalar kundalik turm ush
tajribasida t o ‘p lanad ig an psixologik bilim lar bilan ilmiy
bilim lar o ra s id a g i dastlabki farqni sh a rh la sh g a y o 'n a l-
12
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |