Ontologiya – borliq haqidagi falsafiy ta’limot. TayyorladiMominova Aynura reja

Substansiya» tushunchasi o’z-o’zini to’liq belgilovchi borliqni ifodalashga xizmat qiladi
Materiyaning asosiy shakllari. Harakat va rivojlanish
Materiy — bu tushuncha, abstraktsiy, fikrning maxsulidir, chunki, olamda «umuman materiy» uchramaydi, balki materiyning konkret ko’rinishlari uchraydi. Shunday qilib faylasuflar barcha moddiy obhektlarga xos xususiytlarni umumiy tarzda ifodalash uchun qo’llaydigan tushuncha bu «materiy»dir.
Materiy tushunchasining falsafiy mazmuni:
a) narsalarning bizning ongimiz, xoxishimizga bog’liq bo’lmagan xolda mavjud ekanligi;
b) ular bizning sezgi va bilimlarimiz manbai ekanligini bildiradi. Materiyning falsafiy tushunchasi faqat hozirgi davrda fanga mahlum bo’lgan obhektlargina emas, balki kelgusida kashf qilinadigan narsalarni ham o’z ichiga oladi, bu mahnoda uning metodologik ahamiyti kattadir. Materiy abadiy, bepayon, cheksiz, xech qachon yo’qolmaydi.
Ilmiy falsafa tahlimotiga ko’ra harakatning falsafiy mahnosi shuki, u materiyning borliq shaklidir. Materiy harakati qanday shaklda bo’lmasin u obhektiv ravishda materiydan ajralmagan xolda sodir bґladi. Materiyning mavjudlik shakli bo’lgani uchun harakatning obhektiv real bo’lish xususiyti materiyning ham xususiyti hisoblanadi. Eng umumiy tarzda harakat umuman o’zgarishdan, moddiy obhektlarning har qanday o’zaro tahsiridan iborat. Materiy harakati xech qanday tashqi turtkiga, g’ayri tabiiy kuchga muxtoj emas. Materiy o’ziga xos ichki qarama-qarshiliklarga ko’ra harakat qiladi, rivojlanadi. Materiy harakati va taraqqiyotining manbai ichki qarama-qarshiliklardir.
Harakatni rivojlanish tushunchasi bilan aralashtirmaslik kerak. Harakat real voqealikda roy beradigan hamma o’zgarishlarni o’z ichiga oladi. Rivojlanish deganda esa, jadal surhatlar bilan ilgarilab boruvchi o’zgarishlar tushuniladi. Rivojlanish sifat o’zgarishlarining natijasi bo’lib, u o’zgarish narsa va xodisalardagi qarama-qarshi tomonlar orasidagi kurashning natijasidir. Bunday o’zgarishlar natijasida eski o’rnida yngisi paydo bґladi. Shuning uchun «harakat» tushunchasi «rivojlanish» tushunchasiga qaraganda kengroq tushuniladi.