Ontologiya – borliq haqidagi falsafiy ta’limot. TayyorladiMominova Aynura reja

Harakatning bir-biridan farq qiluvchi shakllari mavjuddir. Harakat shakllarini turkumlashda quyidagi qoidalarga taynadilar.
1) harakat shakllari bir-biri bilan sifat jixatdan farq qilib, ularning har biri materiyning tashkiliy tuzilishi darajalarining muayyn bosqichida namoyon bo’ladi;
2) harakat shakllari bir-biri bilan kelib chiqish jixatidan (genetik jixatdan) ketma-ket bog’langandir, yhni harakatning murakkab shakllari uning nisbatan soddaroq shakllaridan kelib chiqіandir;
3) harakatning yuqori shakllari tarkibida quyi darajadagi harakat shakllari qatnashadi, yhni harakatning quyi shakllari uning yuqori shakllariga ham mansubdir, ammo harakatning yuqori shakli o’zidan quyi shaklidagi harakatga mansub emasdir.
Fazo va vaqt-materiya mavjudligining ob’ektiv shakllari.
Materiyning cheksiz ravishda sodir bo’lib turadigan harakati, o’sishi, o’zgarishi va taraqqiyoti hamisha fazo bilan vaqtda yuz beradi. Harakat singari fazo va vaqt ham materiy mavjudligining tub obhektiv shaklidir. Demak, harakat materiydan ajratish mumkin bo’lmaganidek, fazo va vaqtni ham materiydan ajratib bo’lmaydi.
Fazo harakatdagi materiy mavjudligining tub obhektiv shaklidir. Fazo tushunchasi moddiy obhektlaring birgalikda mavjudligini va bir biridan uzoqligini, ularning ko’lamini, bir-biriga nisbatan joylashish tartibini ifodalaydi.
Vaqt ham materiyning mavjudlik shakli bo’lib, moddiy jarayonning keng yoyilish izchilligini, bu jarayonning turli bosqichlari, bir-biridan ajralganligi, ularning davom etishini, ularning rivojlanishini bildiradi. Har bir narsa o’z o’tmishi, hoziri va kelgusiga ega.
Fazo va vaqt o’rtasida umumiy, o’xshash tomonlar hamda ayrim farqlar mavjuddir:
-birinchidan, fazo bilan vaqtning obhektivligi, inson ongi, irodasi va g’oylariga bog’lik emasligi, ular o’rtasidagi umumiylikning muxim tomonlaridan birini tashkil etadi,
-ikkinchidan, fazo bilan vaqt abadiy azaliydir. Fazo bilan vaqtning abadiyligi materiyning abadiyligidan kelib chiqadi,
-uchinchidan, fazo bilan vaqt cheksiz chegarasiz bepayondir.
Fazoning o’ziga xos xususiyti va vaqdan farqi, uning uch o’lchovga ega bo’lishidadir. Bu uch o’lchov materiy boyiga va balandligiga, oldiga va orqasiga qarab uning cheksiz ekanligini ko’rsatadi. U turli narsa va xodisalarda xar xil bo’ladi. Hozirgi zamon fizikasining nisbiylik nazariysida to’rt o’lchovli geometrik fazo haqida so’z boradi. Bunda to’rtinchi o’lchov sifatida vaqt olingan.
E'tiboringiz uchun raxmat!