Uchinchi Renessansning
umumiy
xususiyatlari haqida tahlil olib borildi. Renan “Dialogues fragments
philosophiques”nomli o’quv qo’llanmasi metodologik manba bo’lib belgilandi.
MUHOKAMA VA
NATIJALAR
Ma’lumki, G‘arb adabiyotlarida Yevropa mamlakatlarida keskin madaniy
yuksalishga olib kelgan XV-XVII asrlarni Renessans – Uyg‘onish davri nomi bilan
yuritadilar. Masalan, XIX asrda yashagan fransuz olimi Jozef Ernest Renanning
fikricha, “Absolyut tizimlar zamoni o‘tdi. Ilgari har bir olim o‘z sistemasiga ega
bo‘lib, uning uchun yashar va kerak bo‘lsa jonini berar edi. Endi biz ularning
barchasini birin-ketin yoki bir varakayiga o‘rgana olamiz”
2
.
Biroq ko‘pchilik mualliflar Sharqda shunday jarayon bo‘lganligidan ko‘z
yumadilar. Holbuki, IX-XII asrlarda Markaziy Osiyoda Yevropadan bir necha asr
ilgari madaniy yuksalish yuz berganligini hech kim inkor eta olmaydi. U
Yevropadagidek yangi siyosiy-iqtisodiy jarayon, ya’ni burjua munosabatlarining
vujudga kelishi bilan bog‘liq bo‘lmagan bo‘lsa-da, madaniyat tarixida so‘nmas iz
qoldirdi va Yevropa Renessansining vujudga kelishiga katta ta’sir ko‘rsatdi.
SHuning uchun biz IX-XII asrlardagi Markaziy Osiyo madaniy yuksalishini
Uyg‘onish davri, aniqrog‘i ilk Uyg‘onish davri madaniyati deb atashga to‘la asosimiz
bor. Bu ilk Uyg‘onish davri madaniyati siyosiy-iqtisodiy jihatdan Yevropa
mamlakatlaridan farqli o‘laroq mustaqillikka erishish va bu mintaqada mustaqil
davlatlarning vujudga kelish jarayoni bilan uzviy bog‘liqdir.
Bu davrda yashagan mutafakkirlarning deyarli barchalariga quyidagi
xususiyatlar xos edi: madaniyatning o‘tmishda erishgan yutuqlarini, xususan,
qadimgi Yunon, Hind, Xitoy merosini chuqur o‘rganish va uni ijodiy rivojlantirish,
tabiatni o‘rganishga qiziqishning ortishi va tabiiy fanlar taraqqiyoti (astronomiya,
geografiya, riyoziyot (matematika), meditsina va hokazo); ratsionalizm, ya’ni aqlni
haqiqatning mezoni sifatida tan olish va buning natijasida mantiqiy rivojlantirish,
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Халқ сўзи.
2020 йил 30 декабрь. №276. 2-бет.
2
Renan “Dialogues fragments philosophiques” – “Фалсафий диалоглар ва парчалар”. Ф., 1876, р. VIII-IX.
|