Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
94 NEDİM İPEK
2
büyüklüğündeki araziyi 40 kapsayacaktı. Bu sahada 1.535.824 Türk ve 237.324 gayrimüslim olmak üzere toplam 1.763.148 kişi yaşıyordu. 41 Söz konusu şehir ve kasabalarda milli şura hükümetinin şubeleri açılır. Ülkenin bayrağı Türk bayrağı, resmi dil Türkçe olarak ilan edilir. Kurulan bu siyasi yapının yöntem- lerinden birisi Türk halkının tezini dünya kamuoyuna göstermektir. İlk hedef grup Wilson, İngiltere, Fransa ve Akdeniz Müttefik Kumandanlığı’dır. Tanı- tım için murahhaslar görevlendirildi. Hükümetin resmi yayın organı Batum’da neşredilen Sada-yı Millet Gazetesi’dir. Albayrak ve İstikbal gazetelerinin de desteği alınır. Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti 6 aylık bir mevcudiyetten sonra İngil- tere’nin hükümet ve parlamento binasını basıp hükümet üyelerini sürgüne göndermesiyle 13 Nisan 1919’da sona erdi. 42 Tanör’e göre Türkiye’nin olu- şumuna emsal teşkil etmiştir. Keza İngilizler Anadolu’dan önce burada mec- lisi lağvedip üyelerini Malta’ya sürmüşlerdi. 43
işgallere ve özellikle Ermeni saldırılarına karşı münferit politikalar üretmeye çalışmışlardır. İngilizler daha Ocak 1919’da Hintli birlikler vasıtasıyla Nahçı- van’ı işgal etmişti. Yerli kuvvetler ve Milli Şura Hükümeti buna ses çıkar- madı. İngilizler bölgenin idaresini Ermenilere terk etmeyi planlamaktaydı- lar. 44
bir Ermeni birliği Nahçıvan’ı işgal etti. 45 Aslında işgal kuvvetleri Osmanlı topraklarını kontrol altında tutabilmek için gayrimüslim unsurlardan istifade etmişlerdir. Dolayısıyla bu bölgede de yerel idareyi Ermenilere terk etmişler- dir. Bu fırsattan istifade eden Ermeniler her şeyden önce Türk toplumunu si- lahsızlandırma yoluna gidecektir. Bunun için şiddete başvurmaktan da kaçın- mamışlardır. 46 Amaç soykırım ve göçertme yöntemiyle bölgedeki Müslüman 40 Bu sınırlar dahilinde yer alan başlıca şehir ve kasabalar: Kars, Batum, Azgur, Ardahan, Kağızman, Oltu, Nahçıvan, Artvin, Borçka, Murgul, Çürüksu, Acara-i Süfla, Acara-i ulya, Ar- danuç, Şavşat, Poskov, Ahısha, Ahılkelek, Çıldır, Akbaba, Şüregel, Zarşad, Penek, Sarıkamış, Horasan, Digor, Sürmeli, Iğdır, Şerür, Şahtahtı, Yenice, Culfa ve Orduabad idi. 41 Gökdemir, s. 149. 42 Gökdemir, s. 448. 43 Tanör, s. 429. 44 BOA, Hr. Sys. Nr. 2877/40: Sadaretten Dahiliye Nezaretinden 1 Haziran 1919. 45 Kürkçüoğlu, s. 346. 46 BOA, Hr. Sys. Nr. 2877/23, 15, 2877/24.1, 4-7. ULUS DEVLET ANLAYIŞI VE ARAS TÜRK HÜKÜMETİ 95
47 Ermenilerin bu hareketleri karşısında Nahçıvan civar- larında ekseriyeti haiz olan Türkler Ermeni saldırılarına karşı meşru müdafa- aya giriştiler. Gerçekleştirilen savunma hareketleri sonrası bölgeyi Ermeni çe- telerinden kurtaran halk Nahçıvan ve Şerur bölgesinin Azerbaycan Cumhuri- yeti’ne iltihakını ilan etti. 48 4 Temmuz 1919 tarihli resmi bir takrire göre Iğdır ve Kars halkı çareyi göç etmekte görüyordu. Türk Ordusu ve Nahçıvan milis- lerinin mücadelesi sonucu Ordubat, Nahçıvan ve Şahtahtı 5 Ocak 1920’de Nahçıvan Hükümeti’nin aldığı bir kararla Azerbaycan’a dahil oldu. 49 28 Tem- muz 1920’de Nahçıvan Sovyetler tarafından işgal edildi. 50 Moskova ve Kars Antlaşmaları ile Nahçıvan’ın Ermenistan’a terk edilmesi önlendi ve bu ko- nuda Türkiye garantör oldu. 51
lizler tarafından işgal edilince diğer kazalar merkezi Oltu olmak üzere bir hü- kümet teşkil edip hukuklarını muhafaza ve idameye çalıştılar. Oltu’da Mond- ros sonrası Oltu İslam Terakki Komitesi kuruldu. Bu komite Oltu Şura Hükü- meti’ni şekillendirdi. İngiltere’nin müdahalesi sonrası 2 Mayıs 1919’da şura hükümeti yerine meclis ve mutasarrıflık kuruldu. Meclis beşi Türk, biri Rum 6 üyeden müteşekkildi. İngiliz Yüzbaşı Farel mutasarrıf sıfatıyla meclisin ka- rarlarını uygulamaya koyuyordu. Farel, Türkleri silahsızlandırmak, Rumları silahlandırmak ve jandarma teşkilatına dahil etmek isteyince Müslümanlar idare meclisini lağvederek Oltu Şura Hükümeti’ni kurdular. Oltu, Kağızman ve Sarıkamış Türk idareleri Kazım Karabekir gelene kadar Ermeni saldırıla- rını önleme misyonunu yerine getirdiler. 52 17 Mayıs 1920’de TBMM’ye ilti- hak etti. Oltu idare Meclisi Reisi vekil olarak kabul edildi. Reis Yasin Bey 11 Mart 1920 tarihli iltihak dilekçelerinde mealen “mütareke sonrası ellerinden alınan milli ve mukaddes hakkı milletten doğan kuvvet sayesinde milli ve mu-
47 BOA, Dh. Kms, Nr. 49/ 2.50: Erzurum Vilayetinden Dahiliye Vekaletine Tahrirat (21 Eylül 1919). 48 BOA, Hr. Sys, Nr. 2602/1, 219, 2878/42: Erkan-ı Harbiyeden Hariciye Nezaretine (20 Ekim 1919). 49 Kürkçüoğlu, s. 371. 50 Kürkçüoğlu, s. 406. 51 Atnur, s. 438. 52 Zaimoğlu, s. 64. Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|