Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

96 

NEDİM İPEK 

 

 

kadderat ve idareyi bir seneden beri ele aldıklarını” ifade ediyorlardı. A. En-

der Gökdemir bu durumu henüz ismi konmamış TBMM hükümetinin ilk ba-

şarısı olarak değerlendirmiştir.

53

  

Mondros ile Doğu Anadolu ve Kafkaslarda ortaya çıkan otorite boşluğu 

Müslüman ahalinin hükümet veya geçici hükümet ismiyle kurdukları teşkilat-

lar vasıtasıyla doldurulmuştu. Gökdemir’e göre hükümet devlet anlamına gel-

mekteydi. Cenub-ı Garbi Kaflkas Hükümet-i Muvakkata-i Milliyesi (Cenub-ı 

Garbi Kafkas Cumhuriyeti) demokratik esaslar üzerine oluşturuldu. Bu yapı 

İngilizler tarafından  tasfiye  edilince  bölge  halkı  daha dar  alanlarda  mahalli 

şura  hükümetleri  şeklinde  teşkilatlandı.

54

  Bu  teşkilatların  1918-1920  yılları 

arasında  gösterdikleri  çabalar  sonucunda  Ermeni  ve Gürcülerin  Doğu  Ana-

dolu’ya sarkması önlendi.  

Belirtmek gerekirse 1920-1940 yılları arasında Güneydoğu Anadolu ve 

Suriye’de yerel güçler ve işgal kuvvetleri tarafından birbirinden farklı siyasi 

yapılanmalar gerçekleştirilmiştir.

55

 Türkiye 1930’lu yıllarda Hatay’ı Misak-ı 

Milli sınırlarına dahil etmeye yönelik politikalar geliştirmiştir. Bu politikanın 

ilk adımı Mustafa Kemal Atatürk’ün bölgeyi isimlendirmesidir. Atatürk 1936 

yılı Meclis açılış nutkunda İskenderun sancağını Hatay olarak isimlendirmiş-

tir. İkinci aşamada sorunu dünya kamuoyuna duyurmak amacıyla sancak da-

hilinde mitingler tertip edildi. 12 Ocak 1937 tarihinde 60 bin kişinin iştirakiyle 

istiklalin talep edildiği büyük bir miting tertip edildi. Üçüncü adım sancak da-

hilindeki  nüfusa  yönelik  izlenen  politikadır.  Sancak  dahilindeki  Türk  nüfus 

oranının daha fazla artması amacıyla Türkiye sınırları içerisinde yaşayan Ha-

taylıları bölgeye göç etmeye teşvik etti.

56

 

Bu faaliyetlerin de etkisiyle 27 Ocak 1937’de Milletler Cemiyeti’nin ka-

rarı ile İskenderun Sancağı’nda iç işlerinde tam bağımsız; dış işleri, maliye ve 

                                                      

53

 TBMM Zabıt Ceridesi, 1. Dönem, 1. Cilt, 17. Birleşim, s. 323; Gökdemir, s. 209. 

54

 Nahçıvan Şurası (Aras Türk Cumhuriyeti), Cengizbey Hükümeti, Kulp (Tuzluca) Şu-

rası, Pozatköylü Bekir Bey Şurası, Oltu Hükümet-i Muvakkatası, Akbaba Şurası, Çıldır Milli 

Şurası, Allahuekber Dağlarında Eyüp Paşa Başkanlığında teşkil edilen Şura, Batum İslam Ce-

miyeti, Acara İslam Cemiyeti’nin egemen olduğu Şura Hükümeti, Artvin, Ardanuç ve Şavşat 

Şura Hükümetleri, Ortakale Milli Şurası Gökdemir, s. 175-176.  

55

  Bkz.  Mehmet  Tekin,  Hatay  İşgal  Yılları  ve  Bağımsız  Hatay  Devleti  Kronolojisi 

(1918-1939), Ankara, 2010. 

56

 Tekin, s. 324. 

---

 

ULUS DEVLET ANLAYIŞI VE ARAS TÜRK HÜKÜMETİ 

97 

 

gümrükte Suriye’ye bağımlı bir yapı ortaya çıktı. Bu yapı 1938 yılında bağım-

sızlığını ilan eder.

57

 Hatay anayasasına göre Hatay dahili işlerinde tam bir is-

tiklali haiz “Türk ekseriyetine müstenit ve Cumhuriyet rejimi ile idare olunan” 

ayrı ve müstakil bir varlık teşkil eden bir devletti. Devletin merkezi Antakya 

idi. Devletin adı ve bayrağı Atatürk tarafından belirlenmişti. Milli marş olarak 

da İstiklal Marşı kabul olunmuştu. Türk ordusunun Hatay’a girdiği 5 Temmuz 

kurtuluş,  meclisin  açıldığı 2  Eylül  ise kuruluş  bayramı  olarak  kabul  edildi. 

Ayrıca Türkiye’nin milli bayramları da milli gün olarak kabul edildi.

58

 23 Ha-

ziran 1939’da Fransa Hatay üzerindeki hak ve yetkilerini Türkiye’ye devretti. 

Hatay Meclisi 29 Haziran 1939’da kendini feshetti ve gönderlere Türk Bay-

rağı çekildi.

59

  

Değerlendirme 

Metodolojik açıdan tarihi süreçte meydana gelen olaylar birbiriyle ayni-

leştirilemez.  Bununla  beraber  yukarıda  kısaca  detaylandırmaya  çalıştığımız 

olaylar arasında yöntem benzerliklerini tespit etmek mümkündür. 

Toplumlar gerek kendi kurdukları devletlere ve gerekse diğer devletlere 

kültürel anlayışlarına uygun isimler verirler. Tarihi süreçte Ortadoğu’da kuru-

lan devletlere kurucu hanedanın ismi verilmiştir: Abbasiler, Emeviler, Selçuk-

lular,  Osmanlı  gibi.  Batı’da  ise  modern  döneme  kadar  otoriteler  kurulduğu 

merkezin ismiyle anılırken modern dönemde toplumun ismi devletin ismine 

yansımıştır: Fransa, Almanya, İtalya gibi. Konumuzu teşkil eden devletlerin 

isimleri incelendiğinde iki önemli husus dikkati çekmektedir. Birincisi Hatay 

Cumhuriyeti  hariç  diğerleri  oluşturulduğu  coğrafyanın  ismini  taşımaktadır. 

Bu isimlerdeki diğer önemli husus Rodoplar Hükümet-i Muvakkatası, Garb-i 

Trakya  Hükümet-i  Muvakkatası,  Ahıska  Hükümet-i  Muvakkatası,  Aras  Türk 

Hükümet-i Muvakkatası gibi geçicilik özelliğine vurgu yapılmasıdır.  

Yukarıdaki isimlerden de anlaşılacağı üzere idarenin geçici olduğu özel-

likle  vurgulanmaktadır.  Savaşlarda  bir  yer  el  değiştirdiğinde  şehri  veya  bir 

bölgeyi işgal eden idare otorite boşluğuna yer vermemek için hemen yeni bir 

idari  yapılanmaya  gitmektedir.  Örneğin  93  Harbi esnasında Türk  idaresinin 

                                                      

57

 Hatay Devleti Millet Meclisi Zabıtları, Hazırlayan Mehmet Tekin, Ankara, 2009, s. 

2-9.  

58

 Hatay Devleti Millet Meclisi Zabıtları, s. 47, 415-417. 

59

 Hatay Devleti Millet Meclisi Zabıtları, s. 475. 

---