Osiyo xalqaro universiteti ijtimoiy fanlar va texnika fakultet iqtisodiyot kafedrasi

Menejer mehnati va uning xususiyatlari
Menejerning mehnati, tovar ishlab chiqaruvchilar mehnatining ajralmas qismi bo’lib, menejmentning funksiyalari operativ bajarilishi to’g’ri tashkil qilinishiga bog’liq bo’ladi va ishlab chiqarish natijasiga ta’sir ko’rsatadi. Menejerning mehnati aqliy, ijodiy xarakterlarni o’zida mujassam etadi. Boshqaruv mehnati ishlab chiqarishga bevosita moddiy ta’sir ko’rsatmaydi, ammo ularning mehnati samarali bo’ladi. Boshqaruv mehnatining natijasi murakkab hisoblanadi. Boshqaruvchilik mehnatining o’ziga xos xususiyati uning aniq o’lchovini belgilash mumkin emasligidadir.
Boshqaruvchilik mehnatining predmeti ishlab chiqarishning moddiy unsuri emas, balki axborot, har xil hujjatlar, boshqaruv yechimlari hisoblanadi. Menejer mehnatida axborotni qayta ishlash, ta’minlash va saqlash asosiy o’rinni egallaydi. Bitta buyum ishlab chiqaruvchining texnologik operatsiyasiga beshtagacha va undan ko’p operatsiyalar to’g’ri keladi.
Boshqaruv maqsadga yo’naltirilgan jarayondek, avvalambor insonlarni boshqarishdir.
Inson ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ta’sir etuvchi asosiy komponentdir va har qanday jamiyatda u bir vaqtning o’zida boshqaruvning ham ob’ekti, ham sub’ekti bo’la oladi. Har qanday inson u egallagan lavozimidan qat’iy nazar vakolatli organlarda o’z aksini topgan jamiyat tomonidan boshqariladi. Har qanday darajadagi rahbar o’zining hoxishi bo’yicha boshqarmaydi. Teng huquqli jamiyatda jamiyat tomonidan nazoratdan hech kim erkin emas, hattoki eng yuqori darajali rahbar - Prezident ham. Jamiyatning har bir a’zosi boshqariluvchi hisoblanadi, chunki u ma’lum bir jamoaga kiradi. Shu bilan birga jamiyatning har bir a’zosi boshqaruvchi bo’lib hisoblanadi. U ishlab chiqarishning haqiqiy xo’jayiniga, ya’ni mulkdoriga aylanadi, shuning uchun u butun iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy hayotda boshqaruvchi sifatida ishtirok etadi. U yoki bu darajada u jamoaning ishlari bilan boshqarishda qatnashadi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo'llab-quvvatlash b o ‘yicha, birinchi navbatda, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, kooperatsiya aloqalarini kengaytirish, m ustahkam hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ichki talabni rag‘batlantirish masalalari alohida o'rin tutadi1. M a’lumki har qanday faoliyat turi Menejment asosida quriladi, chunki shu faoliyatni amalga oshirishdan kozlangan maqsadga erishish, bajariladigan vazifalarni taqsimlash, ijrosini nazorat qilish, shuningdek, samaradorlikka erishish uchun ushbu faoliyatda ishtirok etuvchilar manfaatlarini himoya qilish, rag‘batlantirish chora-tadbirlari Menejment jarayonida tashkil etiladi va muvofiqlashtiriladi. Bunda boshqaruvga iqtisodiyotda mavjud tizim ham o‘z ta’sirini o'tkazadi. Mustaqilligimizni qo‘lga kiritmasimizdan oldingi tizimda, iqtisodiyotda m a’muriy-buyruqbozlikka hamda markaziy rejalashtirishga asoslangan tizim hukmron edi. Faqatgina mulkchilikrflng davlat mulki va shirkat mulki shakliga ega boigan, markazdan turib belgilangan rejalar asosida ishlab chiqarishni tashkil etish, qattiq nazorat qilish, qolaversa, jamiyatda mulkdorlar sinfining shakllanishiga to ‘sqinlik qiluvchi iqtisodiy tizim o‘zini oqlamaganligi tarixdan m a’lum. O'zbekiston jahon tajribasiga asoslanib, mulkchilikning turli shakllari tengligi t a ’minlangan, ishlab chiqarishning zamonaviy, milliy manfaatlarga mos tuzilmasini yaratish ko‘zda tutilgan, erkin narx-navo va bozor qonunlari asosida boshqariladigan ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'lini tanladi va iqtisodiy islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirmoqda
Menejer mehnati o’zini harakatlarida, operatsiyalarda, ya’ni insonlarni boshqaruv jarayonini bajarganda mujassamlashadi. U yopiq siklik formaga egadir. Boshqaruv jarayoni qo’yilgan maqsaddan boshlanib, vazifa va vazifaning yechilishi bilan yakunlanib, maqsadga erishish bilan tugaydi. Masala yechilgandan keyin, maqsadga erishishda, yana boshqa vazifa qo’yiladi, yangi maqsad va yana boshqaruv jarayoni boshlanadi. Lekin bunda boshqaruv jarayoni nazariy jihatdan to’g’ri bo’ladi, amaliyotda boshqaruv ko’pgina, bir-biridan farqlanadigan jarayonlarda namoyon bo’lishi mumkin.
Korxonalarda menejer mehnati ko’pgina masalalarni hal qilishga qaratilgan bo’ladi:
– texnik, ya’ni uskunalardan foydalanishi, ishlab chiqarish maydonlari bilan bog’liq, ishlab chiqarishni tashkillashtirish va hokazo;
– texnologik, ya’ni loyihalashtirish va texnologik jarayonlarni takomillashtirish bilan bog’liq;
– iqtisodiy, ya’ni korxona ichki va tashqi muhitida iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish;
– tashkiliy, ya’ni ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishda boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish bilan bog’liq;
– ijtimoiy, ya’ni ijtimoiy munosabatlarni takomillashtirish bilan bog’liq va hokazo.
Zamonaviy boshqaruv xodimlarining xarakteristiq xususiyatlari - yuksak professionalizm va ishbilarmonlik xususiyatlari, boshqaruv bilimi asoslari va iqtisodiy fikr yuritishdan xabari bo’lishi kerak. Yuksak ma’rifatli va madaniyatli, demokratik, mohirlik va xalqqa hisob qila olish, xalqning ehtiyojini bilishi kerak. Bundan tashqari maqsadni ko’ra olish ijtimoiy muammolarni yecha olish, jamoani yarata olish va yo’naltirish xususiyatlariga ega bo’lishi kerak.