Ovqatlanishning adekvatligini tekshirish baholash

Suv taʼminoti - aholini, jamoat binolari va sanoat korxonalarini, transport, qishloq xoʻjaligi. va boshqalarni suv bilan taʼminlashga oid tadbirlar majmui. Suv taʼminoti bir necha ming yillardan beri maʼlum. Qad. Misrda yer osti suvlarini juda chuqur quduklar qazib, oddiy mexanizm bilan chiqarishgan. Bunda sopol, yogʻoch, metall (mis va qoʻrgʻoshin) quvurlaridan foydalanishgan. Qad. Rimda yirik markazlashtirilgan Suv taʼminoti tizimi boʻlgan. Oʻrta Osiyoda St. mil. av. 6—5-asrlardan maʼlum. Qadimgi Samarqand shahri Suv taʼminotida shaharga kiraverishda katta toʻgʻon qurilgan, uning ustidan shaharga katta ariqoʻtkazilgan. Ariq izlari hozir ham mavjud (qarang Afrosiyob).
Suv taʼminotida qoʻllaniladigan muhandislik inshootlari kompleksi St. tizimi yoki vodoprovod deb ataladi. Aholi yashaydigan punktlardagi barcha Suv taʼminoti tizimlari markazlashtiriladi. Suv taʼminotining kommunal (jamoat binolari va aholini suv bilan taʼminlaydigan) hamda ishlab chiqarish. (sanoat yoki q.h.ni suv bilan taʼminlaydigan) xillari bor. Suv taʼminotida tabiiy suv manbalari — ochiq havzalar (daryo, koʻl, dengiz, suv ombori va boshqalar) hamda yer osti suvlari (buloqlar, artezian suvlari va boshqalar)dan foydalaniladi. Aholi egʻtiyoji uchun eng yaroqli suv — yer osti suvlaridir. Lekin yer osti suvlari aholining ehtiyojini toʻliq qondira olmaydi. Shuning uchun yirik shaharlar va sanoat korxonalari chuchuk suvli ochiq havzalar suvidan taʼminlanadi.
Suv taʼminotining umumiy sxemasi: suv qabul qilish inshooti 1, I nasos st-yasi 2, suv tozalash inshootlari 3, toza suv rezervuari 4; II nasos st-yasi 5, suv yoʻllari 6 (quvurlar, beton ariklar va boshqalar), vodoprovod tarmogʻi 7 va bosim minorasidan iborat. Mahalliy sharoitga qarab, St. sxemasi oʻzgarishi mumkin. Masalan, havza suvini tozalashning keragi boʻlmasa, suv tozalash inshootlarini qurishga ehtiyoj qolmaydi. Agar suv havzasi suv bilan taʼminlanadigan obʼyektdan baland joylashgan boʻlsa, nasos st-yalari qurilmaydi.
Yer osti suvlarini chiqarish uchun quvurli quduklar va gorizontal suv yigʻgichlardan foydalaniladi. Buloq suvlari kaptaj inshootlari (gʻishtin idishlaʼr, kameralar va boshqalar)ga yigʻiladi. Koʻpincha, yer osti havzalaridagi suv nasos yordamida yuqoridagi idishga toʻplanadi, u yerdan nasos stansiyasi yordamida isteʼmolchilarga yuboriladi. Nasos styalari, odatda, markazdan qochma nasoslar, rostlash, saqlash va nazoratoʻlchash apparatlari bilan, koʻplari teleboshqarish qurilmalari bilan taʼminlanadi, baʼzilari toʻliq avtomatlashtiriladi.
Tozalash inshootlarida tozalangan suv vodoprovod tarmogʻi orqali isteʼmolchilarga tarqatiladi. Sanoat korxonalarida (maʼlum sharoitda) Suv taʼminotining aylanma va ketma-ket foydalanish tizimlari qoʻllaniladi. Aylanma tizimda ishlab chiqarish.da ishlatilgan suvni sovitib, tindirib, tozalab, undan yana foydalaniladi. Ketma-ket foydalanish tizimi bir korxonada ishlatilgan suvdan boshqa bir korxonada foydalanishni koʻzda tutadi, natijada suv ancha tejaladi.
Aholi yashaydigan punktlar, asosan, mahalliy suv havzalari suvi bilan taʼminlanadi. Masalan, Toshkent shahri Chirchiq, Boʻzsuv va boshqa tabiiy suv xavzalaridan suv ichadi. Toshkentning St. markazlashtirilgan, yaʼni barcha St. tizimlari birbiriga ulangan. Aholiga beriladigan suv sifati katʼiy sanitariya koʻrigidan oʻtkazib turiladi. Bu ish shahar va tuman sanepidstansiyalari zimmasiga yuklangan. Qishloq xoʻjaligining suvga boʻlgan ehtiyojlari, daryolar, kanallar, suv omborlari, kollektorlar, novlar, suv tarqatish inshootlari, nasos st-yalari va boshqa sugʻorish majmualari orqali qondiriladi.

Ichimlik suvining sifatini yaxshilashning zamonaviy usullari haqida tushuncha.

Suv inson tanasining suyuq muhitining asosiy tarkibiy qismidir. Voyaga etgan odamning tanasi 60% suvdan iborat.
Endi musluk suvi kimyoviy organik va boshqa birikmalarni o'z ichiga oladi va oldindan tozalashsiz ichimlik suvi hisoblanmaydi.
Sifatni yaxshilash uchun ichimlik suvi Quyidagi tozalash usullarini taklif qilish mumkin:
1. neytrallash usuli. Muslukdan idishga (shisha yoki sirlangan) suv quying. Kun davomida konteynerni ochiq qoldiring. Bu vaqt ichida suvdan xlor, ammiak va boshqa gazsimon moddalar chiqadi. Keyin uni bir soat qaynatib oling. Qaynatgan paytdan boshlab faqat ozgina qaynatishga erishing. Issiqlik bilan ishlov berish natijasida begona moddalarning muhim qismi yo'q qilinadi. Sovutgandan keyin suv hali kimyoviy moddalardan to'liq tozalanmagan, organik moddalar lekin u allaqachon pishirish uchun ishlatilishi mumkin. Ichimlik maqsadida u nihoyat zararsizlantirilishi kerak, buning uchun 5 litr qaynatilgan suvga 500 mg askorbin kislota qo'shilishi kerak, 3 litr uchun 300 mg aralashtiriladi va bir soat davomida saqlanadi. Askorbin kislota o'rniga siz meva sharbatini qo'shishingiz mumkin, rangli qizil, to'q qizil, bordo ranglar och pushti rangga aylantiring va bir soatga qoldiring. Neytrallash uchun siz rang bir oz o'zgarmaguncha suvga qo'shiladigan va bir soat davomida saqlanadigan uyqu choyidan foydalanishingiz mumkin.
2. Muzlatish usuli. Buning uchun sut ostidagi paketlar, sharbatlar ishlatilishi mumkin musluk suvi jo'mrakdan chetiga 1 - 1,5 sm past to'ldirish kerak. muzlatgich yoki sovuqda 5 - 8 soat davomida, keyin qoplarni olib tashlang, muz qobig'ini olib tashlang, suvni boshqa sumkaga quying. Muz qobig'i va sumkaning ichki qismida muzlatilgan muz og'ir (zararli) suvdir. Qoplarga quyilgan suv 12-18 soat davomida muzlatiladi. Keyin paketlar chiqariladi, tashqi devorlar namlanadi iliq suv, muz kristallari eritish uchun chiqariladi va qoplarda qolgan suyuqlik kanalizatsiyaga quyilishi kerak bo'lgan begona va mineral moddalardan iborat sho'r suvdan boshqa narsa emas.
Agar sumkalaringiz muzlatilgan bo'lsa va o'rta tayoqli qattiq kristall hosil bo'lsa, uni sumkadan olib tashlamasdan, novdani iliq suv bilan yuvib, toza muz qoldirib, muzni eritish uchun olib tashlang. Ta'mni yaxshilash uchun bir chelak eritilgan suvga 1 g qo'shing dengiz tuzi(dorixonada sotib olingan). Agar u yo'q bo'lsa, 1 litr erigan suvga 1/4 - 1/5 chashka qo'shing mineral suv. Muzdan va tercihen qordan olingan chuchuk suv terapevtik va profilaktik xususiyatlarga ega. U qo'llanilganda tiklanish jarayonlari tezlashadi. Bunday suv ekstremal sharoitlarda moslashishga yordam beradi (termik yuk ostida, havodagi kislorod miqdori kamaygan holda), mushaklarning ish faoliyatini sezilarli darajada oshiradi. Eritilgan suv antiallergik xususiyatlarga ega va masalan, bronxial astma, qichima allergik dermatit va stomatit uchun ishlatiladi. Biroq, bu suvni ehtiyotkorlik bilan ishlatish kerak va kattalar uchun kuniga 3 marta 1/2 chashka ichish kerak. 10 yoshli bola uchun - kuniga 3 marta 1/4 chashka

.DPMlarda INMlardan foydalanilganda dozimetrik va radiometrik nazorat o’tkazishning asoslari.

INM larida ham tashhis qo'yish, va ham ayrim DPMni davolash 

maqsadlarida qo'llanadi. DPM-larida qo'l hamma narsa INM o'zining yordamida 
va harakteriga qarab uchta guruhga bo'linishi mumkin: nurlanish generatorlari 
(misol, rentgen moslamalari, tezlatgichlar), xavfsiz izotopli manbalar (masalan, 
onkologik kasalliklarni masofa orqali nurlantirish uchun gamma-apparatlar, 
bemorlarning bo'shliqlariga kiritib nurlanish uchun INM) va ochiq IN 
manbalari, (masalan, ayrim moddalarga tashhis qo'yish uchun radiofarm 
preparatlar). Harqanday turib ion nurlanish manbalari bilan 
ishlaganda hodimlar uchun foydali havfni, foydalanilayotgan manbaning harakteri 
va radiatsion himoyaning tashkil etilishiga bog'liq holda nurlanish tashkiloti va ichki 
bo'lishi mumkin. 
Xodimlar tashkil nurlanishni har qanday ko'rinishdagi manbadan olishi mumkin. 
Izotopli manbalardan foydalanilganda tashkilot nurlanish dozasi ish joyidagi 
manbaning faolligi, ular bilan ishlash vaqti, manbagacha bo'lgan masofa va 
olinadigan himoya to'ning samara berishi bilan quvvat. 
Nurlanish generatorlari bilan ishlaganda tashkilot nurlanish dozasi maslamaning 
quvvati, u bilan ishlash vaqti, ungacha bo'lgan masofa va to'siqlar bilan 

532 

himoyalanishga bog'liq. Shunga bog'langan holda nurlanishdan 
himoyalanishda himoyalanishning 4 ta asosiy prinsiplaridan yuklash zarur: 
-miqdor orqali himoyalanish: ish ustida radioaktiv moddaning (RM) kerak 
bo'ladigan minimal aktivligi bo'lishi kerak. Bu princping kuzatilishi mumkin 
iborat-ki, ish ustida RM - ning aktivligini pasaytirishni har qachon ham amalga 
oshirib bo'lmaydi, chunki u yoki bu operatsiyani bajarishda talab qilingan 
samarani faqat ma'lum ruxsat RM-dan yuklash orqali erishiladi ; 
-vaqt orqali himoyalanish: INM bilan bo'ladigan aloqani kechiktirish 
orqali erishiladi. Vaqt orqali himoyalanishga rentgen-radiologik bo'limlardagi 
hodimlarning ish vaqtlarini tayyorish, ta'til vaqtlarini olishish, nafaqaga 
ertaroq yoshdan chiqish. 
Hodimlarning kasbiy mahorat darajalari katta joyga egadir, chunki 
hodimlarning mahorati zaruriy ishlab chiqarishni o'tkazishni tiklashga 
imkon beradi, INM bilan bo'ladigan aloqani tartibga soladi. 
-masofa orqali himoyalanish: Toshqin nurlanish dozasi INM dan ishchigacha 
bo'lgan masofaning kvadratiga teskari praportsionaldir, shuning uchun bu 
masofani tiklashish to'siq nurlanish uchun keskin pasaytiradi. rentgen nurlari
radiologik bo'limlarda masofadan himoyalanishga maxsus ajratuvchi 
qarorlar, masofa orqali boshqarish, zaruriyat tug'ilganda alohida ajratilgan INM bilan 
manipulyatorlar bilan ishlash (turli konstruktsiyadagi mexanik tarzda oluvchi 
mexanizmlar, avtomatlar - robotlar, "mexanik qo'llar) orqali erishiladi. 
-to'siqlar bilan himoyalanish - ham hodimlar va ham patsientlar uchun eng ko'p 
qo'l yordam qatoriga kiradi. Rentgen-radiologik bo'limlarda 
qo'lga qarab to'siqlar o'zining harakteriga qarab ikki guruhga 
bo'lish mumkin - statsionar yoki ko'chmas va'tarib ko'chiriladigan to'siqlar. 
Statsionar to'siqlar - bu energiya, qo'rg'oshin yoki tunuka olingan yeshiklar, 
qo'rg'oshin shimdirilgan oynali kiyimlar, "labirintlar", RM bilan ishlashga 
mo'ziga xos maxsus bokslar. 

533 

Ko'chiriladigan to'siqlar - suriladigan shirmalar, fartuklar, qo'lqoplar, 
qo'rg'oshinli materiallardan yangi ko'rinishlar, himoyali devorni hosil 
qilish uchun qo'rg'oshindan maxsus modulli bloklar. 
Himoya to'g'ridan-to'g'ri kelib chiqqan materiallarning tashqi ko'rinishi 
bog'liq. Mas., radiatsiyaning o'tib ketadigan turlaridan (gamma, rentgen nurlari) 
himoyalanish uchun og'ir materiallardan foydalaniladi - g'isht, beton, qo'rg'oshin, 
temir. Beta-nurlanishdan himoyalanish uchun engil materiallardan yuklang 
mumkin - alyuminiy, organik shisha. 
RED dan ortiqcha nurlanish bo'lganidaning nurlanib qolishlarini 
silliq uchun (20 mZv/yil) rentgen-radiologik bo'limlarda muntazam ravishda olish 
dozimetrik nazorat o'rnatiladi va u ikki turda - umumiy va shaxsiy 
dozimetrik nazoratga bo'linadi. 
Umumiy dozimetrik nazoratning da'vosi ustidan ishlayotgan narsa 
va yondosh xonalardagi nurlanishning ekspozitsion doza quvvatini aniqlash kerak. 
Nazoratning bu turi qo'llanayotgan himoyaning tashqi ko'rinishiga imkon 
. 0029-94 SanQ va M- ga mavjud hodimlarning ishdagi dozaning 
quvvati 1,2 mr/soat (12 mZv/soat) ni tashkil qiladi. Umumiy dozimetrik nazorat 
DSENM ning radi bo'limi tomonidan amalga oshirilgan ekologik va u 2 yilda 1 tadan 
kam bo'lishi kerak, hamda yangi moslamalarni ishga tushirishda yoki ishlab 
turgan apparatlarni, kabinetlar yoki bo'limlarni rekonstruksiya qilishda
o' degan. Umumiy dozimetrik nazoratni o'tkazish uchun rentgenmetr 
olinishidan olinadi va ularda qabul qilinadigan qismidan ko'pincha 
ionizatsiyali kamera qo'llanadi. Nurlanish ta'sirida asbob zanjirida elektr toki hosil 
bo'ladi, uning miqdori nurlanishning doza quvvatiga to'g'ri proportsionaldir. 
Asbobning tartibga solish qismining shkalasi nurlanish dozasini mZv/soat, 
mkZv/soat yoki mr/soat, mkr/soatlarda o'lchashga moslab darajalangan. Doza 
quvvatlarni o'lchash ish va yondosh xonalarda o' mahsulotlar; bunda asbobsozlik 
uzatuvchi qismi nurlanish manbaiga bo'lishi kerak. 
534

Shaxsiy dozimetrik nazorat -rentgen - radioologik bo'limlarda ishlovchi har 

bir xodimning shaxsiy shaxsiy shaxsiy nurlanish dozasini qilish 
o' degan. Shaxsiy dozimetriya uchun turli turkumdagi shaxsiy dozimetrlardan 
qilinadi. 
Hozirgi 
vaqtida 

bu 
maqsadda 

TLD 
dozimetrlarni 

(termolyuministsentli dozimetrlar) qo'llash keng ko'lamda amalga oshirilmoqda. 

Ularning ishlash printsipi bo'lgan-ki, bu tiklanadigan materiallar 
(mas., LiF) o'zida energiyani to'plash sifatga ega va u dozimetrlarning 
qizishi jarayonida fotonlar ko'rinishidagi yorug'likni hosil qiladi. Dozimetrlarning 
chaqnash jadalligi to'plangan nurlanish dozasiga to'g'ri proportsionaldir. TLD 
dozimetrlari "ko'rinishida" stol yoki kichkina taxta 
ko'rinishida bo'ladi va ularning ishchilarning kiyimlariga o'rnatib qo'yiladi. Har bir 
dozimetr o'zining tartib qilishiga ega. 
Turli xildagi nurlanishlar (beta, gamma, rentgen, neytron) hisobiga nurlanish 
dozasini o'lchash uchun IFKU (takomillashtirilgan foto nazorat) dozimetri 
qo'llanishi mumkin. Bu dozimetrda nurlanishni tartib qilish uchun fotoplenkadan 
ayol ayol; ion nurlanish ta'sir etganda fotoplenka qorayadi , qorayash 
darajasi esa nurlanish dozasiga to'g'ri proportsionaldir. Kasetadagi ekranlarning 
borligiga (alyuminli, qo'rg'oshinli) IFKU kasetasi yordamida turli xil 
xildagi nurlanishlar filtrlanib ajratiladi, shunga bog'liq holda fotoplenkadagi ayrim 
bo'laklarining qorayish darajasi turlicha bo'ladi; bu o'z o'rnida turli xildagi 
nurlanishlarning nurlanish dozalarini belgilashga imkon beradi. Fotofilkadagi 
qorayishda o' densitometrda amalga oshirish va uning shkalasi 
yutilgan (yoki ekvivalent) doza birligida darajalangan. 
Xodimlar dozalari dozagan nurldanish kvartalda bir marta 
o'lchan yoki zaruryat tug'ilsaadi aniqlanishi mumkin. Xodimlarning yillik 
nurlanish dozalari 20 mZv/yilni (5 mZv/kvartal) tashkil qiladi. 
Radiometrik nazorat DPM larida ochiq turgan INM dan ishga tushirilgan 
sharoitda o'rganish kerak, mas., radiofarmpreparatlar (RFP). Bunday manbalar 
qo'llanganda turli ishchi yuzlalar, ishchilarning qo'llari va kiyimlari, xona havosi 

535 

lanishi iflos mumkin. Bunday sharoitda RM - ning inkorporatsiyalanish jarayoni 
tug'iladi, shuning uchun ochiq INM bilan ishtirokchilar ham tashkilot, ham ichki 
nurlanishga uchor bo'ladilar. Shunga bog'liq holda ochiq RM bilan 
ishlashga yuqori: talablar qo'yiladi bunday bo'limlarni alohida joylash-
tirish, RM yuklash eng optimal texnologiya ketma-ketlikni ta'minlovchi 
xonalarni joylariga e'tibor qaratiladi. Bundan tashqari xonalarning ichki 
pardozini amalga oshirishda o'ziga maxsus materiallardan 
ekspluatatsiya, maxsus jihozlarni qo'llash (bokslar, ishchi mutaxassislar maxsusga 
ega bo'lgan stollar, maxsus qurilishga ega bo'lgan qo'l yuvish chig'anoqlari 
va konteynerni to'plash uchun maxsuslar). 
Inkorporatsiyalanuvchi RM hisobiga ichki nurlanishni olish uchun bu 
bo'limlarda, umumiy va shaxsiy dozimetrik nazoratdan tashqari, havo muhitini, 
ishchi yuzalarni, ishchilarning qo'llari va iflos kiyimlarini RM bilanlanish 
muntazam nazorat qilish zarur. Bunday nazorat DSENM vrachlari 
tomonidan radiometrga yordami bilan muntazam o'tkazilib turiladi. barcha 
radiometrlar qabul va nazorat qismlardan tashkil topgan. Qobul 
alohida qismi sifatida Geyger-Myuller hisoblagichi yoki stsintillyatsion 
uzatgichdan qilinadi. Ularga nurlanish zarrachasi yoki nurlanish kvanti ta'sir 
etganda hisoblagich zaryadsizlanadi va u qayd qilish hisoblagich. 
Hozirgi kunda radiometrik nazoratni o'tkazish uchun RUP (ko'tarib yuriladigan 
universal radiometer) yoki UIM (universal tibbiy o'lchagich) tipidagi belgidan 
qilinadi. Ammo mumkin ish sharoitlarini ta'minlash uchun ko'chmas 
radiometr-signalizatorlarni bo'limning o'ziga, masalan, muolaja sabablaridan chiqish 
joyiga o'rnatish kerak. tekshirish jarayonlari o'tkazilib bo'lingandan so'ng vrach 
yoki hamshira muolajadan chiqishidan oldin qo'l, kiyimlarning tozaligini 
radiometr qurilma radiometrik nazoratidan o'tkaziladi. Asbob asos 
ruhsat olgan radioaktiv zararlanish darajasiga moslashtirilgan. Agar xodimidagi 
nurlanish undan ortiq bo'lsa yorug'lik (indikatorning qizil rangi yonadi) 
yoki tovush signali ishlab bizga xabar beradi. Bunday holda mutaxassis 

536 

muolajaga qaytib kirishi va qo'llarini qayta tiklashi va maxsus kiyimni 
keraki kerak. 
Amaliy ko' uchun 
1. Rentgenometrlar bilan ishlash tartibi (DRGZ-03, DRZZ-05) 
- Asbobni elektr`iga ulash; 
- Ish tartibi buragichini "izm" holatiga qo'yish; 
- Diapazon buragichini "ust nulya" holatiga o'tkazish; 
- Stintsilyatsion hisoblagich stakanini "ochiq" holatga qo'yish; 
- Ish tartibi har xil diapazonlariga olib boriladi ; 
- Shkala bo'yicha ko'rsatkichlarni olish va o'lchash o' diapazonlarga 
ko' oshirish; 
- Olinganlar SanQ va Me'yor bilan solishtiriladi va bayonnoma tuziladi. 
2. IFKU asbobi yordamida dozimetrik nazorat o'tkazish tartibi. 
- Kassetalarni rentgen plenkasi bilan zaryadlash; 
- Ion tarqatuvchi nur manbalarida ishlovchilarga; 
- Nurlanish dozasini aniqlash uchun plenkani uzoq vaqtdan o'tkazish; 
- Densimetrlarda sinab ko'rish va nur dozalarini ko'rsatish; 
- Xulosa va bayonnoma tuzilishi.
3. Ob'ektlarda umumiy dozimetrik nazorat o'tkazish: 
- DRG-05M, DRG-107S dozimetrik qurilmani ishchi holatiga keltirish; 
- Asbobning uzatgichi soatning ish joyi statsionar himoya to'siqlarining orqa 
tarafiga ; _
- Asbo tartib qilish dozab quvvatining quvvatini oshirish; 
- Olinganiga ruxsat berilgan darajalar bilan taqqoslash ; 
- Ishchi joyidagi ekspozitsion dozani quvvatlantirish bo'yicha quvvat berish va 
radiatsionka baho berish. 
4. Shaxsiy dozimetrik nazorat o'tkazish: 
- IFKU yoki TLD belgilashning qabul qilinishini ishchi holatiga keltirish 
(fotoplyonkali kasseta bilan yoki o'ralgan lyuminofor); 

537 

- IFKU yoki D INMlar bilan yengning ko'krak ichishga 
taqiladi; 
- 3-oydan keyin shaxsiy dozimetrlar yig'iladi va DSENM ning dozimetrik nazorati 
punktlariga yuboriladi ; 
- TLDning lyuminofori qizdirish blokiga ishlab chiqarish qizdiriladi, plyonkalar 
yuviladi; 
- Plyonkalar yoki lyuminoforlar asbobining muntazam qismiga joylashdi 
va olingan doza qayd qilish. 

DPMlarda INMlardan foydalanilganda xodimlar va bemorlarni himoyalash. Himoyalanishni hisoblash.

Tashkillashtirilgan bolalar jamoalarida gigienik jihatlari.