|
O`zbek adabiyoti tarixi Eng qadimgi davrlarportal.guldu.uz-O`zbek adabiyoti tarixi Ma`ruzalar matni3.
Kayumars va Jamshid obrazlari.
Kayumars – Gaya Martan. Beruniy Kayumars haqidagi afsonani bayon qilgan.
Mifologiyaga ko`ra, Gaya Martan (Kayumars) er yuzida paydo bo`lgan birinchi odam
bo`lib, go`yo u Axura Mazda (Xurmuz) tomonidan yaratilgan va ikki vujuddan:
ho`kizdan va odamdan tashkil topgan ekan. Insoniyatning ashaddiy dushmani bo`lgan
Axriman Kayumarsni o`ldiradi. Kayumars jasadining ho`kiz qismidan 55 xil don, 12
xil o`simlik, sigir va ho`kiz, ulardan esa 272 xil foydali hayvonlar paydo bo`ladi;
odam qismidan insonning erkak va ayol jinsi hamda metall vujudga keladi. Shunday
qilib, Kayumars birinchi inson va insoniyat hayotining ibtidosi sifatida tasvirlanadi.
Kayumars yozma adabiyotda ham qayta-qayta ishlandi. Jumladan, u
Firdavsiyning «Shohnoma»sida kishilarni zulmatdan, g`orlarda yashashdan qutqarib,
uy-joy va shaharlar bino qilgan qahramon shoh sifatida gavdalantiriladi. Kayumars
obrazi tasviriy san’atda ham ma’lum iz qoldirgan. 1932 yilda Tali Barzuda
(Samarqand yaqinida) topilgan sopolga ishlangan surat shuni ko`rsatadi. Bu suratda
gavdasining pastki qismi ho`kiz, yuqori qismi odam bo`lgan bir shakl tasvirlangan.
Yima (Jamshid) ham Kayumars kabi najotkor qahramon sifatida tasvirlanadi.
«Avesta»da bayon etilishicha, u adolatli hukmron bo`lib, uning davrida qahraton
sovuq va jazirama issiq ham, qarish va o`lish ham bo`lmagan ekan. Jamshid er yuzini
3 baravar kengaytiradi, chorvani va turli xil qushlarni nihoyatda ko`paytiradi... Biroq
qahraton qish boshlanib, kishilarga ofat keltiradi.
Jamshid to`g`risidagi afsona. Jamshid «Avesto»da Yima. U adolatli, yer yuzini
kengaytirgan, chorvani, turli qushlarni ko`paytirgan, kishilarni balolardan saqlagan,
uy-joylar qurib, ariqlar chiqargan hukmdor sifatida tilga olinadi.
Firdavsiy, Beruniy,
Navoiylar Jamshid to`g`risida qiziqarli ma`lumotlar beradilar. Prof. N.Mallaev
«Alisher Navoiy va xalq ijodiyoti» kitobida (T., 1974) Jamshid haqida mulohazalar
yuritadi.
Xalqimizning sevimli bayrami Navro`z ham Jamshid nomi bilan bog`lanadi.
N.Mallaevning fikricha, yetti yuz yil hukmronlik qilgan Jamshid zamonasida kishilar
Ahrimanning zulmidan qutiladilar, muhtojlik, kasallik va o`lim yo`qolib ketadi.
Jamshid er yuzini uch barobar kengaytiradi, chorva mollari va turli qushlarni
ko`paytiradi.
Dostları ilə paylaş: |
|
|