O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Ezop (Akadroz)(tax. mil.av. VI asr) Masalchilikning otasi deb
hisoblangan yarim afsonaviy Ezop – miloddan oldingi VI asrda
yashagan. Rivoyatlarga qaraganda, aslida u frigiyalik qul bo‘lib,
keyinchalik ozod qilingan. Lidiya shohi Krez saroyida xizmatda
bo‘lgan, Delfada yerli xalq bilan bo‘lgan janjalda qoyadan uloqtirib
o‘ldirilgan. Antik davrda ma’lum bo‘lgan deyarli barcha masallarn-
ing syujeti Ezopniki deb hisoblangan. Ular miloddan avvalgi V-IV
asrlardan boshlab to‘planib, yozib olingan va “Ezop masallari” ki-
tobiga kiritilgan. Milodiy X-XVasrlardagi qo‘lyozmalarda 300 dan
ortiq shunday masal saqlanib qolgan.
Aksariyat syujetlari Shumer og‘zaki va yozma adabiyotiga borib
taqaluvchi Yaqin Sharq masallariga yaqin turuvchi Ezopning nasriy
masallari g‘oyaviy jihatdan tushkunlik va umidsizlik ruhida yozil-
gan, personajlari (asosan, hayvonlar) o‘ta shartli. Voqealar ixcham
bayon qilinib, pand-nasihat bilan yakunlangan, tili sodda, jonli til-
ga yaqin. Masalchining ismi bilan yashirin ma’nosi bo‘lgan fikrlar
ezop tili deb atala boshlagan. Ovrupa masalchiligi syujetining aso-
sini Ezop masallari tashkil etgan. Ezopning ta’sirini keyingi davr
masalchilarining deyarli barchasida, jumladan, fransuz yozuvchisi
Lafonten(XVII asr), nemis adibi Lessing(XVIII asr), rus masalnavisi

56
Krilovda sezish mumkin. “Dehqon bilan o‘g‘illari”, “Bog‘bon bilan

o‘g‘illari”, “O‘g‘ri bilan onasi”, “Yolg‘onchi cho‘pon” masallardagi
syujet va motivlarni o‘zbek xalq ertaklari(“Birlashgan o‘zar” ertagi),
A. Navoiyning “Hayrat ul abror” asaridagi “Yolg‘onchi cho‘pon”
hikoyatida uchratish mumkin.
Qadimgi Yunonistonda she’riyatning oddiy turlari hisoblangan
yamb va elegiya bilan birga VII-VI asrlarda monodik ya’ni, yakkax-
on lirika ham taraqqiy etgan. She’riyatning bu turi xalq adabiyoti va
musiqaning ta’siri ostida paydo bo‘lgan. Kichik Osiyoning g‘arbiy
qirg‘og‘idagi Lesbos orolida tug‘ilib o‘sgan ikki ulug‘ shoir – Alkey
va Sapfo o‘zlari ixtiro etgan turli-tuman vaznlar bilan monodik liri-
kani yuksak san’at darajasiga ko‘targanlar.