O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI SHAHRISABZ FILIALI
OOMTSU FAKULTETI
KIMYOVIY TEXNOLOGIYA (ISHLAB CHIQARISH TURLARI BO’YICHA) YO’NALISHI
13-20 GURUH TALABASI
NURIDDINOV DILSHODBEKning
ORGANIK MODDALAR SINTEZI 2 FANIDAN TAYYORLAGAN

KURS ISHI

BAJARDI: ______________________________________________

TEKSHIRDI:_____________________________________

SHAHRISABZ ‑ 2023
Sintez gaz olish va u asosidagi mahsulotlar
REJA:

1. 
   KIRISH
   
2. 
   ASOSIY QISM
   

1. 
   SINTEZ GAZ TARIXI
   
2. 
   SINTEZ GAZ OLISH TEXNOLOGIYALARI
   
3. 
   SINTEZ ASOSIDAGI MAHSULOTLAR
   

3. 
   XULOSA
   
4. 
   FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
   

Sintez gazining tarixi 1780 yilda Felice Fontana 500 °C dan yuqori haroratlarda suv bug'i uglerod orqali o'tsa, yonuvchi gaz paydo bo'lishini aniqladi. Ushbu CO va H2 gazini o'z ichiga olgan gaz suv gazi deb nomlangan va asosan 19-asrda yoritish uchun ishlatilgan.

Uglerod oksidi va vodorodning gaz aralashmalarini ishlab chiqarish taxminan bir asr davomida kimyoviy texnologiyaning muhim qismi bo'lib kelgan. Dastlab, bunday aralashmalar bug'ning cho'g'lanma koks bilan reaktsiyasi natijasida olingan va "suv gazi" sifatida tanilgan. Dastlab yoqilg'i sifatida ishlatilgan suv gazi tez orada kimyoviy moddalar ishlab chiqarish uchun vodorod va uglerod oksidi manbai sifatida e'tiborni tortdi va bu vaqtda u asta-sekin sintez gazi sifatida tanildi. Oxir-oqibat, bug'ning tabiiy gaz (metan) yoki neft naftasi bilan nikel katalizatori orqali reaksiyaga kirishishi natijasida sintez gazini ishlab chiqarish uchun keng qo'llanilishini topdi. Avtotermik reforming deb nomlanuvchi bug 'reformatsiyasining o'zgartirilgan versiyasi reaktorga kirish joyi yaqinidagi qisman oksidlanish bilan an'anaviy bug'ning reaktor bo'ylab keyingi reformatsiyasi kombinatsiyasi umumiy reaktor samaradorligini oshiradi va jarayonning moslashuvchanligini oshiradi. Bug' o'rniga kisloroddan foydalangan holda katalitik bo'lmagan qisman oksidlanish jarayonlari, shuningdek, og'ir neft qoldiqlari kabi past qiymatli xom ashyolardan foydalanishning o'ziga xos xususiyati bilan sintez gazini ishlab chiqarish uchun keng qo'llanilishini topdi. So'nggi yillarda yuqori haroratlarda (850-1000 °C) juda qisqa reaksiya vaqtlarini (millisekundlar) qo'llagan holda katalitik qisman oksidlanish sintez gazini ishlab chiqarishga yana bir yondashuvni taqdim etadi, chunki professor Lanni Shmidt va uning shogirdlari o'zlarining kashshof tadqiqotchilik tadqiqotlarida ko'rsatdilar. Bu yerda biz katalitik qisman oksidlanishning ba'zi muhim masalalarini ko'rib chiqamiz va bu masalalar bo'yicha ba'zi yangi ma'lumotlarni keltiramiz. H2 va CO ga 100% ga yaqin selektivlik bilan metanning deyarli to'liq konversiyasini yaxshi nazorat qilinadigan sharoitlarda Rh monolit bilan olish mumkin. Qo'shilgan bug' bilan o'tkazilgan n-geksanning katalitik qisman oksidlanishi bo'yicha tajribalar bug'siz tajribalarda olinganidan ko'ra H2 ning ancha yuqori rentabelligini beradi, bu yoqilg'i xujayralari uchun vodorodga boy oqimlarni olishga katta qiziqishning natijasidir.
Sintez gazi yoki qisqacha, singaz - uglerod oksidi, karbonat angidrid va vodorod aralashmasi. Singaz ko'plab manbalardan, jumladan, tabiiy gaz, ko'mir, biomassa yoki deyarli har qanday uglevodorod xom ashyosidan bug' yoki kislorod bilan reaksiyaga kirishishi mumkin. Singaz vodorod, ammiak, metanol va sintetik uglevodorod yoqilg'ilarini ishlab chiqarish uchun muhim oraliq manba hisoblanadi.
Singazning hosil bo'lishi kuchli endotermikdir va yuqori haroratni talab qiladi. Tabiiy gazning (yoki slanets gazining) bug' reformatsiyasi tashqi tomondan isitiladigan quvurli reaktorlarda davom etadi. Jarayon og'ir jarayon sharoitlariga chidamli maxsus tayanchda nikel katalizatoridan foydalanadi. Pech qismidagi chiqindi issiqlik gazlarni oldindan qizdirish va bug 'ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. 
Metanning (yoki uglevodorodlarning) qisman oksidlanishi katalitik bo'lmagan keng ko'lamli jarayon bo'lib, singaz hosil qiladi va H ₂ / CO nisbati taxminan 2 ga teng bo'lgan singaz hosil qiladi . Bu gaz-suyuqlik zavodlari uchun optimal nisbatdir. Metan, uglevodorodlar yoki biomassaning, masalan, rodiy katalizatorlarida qisqa kontakt vaqtli konversiyasiga asoslangan qisman oksidlanishning (CPO) katalitik versiyasi kichik miqyosdagi ilovalar uchun mos keladi
Avtotermik reforming (ATR) gibrid bo'lib, u metan bug'ini isloh qilish va oksidlanishni bir jarayonda birlashtiradi . Reformatsiya uchun zarur bo'lgan issiqlik reaktor ichida ozuqa gazining oksidlanishi natijasida hosil bo'ladi. POX sifatida ATR gazdan suyuqlikka yoki keng ko'lamli metanol sintezi jarayonlari uchun keng ko'lamli singaz ishlab chiqarish uchun ham javob beradi..
Sintez gazi (singaz) turli manbalardan ishlab chiqarilishi mumkin va kimyoviy moddalar va yoqilg'i ishlab chiqarish uchun ko'p qirrali vositadir. Gazdan suyuqlikka (GTL), ko'mirdan suyuqlikka (CTL), biomassadan suyuqlikka (BTL) barchasi singazning katalitik konversiyasiga tayanadi.
Organik sintezda toza uglerod oksid bilan bir qatorda uning vodorod bilan aralashmasi (sintez gaz) 1:1 dan 2-2,3:1 xajmiy nisbatda qo‘llaniladi. Uglerod oksidi CO rangsiz qiyin suyultiriladigan gaz (atmosfera bosimida kondensatsiyalanish harorati –192 °C). Havo bilan 12,5-74% konsentratsiyada portlovchi aralashmalar hosil qiladi. Uglerod oksid ancha zaharli modda, uning konsentratsiyasi 20 mg/m3 tashkil qiladi. Uglerod oksidi faqat qattiq jismlargagina emas, balki suyuqliklarga ham kam yutiladi. Biroq ba’zi bir tuzlar u bilan komplekslar hosil qiladi, shu nuqtai nazardan uglerod oksidi sorbsiya uchun bir valentli mis tuzlarini suv ammiakli eritmalari qo‘llaniladi.
Vodorod sintez gazning ikkinchi komponenti ancha qiyin suyuqlanuvchi gaz (atmosfera bosimida Tkond.=-252,8 °C). Havo bilan 4,0-75% portlovchi aralashma hosil qiladi. SHu sababli sintez-gaz ishlab chiqarish korxonlarida texnika xavfsizligi qoidalarga qatt’iy rioya qilshni talab etadi.
Sintez-gaz ishlab chiqarish uchun dastlab ko‘mirdan foydalanilgan. Keyinchalik uglevodorodlarini konversiyalash usuli muxim o‘rinni egallaydi. Ushbu jarayonni ikki xil yo‘l bilan: katalitik va yuqori harorat aalga oshirish mumkin. Uning xomashyosi sifatida metan yoki tabiiy gaz, shunngdek neftning suyuq fraksiyalari qo‘llaniladi.