O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа»

12- labaratoriya mashg’uloti
Mavzu. Monosomik, monotelodisomik hamda translokant liniyalar.
Darsning maqsadi. Monosomik, monotelodisomik hamda translokant liniyalar to’g’risida tushunchaga ega bo’lish.

Organizmlar genomidagi turli fzgarishlar (mutachiya, duragaylanish kabi) natijasida fenotipda yuzaga shiquvshi foydali belgilarni molekulyar darajadafrganish musim hisoblanadi.

G‘o’zaning monosomik liniyalari paxtashilikda qimmatli boshlang‘ish manba bo’lib, ularda yfqolgan xromosoma ta'sirida yuzaga shiqishi mumkin bo’lgan morfobiologik belgi va xususiyatlarni o’rganish, yo’qolgan xromosomalarining o’rniga ingichka tolali G. barbadense g‘oza turidagi yuqori tola sifati belgilari, G.tomentosum, G.mustelinum va G.darwinii kabi g‘o’zaning jvvoyi turlaridagi garmsel, qurg‘oqshillik, shfrxoklik, va turli sasharotlarga shidamli bflgan qimmatli belgilarni frta tolali g‘fzaga ftkazishda samda turlararo duragaylashda yuzaga keladigan qiyinshiliklarni bartaraf etishda musim genetik materiallardir .
Bu liniyalar paxtashilikda turlararo duragaylashdagi mavjud muammolar, jumladan, sar xil genomlar frtasidagi nomuvofiqliklar tufayli segregachiyaning buzilishi, rekombinachiyaning sheklanishi, avlodlarda bepushtlik sodisasining kuzatilishi va salbiy belgilarning dominantligi kabi qiyinshiliklarni bartaraf qilishda sam musim asamiyatga ega. Mana shunday katta asamiyatga ega g‘fzaning monosomik liniyalarida neshanshi xromosoma jki uning qaysi yelkasi yfqolganligini sozirgi kunda keng qfllanilajtgan, tezkor va samarali usul bflgan DNK markerlar texnologiyasidan foydalanib aniqlash musim ilmiy ahamiyatga ega hisoblanadi.
O‘zbekiston Milliy Universiteti olimlari tomonidan g‘o’zaning (G.hirsutum L.) nojb chitogenetik kollekchiyasi yaratilgan bflib, unda L-458 liniyasi (normal, 2n=52) asosida olingan 100 ga yaqin monosomik liniyalar mavjud. Ushbu liniyalarda mutachiya ta'siri ostida bir xromosoma yoki uning bir yelkasi yo’qolgan bo’lib, ularda xromosomalar sonining kamayganligini (25 II + I; 25 II + Ii) an'anaviy chitogenetik usullar jrdamida olib borilgan kfp yillik tadqiqotlar natijasida aniqlangan bo’lsada, lekin neshanshi xromosoma yoki uning qaysi yelkasi yfqolganligini aniqlash imkoniyati mavjud emas.
Ushbu tadqiqotda g‘o’zaning monosomik liniyalarida neshanshi xromosoma yoki uning qaysi yelkasi yfqolganligini sozirgi kunda keng qo’llanilayotgan, tezkor va samarali usul bo’lgan DNK markerlar texnologiyasidan foydalanib aniqlash maqsad qilingan.