O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, Fan va inovatsiyalar vazirligi Nаmаngаn dаvlаt univеrsitеti

O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va inovatsiyalar vazirligi Nаmаngаn dаvlаt univеrsitеti

“Menejment” kаfеdrаsi “IQTISODIY SOTSIOLOGIYA” fаnidаn

“IQTISОDIYOT” fakulteti
MA’RUZA
Namangan shahar-2023
11-MAVZU: MEHNATNI RAG’BATLANTIRISH VA IQTISODIY MEHNAT XULQ-ATVORI

REJA

Rag‘batlantirish, uning mohiyati, maqsadi, strukturasi va uning mehnat doirasida paydo bo‘lishi
Mehnatni rag‘batlantirishning samaradorligi shart-sharoitlari
Ijtimoiy-qiyosiy motiv (ko‘rinish) va mehnatni rag‘batlantirish
Iste’mol motivi va mehnatni rag‘batlantirish

• Bu ta’rifdan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, mehnatni rag‘batlantirish - bu bir maqsadga yo‘naltirilgan yoki yo‘naltirilmagan insonga yoki insonlar guruhiga bo‘lgan harakat, munosabat.

Ijtimoiy fanlarda rag‘batlantirish degan tushuncha ijtimoiy ob’ektga nis-batan ma’lum, maqsadga yo‘naltirilgan yoki yo‘naltirilmagan munosabatni bild-iradi.

• Mehnatni rag‘batlantirish asosan moddiy rag‘batlantirishda namoyon bo‘ladi. Insonga haq to‘lashda uning mehnat xulq-atvori e’tiborga olinadi.

Bundan asosiy maqsad, ularning mehnatdagi faolligini oshirish, ma’lum bir xulq-atvorni belgilash ko‘zda tutiladi.

• Lekin, shunga qaramasdan har qanday oylik maosh moddiy rag‘batlantirish bo‘la oladi deb bo‘lmaydi.

Pul-tovar munosabatlariga asoslangan ijtimoiy-iqtisodiy sistemada mehnatga haq to‘lashning ahamiyati inson uchun normal, bahs-murosasiz, tabiiy bir holat hisoblanadi.

Differensial samarali rag‘batlantirishda

maqsadlar mustaqil bo‘ladi,
bir stimulni (rag‘batlantirishning) o‘zi mehnatning ko‘pgina aspektlariga ta’sir qiladi,
bir yoki bir necha maqsadlar alohida rag‘batlantirishni ko‘zda tutadi:
hech narsaga bog‘liq bo‘lmaydi,
lekin yakuniy natijalar turlicha bo‘ladi;
rag‘batlantirishning bir maqsadi ikkinchisiga qarshi chiqadi.
Differensial samarali rag‘batlantirish quyidagi muammoli holatlarda yuzaga keladi:
1.Rag‘batlantirishda miqdoriy natijalar sifat natijalariga qattiq ta’sir ko‘rsatadi.
2.Birgina oylik maosh miqdoriy natijalarni rag‘batlantiradi, lekin sifat na-tijalarini rag‘batlantirmaydi, xodim esa o‘z imkoniyatlaridan ma’lum miqdorda foydalanib bo‘ladi.
3.Miqdor va sifat natijalariga amal qilish iqtisodiy real bo‘lmagan hola-tlarga olib kelishi mumkin, bu esa o‘z navbatida belgilangan ishni va majburi-yatlarni muddatda yakunlashga ta’sir qiladi.