O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Balmer seriyalari
deyiladi. Bundan tashqari ul`trabinafsha sohada 
Layman, infraqizil sohada Pashen, Brekett, Pfund, Xemfri seriyalari ham mavjud.
Balmerning umumlashgan formulasini yozib hamma seriyalarga tadbiq qilish 
mumkin. 








2
2
1
1
n
m
R

(5.2)
Bunda 
1


m
n
va 
.....
3
,
2
,
1

m
Demak, atomlarning chiziqli spektridan ko’rinadiki atomlar nurlanishi va 
yutish jarayonlarida istalgan miqdorda emas, balki aniq parsial kvantlarni yutar va 
chiqarar ekan. Atom ma’lum energetik holatlarda bo’lib, u bir holatdan ikkinchi 
holatga o’tganda nur chiqaradi yoki yutadi.
Atomlarning energetik holatlarining diskretligi haqidagi ta’limotga binoan 
1913 yilda daniyalik fizik N.Bor atom tuzilishining kvant nazariyasini yaratdi. Bu 
nazariyaning asosini quyidagi uchta postulat tashkil qiladi. 
1.Elektronlar atomda ixtiyoriy orbitalar bo’ylab emas, balki aniq radiusli 
orbitalarda harakatlanadi.
2. Elektronlarning stasionar orbitalarda harakatlanishida energiya chiqarish 
(yoki yutish) ro’y bermaydi. 
3. Elektronning bir stasionar orbitadan boshqasiga o’tishida aniq kvant 
energiyasini chiqarish (yoki yutish) sodir bo’ladi

---

63 
2
1
E
E
h



(5.3) 
Bu formulaga chastotalar sharti deyiladi. 
Elektron quyi energetik holatdan yuqori energetik holatga o’tsa, energiya 
yutadi. 
Tajribalarning ko’rsatishicha, ko’p elektronli atomlarda ham diskret energetik 
sathlar mavjud. Sathlarning diskretligi atomda aniq radiusli elektron qatlamlar 
borligi bilan bog’liq. Har bir qatlam stasionar elliptik orbitalar to’plamidan 
iboratdir. Bu orbitalar fazoda oriyentasiyasi bilan farq qiladi. Shuning uchun bitta 
elektron qatlamdagi elektronlar ham turli turg’un orbitalarda harakat qiladi. 
Hozirgi zamon kvant mexanikasida atomda elektronlarning harakati holatini 4 
ta kvant soni xarakterlaydi. 
1 Bosh kvant soni n=1….

2. Orbital kvant soni 

=0 …. n-1 
3. Magnit kvant soni m
ye 
= - 

…0…+ 

=2

+1 
4. Spin kvant son m
s 
= 

2
1
G
K
A
2
3
1
C
1
C
2
Frank – Gers tajribalari. Bunda K-katod, A-anod,C
1
 va 
C
2
 – to’rlar G-galvanometr, I-tok kuchi,U-kuchlanish 
Haqiqatdan ham energetik holatlar diskrentligini tajribada 1913 yil nemis 
fiziklari Frank –Gers aniqladi. Balon havosi so’rilgan bo’lib, 13 Pa. bosimda simob 
bug’lari solingan. Katoddan chiqqan elektronlar K va C orasida tezlashtiriladi. C
2
va A orasida (0,5 V) ushlab turuvchi kuchlanish qo’yiladi. Elektronlar 2-sohada 
simob bug’lari bilan to’qnashadi, shu to’qnashuvdan so’ng ushlab turuvchi
potensialni yengan elektronlar 3 sohaga o’tadi va anodga tushadi. Urilish noelastik
bo’lsa, simob atomlari ma’lum energiyada uyg’onishi kerak, Haqiqatdan ham
maksimumlar 4,86 , 2 *4,86, 3*4,86 V .. larda kuzatiladi va bu kuchlanishda 
simob bug’lari uyg’onadi, elektronlar anodga yetib bormaydi.