O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1-
jadval O‘zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarining o‘zgarish dinamikasi 6 № Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar 2012-yil 2013-yil 2014-yil 1 Yalpi ichki mahsulot 108,2 108,0 108,1 2 Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish 108,6 108,4 108,3 3 Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish 105,8 106,0 106,9 4 Kapital qo‘yilmalar hajzmi 109,3 109,3 109,0 5 Chakana savdo hajmi 113,4 113,8 114,3 5 T.Malikov, «Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb masalalari», Toshkent-2002, 162-bet. 6 O‘zbekiston Respublikasi Statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi. www.stat.uz 22 Endi soliqlarning o‘ziga xos hususiyatlariga to‘xtalsak. Soliqlarning o‘ziga xos belgilari mavjud bo‘lib, ularga: majburiylik xazinaga tushushlik qat’iylilik va doimiylik aniq soliq to‘lovchi uchun ekvivalentsizlik belgilari mavjud. Birinchi belgi bu majburiylik. Ya’ni soliq va yig’imlar majburiy bo‘lib, bunda davlat soliq to‘lovchining bir qism daromadini majburiy to‘lov sifatida budjetga olib qo‘yadi. Ushbu majburiylik O‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksi tamoyiliga asosan amalga oshiriladi. Ikkinchi belgi bu soliqlarning davlat mulkiga aylanishidir. Ya’ni soliqlar albatta xazinaga – davlat budjetiga va boshqa davlat pul fondlariga tushadi. Soliqlarning uchunchi belgisi, bu qat’iy belgilanganligi va doimiy harakatda bo‘lishidir. Ya’ni soliqlarni ilmiy asosi qancha chuqur bo‘lsa, soliqlar shuncha qat’iy va uzoq yillar o‘zgarmasdan harakat qiladi. To‘rtinchi belgi bu soliqlarni ekvivalentsizligidir. Bu erda shuni tushunish kerakki to‘langan soliqlar mamlakat miqyosida hammaga bir xil miqdorda qaytib keladi, lekin davlatga to‘langan soliq summasi to‘lovchining shaxsan o‘ziga to‘liq qaytib kelmaydi. Masalan, soliq to‘lovchi bu yili davlatning sog’liqni saqlash va maorif xizmatlaridan hech foydalanmagan bo‘lishi mumkin, lekin bozor iqtisodiyoti sharoitida hamma soliq to‘lovchilarning to‘lagan soliqlari davlatning ularga ko‘rsatgan xilma-xil xizmatlari (mudofaa, xavfsizlikni ta’minlash, tartib- intizomni ta’minlash va boshqa ijtimoiy-zaruriy xizmatlar) orqali o‘zlariga qaytib keladi. Soliq nazariyasining mumtoz asoschilari soliq yig’imlarini amalga oshirishda tenglik, aniqlik, qulaylik, adolatliylik, o‘zgaruvchanlik, bir martaliylik va faoliyat imkoniyatlari tamoyillari ustivorligida qonun va qoyida normalarini belgilash zarurligiga alohida e’tibor berishgan. Bu tamoyillarning umumlashtirilgan ifodasini quyidagicha ta’riflash mumkin: 23 Davlat soliqlarni xo‘jalik sub’ektlari faoliyati natijasida yaratilgan yangi qo‘shimcha yalpi mahsulotning milliy daromad sifatida shakllangan mablag’ining ya’ni daromadning bir qismini to‘lov ko‘rinishida undiradi. O‘zbekiston Respublikasi soliqlari ham, erkin bozor iqtisodiy munosabatlariga bosqichma-bosqich o‘tish tamoyillari bilan soliqqa tortishning yuqoridagi mumtoz tamoyillari asosida qabul qilingan Oliy Majlis qarori asosida joriy etilgan. Umumdavlat va mahalliy soliqlar shaklida amalga kiritilgan soliqlar va yig’imlarning asosiy to‘lov manbai ularning soliqqa tortiladigan ob’ektlarining turlaridan qat’iy nazar xo‘jalik sub’ektlari faoliyatining natijasi bo‘lmish yalpi ishlab chiqarilgan mahsulot xisoblanadi. Iqtisodiyot nazariyasi tushunchasida bu hosila yalpi ichki mahsulot mazmunida yuritiladi va YaIM so‘z birikmasi shaklida ifodalash rasmiy xujjatlarda qo‘llaniladi. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|