qanday miqdorda o’sishini yoki baho muayyan darajada oshganda talab qanday
miqdorda pasayishini ifodalaydi. TE=1 bo’ladi, agar baho 1 % ga pasayganda sotish
1 % ga oshsa; TE=2,5 bo’ladi, agar bahoning 1 % ga pasayishi sotishni 2,5 % oshirsa
va hokazo.
Agar talab egri chizig’ining muayyan bir uchastkasida TE=1 bo’lsa, unda
ushbu uchastkada bahoning hech qanaqa o’zgirishi mazkur tovarni sotishga ta’sir
ko’rsatmaydi. Agar shu uchastkada TE<1 bo’lsa, unda sotish miqdorining ancha
kamayib ketishdan qo’rqmasdan bahoni pasaytirish mumkin, agar TE>1 bo’lsa, unda
bahoning bir oz pasayishi sotish miqdorini ancha ko’paytirishi mumkin. Boshqacha
aytganda talab noelastik bo’lganda foyda bahoning o’sishi hisobiga ko’payishi
mumkin, talab elastikasi paytida esa bahoni pasaytirish hisobiga foydani oshirish
mumkin.
Talabning elastikligi iste’moldagi tovarlarning bir-birlarining o’rnini osongina
bosa olishiga bog’liq. Shuning uchun ommaviy iste’mol tovarlariga bo’lgan talab
kam elastik bo’ladi.
Ammo bu bilan talab va taklif qonuni tahlili tugashi mumkin emas, negaki
talab va taklifga vaqt tushinchasi ham o’z ta’sirini ko’rsatadi va shu bois uni tahlil
qilish taqozo etiladi. Tekshirilayotgan davr qancha qisqa bo’lsa, talabning qiymatga
bo’lgan ta’siri shuncha kuchli bo’ladi, bu davr qancha uzoq bo’lsa, ishlab chiqarish
xarajatlarining qiymatga bo’lgan ta’siri shuncha kuchayib boradi.
Shu sabali A.Marshall bir zumli, qisqa muddatli va uzoq muddatli muvozanat
turlarini ajratib ko’rsatib beradi. Bir zumli muvozanatda taklif o’zgarmaydi. Bunday
sharoitda keskin oshgan talab qondirilishi mumkin emas (band bo’lmagan
quvvatlardan foydalanish yoki yangi quvvatlarni ishga tushirish uchun vaqt kerak
bo’ladi). Bu vaqt ichida tanqis (defitsit) mahsulotlarni ishlab chiqarayotgan tadbirkor
bahoni oshirish hisobiga qo’shimcha daromad olishi mumkin. Masalan, tirik baliq
bozorida baliqqa bo’lgan talab oshdi deylik. Baho ko’tarildi, lekin o’sha kuni
sotuvchilar taklifni ko’paytira olmaydilar (yangisini olib kelishga ulgurmaydilar).
Shuning uchun taklif egri chizig’i to’g’ri chiziq (S) ko’rinishida bo’ladi. Yuqorida
qayd qilib o’tkanimizdek baho oshadi (P
1
dan P
2
ga, 3-rasm).
P
S
P
2
E1
P
1
E0
D2
D1
Q
1
=Q
2
Q
1>
Dostları ilə paylaş: