O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

 
3-Rasm 
Qisqa muddatli muvozanat amal qilib turgan ishlab chiqarish quvvatlari 
hisobiga o’sgan talabni qondirish uchun taklifni ko’paytirish imkonini beradi. Agar 
bozorda baliqga bo’lgan talab bir necha kun davomida ancha yuqori bo’lsa, unda 
127 

---

baliqchilar qo’shimcha ishchi kuchi, oshiqcha to’r va boshqa anjomlar hisobiga baliq 
tutishni ko’paytirishga harakat qiladilar. Natijada taklif Q
1
dan Q
3
ga oshadi (4-rasm). 
Baho qanday bo’ladig’ U pasayishga intiladi (P3
P 
S 
E2 
P
3
P
1
E0 
D2 
D1 
Q
1
Q
3
Q 
 
 
4-rasm 
Uzoq muddatli muvozanatda taklif talabning oshishiga moslasha oladi, negaki 
uning uchun vaqt etarli bo’ladi. Bu davr ichida ishlab chiqarish quvvatini, ishlab 
chiqarishni tashkil qilish uslubini o’zgartirish, yangi korxonalarni ochish, yangi 
texnalogiyalarni qo’llash mumkin. Sotuvchilarga ustama foyda keltiruvchi yuqori 
talab (D
2
egri chizig’i) va shunga muvofiq yuqori narx (P
4
) uzoq muddat saqlanib 
turgan sharoitda baliqchilar ishlab chiqarishni kengaytirish maqsadida ishlab 
chiqarish quvvatini kuchaytirishga kirishadilar (yangi baliq tutish kemalari, 
omborxonalar va boshqalar quriladi). Bu tarmoqqa yuqori daromad tufayli yangi 
ishlab chiqaruvchilar kirib keladi. Taklif (Q
3
dan Q
4
ga) ko’payadi, baho esa (P
3
dan 
P
4
ga) pasayadi (5-rasm). 
P 
E3 S 
R
4
R
1
E0 
D2 
D1 
Q
1 
Q
4
Q 
 
 
5-rasm 
Bu erda A.Marshall shunday xulosaga keladi: qisqa muddatli davrda bahoni 
shakllantiruvchi asosiy kuch talab (negaki taklif o’zgaruvchan emas), uzoq muddatli 
davrda esa taklif hisoblanadi. Tovar qiymati qisqa muddatli davrda haqiqatan ham 
eng avvalo xaridorlarning hatti harakati bilan aniqlanadi (marjinalizm). Lekin uzoq 
muddatli davr mobaynida baho o’rtacha ishlab chiqarish xarajatlari miqdoriga 
yaqinlashadi va taxminan bir xil darajada bo’ladi (klassik maktab). Klassiklarning bu 
128 

---

nazariyasi faqat uzoq muddatli davr mobaynida to’g’ri amal qilishini ularning o’zlari 
ham yaxshi anglamaganlar va bu haqda o’z tadqiqotlarida qayd qilib o’tmaganlar.