O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi jalilova s. X., G`Ayibova n. A
Yüklə 3,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
| “Psixologning etik kodeksi”
Etika bu - xulq-atvor meyrlarining yig‘indisi, jamiyat ma'lum guruhlarining axloqi. Har qanday kasbiy guruh ish faoliyatida, ish yuritishning qonun-qoidalari ishlab chiqiladi, mana shu qoidalarning yig‘indisi kasbiy etikani tashkil qiladi. Xuddi shunday, vrachlik etikasi, ilmiy etika to‘g‘risida aytish mumkin. Ko‘pchilik vrachlik etikasi muximligini biladi. 8 Qadimgi yunon faylasufi va vrachi Gippokrat vrachlar etik qoidalarini belgilab bergan. Endilikda bu Gippokrat qasami deb nomlanadi, va tibbiy etika asosini tashkil qiladi. Psixologning kasbiy ish faoliyati bu insonning ichki dunyosi, shaxsiyati bilan ishlashdan iborat. Bu ish faoliyati etikaning o‘zgacha qonun va prinsiplariga bo‘ysunishni talab etadi. Psixologiya shunday imkoniyatlarga egaki, bularni qo‘llash juda ehtiyotkorlikni talab etadi. Psixolog kasbiy etikasining muhim prinsiplarini ko‘rib chiqamiz: 1) Kasbiy layoqatlik prinsipi. Psixolog o‘z xaq huquqini va majburiyatini, imkoniyat va chegarasini bilish kerak. U o‘zining kasbiy imkoniyatini yaxshi bilishi kerak va ish kasbiy tayyorgarchiligi chegarasida faoliyat olib borishi lozim. Rivojlantiruvchi, to‘g‘rilovchi, konsultativ dastur qo‘llayotganda psixolog uning nazariy 8 Зеер Э. Ф. Психология профессий: учебное пособие для студентов вузов. М., 2003. 336 s. 35 asoslarini bilishi va uni olib borishning texnologiyasini uqib olishi kerak. Layoqatli va butunlikcha psixologik yordam tashkil etish uchun psixolog kasbdoshlaori va yondosh mutaxassislik vakillari ya'ni psixiatrdar, vrach psi'oterapevtlar, neyropsixologlar bilan aloqa o‘rnatish kerak. Mijozga “Yo‘q men bu savollar bilan shug‘ullanmayman, boshqa mutaxassisga murojat qiling” degan javob uning layoqatlilik ko‘rsatkichi bo‘ladi. Shaxsiy layoqatlilik prinsipi psixologdan faqatgina biladigan, shu savolni echish uchun amaliy ish metodlariga ega bo‘lgan xolat kirishishi mumkinligini talab etadi. Psixologik masalalarni echishda psixolog nazariy ko‘rsatmalar va amaliy tajribaga suyanishi kerak. 2) Insonga zarar yetkazmaslik prinsipi Psixolog o‘z ish faoliyatini avvalo buyurtmachining foydasidan kelib chiqqan xolda olib boradi. Lekin shu bilan birga zarar etkazmaslik prinsipiga amal qiladi, u yoki bu darajada amaliy tajribalarga qo‘shilgan mijozlar maxsuliyat sezishi kerak. Ko‘pgina psixologik jarayonlar orqaga qaytmasligini nazarda tutish kerak. Gippokrat tomondan tuzilgan bu zara etkazish etikaviy qoida nafaqat vrachlar, psixologlar uchun xam juda muxim. Psixologning olib borgan psixologik jarayonlari insonning sog‘ligiga, jamiyatdagi o‘rniga, qiziqishlariga zarar etkazmasligi lozim. Bundan tashqari, psixologik taxlil javoblaridan xabari bor insonlar xam tekshiriluvchiga zarar etkazmasliklarini ta'minlash zarur. Buning uchun psixolog o‘z takliflarini shakllantirib, ularni saqlanishini tartibga soladi. 3) Ob'ektivlik prinsipi Psixolog har qanday insonga nisbatan boshqacha qarashga yo‘l ko‘ya olmaydi. Xar qanday sharoitda xam ob'ektiv bo‘lish, boshqalar fikri ta'siriga tushmasligi kerak. Tajriba olib borilayotgan insonning yuridik va jamoatdagi o‘rni, boshqalarning unga nisbatan ijobiy yoki salbiy qarashlari psixolog fikriga ta'sir etmasligi lozim. Ish davomida olingan javoblar xar doim ilmiy asoslangan, tekshirilgan va xar tomonlama o‘ylab ko‘rilgan bo‘lishi kerak. Psixolog bilag quyuq shaxsiy aloqalarbo‘lish extimoli qoidalarga to‘g‘ri 36 kelmaydi. Psixolog chetdan, xissiyotga berilmasdan mijozning muammolariga qarab, varor qabul qiladi. 4) Mijozni xurmat qilish prinsipi Psixolog tajriba qilinayotgan mijozni qarashlarini xurmat qilishi, u bilan aloqada rostgo‘y, xaqqoniy bo‘lishi talab qilinadi. Psixolog bilan muloqot davomida mijoz unga nisbatan ishonch, moyillik, va qoniqish xissini sezishi kerak. Amaliy psixolog va mijoz o‘rtasida tenglikka asoslangan muloqot asalga oshsa, bu ish jarayoni optimal olib borilayotganidan darak beradi Mijoz o‘zini psixologning to‘laqonli xamkoridek sezishi kerak. Amaliy psixolog mijozning xarakatlariga nisbatan baxolovchi gaplar aytishdan o‘zini tiyishi va unga keraksiz maslaxatlar berishdan o‘zini qaytarishi kerak. Buyurtmachiga psixolog tarafdan beriladigan yordam maslaxat ko‘rinishida bo‘lishi kerak, uning kasbiy ishbilarmonligiga xurmat bilan qarab, extiyotkorona fikr bildirishi kerak. 5) Kasbiy konfidensiallikka rioya qilish Psixolog psixodiagnostik metodikalarni maxfiyligini saqlay bilishi lozim. Bu shuni bildiradiki, kasbiy metodikalar proqessional bo‘lmagan insonlar qo‘liga tushmasligi kerak. Psixolog psixodiagnostik tajribalarning natijalarini maxfmyligini saqlab, javoblarni bexos yoki atayin tarqalib ketishini oldini olish uchun xizmat qiladi. Mijoz to‘g‘risidagi ma'lumotlar xech qanday xolatda ochiq munozaraga qo‘yilishi kerak emas. Tajriba qilinayotgan mijoz o‘zining psixologik ko‘rinishini bilishga qiziqishi mumkin. Bunday xolatda psixolog ma'lumotning ma'lum bir qismini ko‘rsatishi mumkin. G. Lessing fikriga ko‘ra “Mijozga faqat xaqiqatni va faqat xaqiqatni aytish kerak, lekin xammasini emas”. Jahon psixologiyasi tajribalari ko’rsatadiki, psixodiagnostika va psixologik testlar bilan shug’ullanishda ma’lum standartlar va kodekslarga amal qilinadi. Ushbu standart va kodekslarga ko’ra, psixodiagnostik metodika natijalarini 37 sharhlash uchun psixolog mas’uldir. Agar psixadiagnostik tekshiruv natijasida tekshirilgan shaxs biror ma’naviy yoki moddiy zarar ko’rsa, psixolog javobgar hisoblanadi. Bundan ko’rinadiki, psixolog- psixodiagnost o’zining kasbiy huquqiga ega. Ular kasbiy-etikaviy tamoyillarni doimo yodda tutishi va ularga amal qilishi lozim. Biz taqdim etayotgan kasbiy-etikaviy tamoyillar faqat mutaxassis-psixologlar uchungina emas, balki ta’lim muassasasi rahbari, pedagoglar uchun ham mo’ljallangan. Kasbiy faoliyat jarayonida ushbu kasbiy- etikaviy tamoyillarga amal qilish foydadan xoli emas. Psixodiagnostning kasbiy-etikaviy tamoyillari: Yüklə 3,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|