O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi kurbanova s. Yu

Bakteriya viruslari (Bakteriofaglar) 
Bakteriofaglar (bakteriya va yunoncha so‘z phagos eb yuboruvchi) –bakteriya 
hujayralariga maxsus kirishi va ularda parazitlik qilib, lizisga, o‘limga olib keluvchi 
bakteriya viruslari hisoblanadi. 
Bakteriofaglar atrof - muhitda, suv havzalarida, tuproqda keng tarqalgan. SHu 
bilan birgalikda ularni ko‘pchiligi bakteriyalarda va boshqa mikroorganizmlarda va
zamburug‘larda topilgan. SHuning uchun bakteriofaglar keng ma’noda umumiy so‘z 
bilan fag deb nomlanadi. Faglarni nomlashda lotin, yunon va rus alfaviti harflaridan, 
sonlardan foydalaniladi va ularning oldida bakteriya avlodi va turi yoziladi (E. coli
T2 ). Qarindosh avlod va tur vakillarini nomlashda, ularning ajratib olingan manbasi 
nomi beriladi: kolifaglar, stafilofaglar, aktinofaglar va boshqalar. 
Faglarni asosan elektron mikroskopda ularning ultrastrukturasi o‘rganiladi (rasm 
31). Faglar shakli va struktura tuzilishi jihatdan bir nechta morfologik tiplarga 
bo‘linadi: ipsimon; mayda kubsimon (ba’zilarida o‘simtalar analogi bo‘lishi 
mumkin); spermatozoidsimon faglar, ya’ni kubsimon boshi va dum qismidan iborat 
bo‘lib, ustida qisqaruvchi va qisqarmaydigan yopqichlar mavjud bo‘ladi. Faglarni 

---

73 
o‘lcham 20 dan 800 nm gacha bo‘ladi. Faglar o‘zlarini tarkibida DNK yoki RNK 
tutadi. Faglarni nuklein kislotalari ikki ipli, bir ipli, chiziqli halqasimon bo‘lishi 
mumkin. Ko‘pchilik faglar ikki ipli halqasimon DNK tutadi. Struktura tuzilishlari 
viruslarga o‘xshash kapsid va kapsomerlar faglar shakllanishida qatnashadi, lekin 
faglarda simmetriya tiplari aralash bo‘ladi. Bosh qismi kubsimon simmetriyaga ega 
bo‘lsa dum qismida spiralsimon simmetriya tiplari uchraydi. 
29
-rasm. T-4-Kolibakternofag: a-sxematik strukturasi (1-boshchasi; 2-naycha; 3-dum naychalari; 4-dum