Oʻzbeкiston respubliкasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Kadirov axborot texnologiyalari
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Kompyuterda taqdimot yaratish uchun qaysi dastur ishlatiladi
- 5. Hujjatlarni skanerlash imkonini beruvchi dastur qanday nomlanadi
- 5.1. Ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va ularni boshqarish
|
134 Test savollari 1. Word dasturida yaratilgan hujjat kengaytmasi qanday? a) docx b) pptx c) xxxl d) mdbx 2. Microsoft Excel jadval kataklardagi sonlar yigʻindisini topish formulasi toʻgʻri keltirilgan variantni koʻrsating. a) = СУММ(А1:В1) b) = СУММ(А1+В1) c) =YIGINDI(А1:В1) d) = СУММА(А1:В1) 3. Kompyuterda taqdimot yaratish uchun qaysi dastur ishlatiladi? a) Ms Word b) Ms Power Point c) Ms Excel d) Ms Access 4. Tarjimon dasturlar toʻgʻri koʻrsatilgan qatorni belgilang. a) Promt, Translate!, Socrat, Runet b) Promt, Translate!, Locrat c) ABBYY Lingvo, Promt, Socrat d) ABBYY Lingvo, Mksok, Rocer 5. Hujjatlarni skanerlash imkonini beruvchi dastur qanday nomlanadi? a) ABBYY Lingvo b) ABBYY FineReader c) Promt d) Socrat 135 V BOB. MA’LUMOTLAR BAZASI VA MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI Tayanch soʻzlar: ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, maydon, relyatsion model, tarmoqli model, MS access dasturi, yozuv, jadval, soʻrov, makros 5.1. Ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va ularni boshqarish Informatsion tеxnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tеz oʻzgarishi kabi xolatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni oʻz vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlar bazasi texnologiyasi an’anaviy fayllarni tashkil etishning koʻpgina muammolarini kamaytiradi. Ma’lumotlar bazasini ta’riflaydigan boʻlsak – bu ma’lumotlar majmui boʻlib, u ma’lumotlarni samarali nazorat qilish va ma’lumotlarni markazlashtirish orqali bir nechta ilovalarni boshqarish uchun tashkil etiladi. Bunda har bir ilova uchun ma’lumotlarni alohida fayllarda saqlash oʻrniga foydalanuvchi barcha ma’lumotlarni markazlashtirilgan joyda saqlaydi 45 . Ma’lumotlar bazasi (MB) – bu oʻzaro bogʻlangan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi boʻlib, u koʻrilayotgan obyektlarning xususiyatini, holatini va obyektlar oʻrtasidagi munosabatni ma’lum sohada tavsiflaydi. Ma’lumotlarni- saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasini yaratish, soʻngra undan kеng foydalanish bugungi kunda dolzarb boʻlib qolmoqda. Katta hajmdagi ma’lumotlarni boshqarish, ulardan kerakli ma’lumotlarni soʻrov orqali istalgan koʻrinishda chiqarib olish, ma’lumotlarning zaxira nusxalarini olish, katta hajmdagi ma’lumotlarni siqish, qulay interfeysda ma’lumotlar bazasi ustidan nazorat oʻrnatish, ma’lumotlar asosida hisobotlar hosil qilish va bulardan boshqa ma’lumotlar ustida juda katta koʻlamdagi ishlarni amalga 45 Kenneth C. Laudon, Jane. P. Laudon. Management Information Systems: Managing the Digital Firm, 13th Edition, Pearson Education, USA 2014. p 244-245. 136 oshiradigan dasturiy komplekslar mavjud. Bunday dasturlar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari deb yuritiladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) – bu dasturiy ta’minot boʻlib, tashkilot ma’lumotlarini markazlashtirish imkonini beradi, hamda bu orqali ma’lumotlarni samarali boshqarish va amaliy dasturiy vositalar yordamida saqlanayotgan ma’lumotlardan foydalanish imkonini beradi. MBBT amaliy dasturiy vositalar va fayllarning fizik ma’lumotlari oʻrtasida interfeys vazifasini bajaradi. An’anaviy ma’lumotlar fayllari tizimidan foydalanib, dasturchi dasturda ishlatiladigan har bir ma’lumotlarning elementi hajmini va formatini belgilashi, soʻngra ular joylashgan maydoni kompyuterda belgilashi kerak boʻladi 46 . MBBT – bu koʻplab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qoʻshimcha ma’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur boʻlgan dasturlar majmuidir. MBBTning tarkibidagi asosiy komponenti – bu ma’lumotlardir. MBBT ma’lumotlarni boshqarish uchun qulay tizimlar hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi bu umumiy tushuncha boʻlib, uning tarkibiga ma’lumotlar bazasi ham kiradi. Misol uchun, mashina chiqaradigan zavod bu MBBT hisoblanadi, mashinalar esa ma’lumotlar bazasidir. MBBT umumiy bir dastur boʻlib, ma’lumotlar bazasini boshqaradi va uni bir tekis ishlashini ta’minlaydi. MBBT ortiqcha ma’lumotlarni kamaytirib, qayta takrorlanuvchi ma’lumotlarni minimum darajagacha kamaytirish imkonini beradi. MBBT dasturlar va ma’lumotlarni ajratadi, buning natijasida ma’lumotlardan mustaqil foydalanish imkonini beradi. Ma’lumotlardan foydalanish imkoniyati oshiriladi, dasturni ishlab chiqish va qoʻllab-quvvatlash uchun sarf xarajatlar kamayadi, shuningdek foydalanuvchilar va dasturchilar ma’lumotlar bazasida ma’lumotlar uchun maxsus soʻrovlarini bajarishlari mumkin boʻladi. MBBT tashkilotga ma’lumotlarni 46 Kenneth C. Laudon, Jane. P. Laudon. Management Information Systems: Managing the Digital Firm, 13th Edition, Pearson Education, USA 2014. p 244-245. 137 markazlashtirilgan holda boshqarish va axborot xavfsizligini oshirish imkonini beradi 47 . MBBTga misol qilib: Oracle MBBT, MySQL MBBT, MS SQL Server MBBT, MS Access MBBT kabilarni olish mumkin, bular ichida ma’lumotlar bazasini yaratish mumkin. MBBTlar oʻz ichiga quyidagilarni oladi: 1. Hardware- texnik; 2. Software-dasturiy ta’minot. Texnik qismi tashqi qoʻshimcha xotiradan iborat boʻlsa, dastur qismi esa MB bilan foydalanuvchi oʻrtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi oʻrganilayotgan obyektning ma’lumotlari koʻrinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bogʻliq boʻladi. MBBT quyidagicha tavsiflanadi: Bajarilishlik – foydalanuvchi soʻroviga hozirjavoblik bilan muloqotga kirishish; Minimal takrorlanishlik – MBdagi ma’lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi; Yaxlitlik – axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bogʻliqlikni asragan holda boʻlishini lozim; Xavfsizlik – MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilingan boʻlishi lozim. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin; Migratsiya – ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. Shuning uchun ma’lumotlarni tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng koʻp ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay boʻlsin. Bu xususiyatlarni e’tiborga olgan holda ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi turlarga boʻlinadi: Daraxtsimon (ierarxik) modellar. Tarmoqli modellar. 47 Kenneth C. Laudon, Jane. P. Laudon. Management Information Systems: Managing the Digital Firm, 13th Edition, Pearson Education, USA 2014. p 245-246. 138 Relyatsion modellar. Daraxtsimon (ierarxik) modelda obyektlar yozuvlar koʻrinishida ifodalanadi. Masalan, quyiroqda keltirilgan 5.1-rasmda axborot texnologiyalari fanning tashkil etuvchilari daraxtsimon modeli koʻrsatilgan. 5.1-rasm. Daraxtsimon (ierarxik) model Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bogʻlangan boʻlsa, unday ma’lumotlar tarmoqli modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellarda ham obyektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar koʻrinishida tasvirlanadi. Obyektlarning oʻzaro aloqalari yozuvlar oʻrtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi. 5.2-rasm. Tarmoqli (toʻrli) model 139 Hozirgi kunda, kompyuter uchun, shuningdek, server kompyuterlar uchun MBBTning eng mashhur turidan biri relyatsion model hisoblanadi. Relyatsion modellarda obyektlar va ularning oʻzaro aloqalari ikki oʻlchovli jadval koʻrinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday koʻrinishda tasvirlanishi obyektlarning oʻzaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos boʻladi 48 . Misol sifatida 5.1 jadvalni keltirish mumkin. 5.1 jadval. Relyatsion model № Familiyasi Ismi Tugʻilgan sanasi Guruhi Turar joyi 1. Kadirov Mirvohid 22.05.1992 117-16 Mirzo Ulugʻbek 20 uy 2. Kobulov Farxod 12.02.1993 118-16 Ibn Sino 14 uy 3. Aminov San’at 14.05.1994 11-16 Olmazor tumani 15 uy 4. Tolipov Jasur 15.03.1992 22-16 Bеruniy koʻchasi 22 uy 1 5. Mirpulatov Mirolim 25.07.1990 77-17 TTZ 4 41-29 Ma’lumotlar relyatsion asoslarning ayrim afzalliklarini sanab oʻtamiz: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|