41
2.2. Fuqarolarni o‘zini-o‘zi boshqarish organlari faoliyatida ijtimoiy
sherikchilik munosabatlarining ahamiyati va jamoatchilik nazorati
O‘zbekiston Respublikasida boshqaruvning milliy mexanizmi xisoblangan
mahalla instituti o‘zining keng imkoniyatlari bilan jamiyat ijtimoiy taraqqiyotini
belgilovchi muhim sub’yektlardan biriga aylangan. “Fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonunda fuqarolar yig‘inlarining qonunlar va
boshqa qonunosti hujjatlarining, shuningdek o‘z qarorlarining ijro etilishi ustidan
jamoatchilik nazoratini amalga oshirishi belgilab qo‘yilgan bo‘lib, jamoatchilik
nazorati vakolatlarini mahalliy davlat organlari faoliyati ustida amalga oshirishda,
fuqarolar yig‘inlari “yilning har choragida tuman, shahar va viloyat hokimliklari
rahbarlarining fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyati sohasiga kiruvchi
masalalar yuzasidan hisobotlarini eshitadi va fuqarolar yig‘inlarining hisobotlar
to‘g‘risidagi bayonnomalari tegishli viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklariga
yuboriladi, ular bu bayonnomalarning hisobini yuritadilar, fuqarolarning
murojaatlari bajarilishini nazorat qiladilar” deb belgilab qo‘yilgan.
Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan jamoatchilik
nazoratining amalga oshirilishi o‘z navbatida qonun hujjatlarining ustuvorligini
ta'minlashda, ularning amaliyotga to‘liq tadbiq etilishida, fuqarolarning, ayniqsa,
yoshlarning huquqiy madaniyatini oshirishda, ular tomonidan turli xil
huquqbuzarlik sodir etilishining oldini olishda, fuqarolarning ijtimoiy himoyasini
takomillashtirishda, tadbirkorlikni rivojlantirishda, sog‘lom raqobat muhitini
yaratishda, eng muhimi, fuqarolarning farovon turmush tarzini kuchaytirish
tizimini yanada takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Fuqarolar yig‘inlari O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonunida berilgan vakolatlardan foydalangan
holda, jamoatchilik nazoratini quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirishi mumkin.
Birinchidan, qonunlar va boshqa qonun hujjatlarining, shuningdek, o‘z
qarorlarining ijro etilishida. Mazkur yo‘nalishda jamoatchilik nazorati yilning har
choragida tuman, shahar va viloyat hokimliklari rahbarlarining fuqarolarning o‘zini
o‘zi boshqarish organlari faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar yuzasidan
42
hisobotlarini eshitish, ular chiqargan tegishli qarorlarining bajarmaganligi yoki
lozim darajada bajarmaganligi uchun mansabdor shaxslarni javobgarlikka tortish
to‘g‘risida qonunda belgilangan tartibda tegishli idoralarga taqdimnomalar kiritish
orqali amalga oshiriladi.
Ikkinchidan, hududda kompleks rivojlantirishni ta'minlashda. Fuqarolarning
o‘zini o‘zi boshqarish organlari mahallada xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va
oilaviy biznes markaziga aylantirish, o‘ziga tegishli bo‘lgan hududda ish joylarini
yaratish, kasanachilikni taraqqiy toptirish, yuridik va jismoniy shaxslarning
mablag‘larini ixtiyoriylik asosida birlashtirish masalalari yuzasidan qarorlar qabul
qilish vakolatiga egadirlar. Ularga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kichik
korxonalar, sartaroshxonalar, poyabzal ta'mirlash va tikish ustaxonalari, xalq
hunarmandchiligi sexlarini va aholiga maishiy xizmat ko‘rsatuvchi boshqa
korxonalarni tashkil etish huquqlari berilgandir. Albatta, mazkur vakolatlarni lozim
darajada amalga oshirish ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish muhim ahamiyat
kasb etadi.
Uchinchidan, hududni obodonlashtirish, imoratlar qurish hamda hovlilar va
uylar atrofidagi hududlarni orasta saqlash qoidalariga rioya etilishida, shuningdek,
ularning sanitariya holatini yaxshilashda. Ushbu yo‘nalishda fuqarolarning o‘zini
o‘zi boshqarish organlari tomonidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish uchun ularga
ko‘plab vakolatlar berilganki, bu o‘z navbatida mahallani orasta saqlash, tozalikka
e'tibor berish, hasharlar tashkil etilib, bir-birlarining og‘irini yengil qilish kabi ota-
bobolarimizning azaliy urf-odatlari bilan uyg‘unlashib ketgandir.
To‘rtinchidan, hududda to‘ylar va boshqa marosimlarni o‘tkazishda.
Xalqimizda «topganing to‘ylarga buyursin» degan hikmatli gaplar mavjud bo‘lib,
ota-bobolarmizdan bizlarga yaxshi to‘ylar qilib elga osh tarqatish kabi xayrli ishlar
qilish meros sifatida o‘tib kelmoqda. Shu asosda fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari tomonidan jamoatchilik nazorati hududda yashaydigan
fuqarolarga muqaddas dinimiz, qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz va
an'analarimizning haqiqiy mohiyatini hayotiy, ta'sirchan misollar asosida
muntazam tushuntirish ishlarini olib borish, tegishli maslahatlar berish, zamon
43
talablariga mos, xalqimizning qarashlariga muvofiq keladigan yangi, namunaviy
an'analarni tashkil qilish va joriy etish orqali amalga oshiriladi.
Beshinchidan, pul mablag‘larining maqsadli sarflanishida. Bu yo‘nalishdagi
jamoatchilik nazorati fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari o‘zlari ustidan
o‘zlari o‘rnatadilar. Bunda hududni kompleks rivojlantirish, obodonlashtirish,
umumiy foydalanishdagi joylarni ta'mirlash, shuningdek, kam ta'minlangan
oilalarning uylari va kvartiralarini ta'mirlashda yordam ko‘rsatish uchun aholidan
ixtiyoriylik asosida yig‘ilgan mablag‘lar, shu maqsadda, korxona va
tashkilotlardan homiylik sifatida berilgan mablag‘larning qanchalik darajada
maqsadli sarflanishi ustidan ichki nazorat olib borish orqali amalga oshiriladi;
1
Oltinchidan, xotin-qizlarning manfaatlarini himoya qilish, ularning ijtimoiy
hayotdagi, oilada ma'naviy-axloqiy muhitni shakllantirishdagi, yosh avlodni
tarbiyalash ishidagi mavqeini oshirishda.
Yettinchidan, tegishli hududda jamoat tartibini ta'minlashda, shu jumladan,
fuqarolarning kelishi va ketishini hisobga olishni tashkil etishda, o‘smirlar va
yoshlar o‘rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish ishida, voyaga
yetmaganlarning huquqlarini himoya qilishda.
Ma'lumki, jamoatchilik nazorati mamlakatimizda tarixiy ildizlarga ega.
Chunonchi, u azal-azaldan mahallalar, oqsoqollar kengashi ko‘rinishlarida amal
qilib kelgan. Jumladan, har bir oilada ota-onalar tomonidan farzandlar tarbiyasiga
befarq bo‘lmaslik, ogoh bo‘lishlik kabi fazilatlar singdirilgan va jamoatchilik
nazoratini amalga oshirishida farzandlarning mas'uliyati ma'lum bir me'yorlar bilan
belgilab berilgan. Yoshi ulug‘ keksalarimizning aytishicha, azal-azaldan biror bir
mahallaga notanish kishi mehmon kirib kelsa, unga "Kimsiz?”, "Qayerdansiz?",
"Qanday yumush bilan
mahallamizda yuribsiz?" kabi savollar berilgan va bu holat
jamoat nazorati sifatida namoyon bo‘lgan.
Davlat hokimiyati organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining
o‘rnatilishi fuqarolik jamiyati barpo etishning eng muhim shartlaridan biridir.
Fuqarolarning faolligi, ijtimoiy hodisalarga daxldorlik hissining ortishi hamda har
1
O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi qonuni //lex.uz
44
bir davlat xizmatchisining o‘z faoliyati jamoatchilik nazorati ostida ekanligini
chuqur his etib borishi fuqarolik jamiyati shakllanishi jarayonining muhim
shartlaridandir. Ya'ni davlat organlari xalqqa o‘z siyosati, harakatlarini tushuntirib
berishi, uning oldida hisobot berib borishi lozimdir.
1
Fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan amalga oshirilayotgan
jamoatchilik nazorati natijasida, joylarda islohotlar, Davlat dasturlari ijrosi
to‘g‘risida jamoatchilik keng xabardor etilib, aholi manfaatlarini himoyalash
hamda mahalliy davlat organlarining fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlari
bilan mustahkam hamkorligi ta'minlanmoqda.
Umuman, jamoatchilik nazorati bugungi kunda fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari tomonidan u yoki bu qonun talablarining fuqarolar yig‘ini
hududida ijrosini jamoatchilik guruhlari tuzib o‘rganish, natijalari bo‘yicha tegishli
mahalliy davlat hokimiyati organlari hisobotlarini eshitish orqali aniqlangan
kamchiliklarni bartaraf etish choralarini ko‘rish tartibida yoki mahalliy davlat
organlari faoliyatiga ko‘maklashish orqali ham amalga oshirib kelinmoqda.
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sog‘lom avlodni
shakllantirish, onalar va bolalar salomatligini muhofaza qilish bo‘yicha qo‘shimcha
choralar to‘g‘risida” 2009 yil 13 apreldagi 1096 - sonli va “2009-2013 yillarda
aholining reproduktiv salomatligini mustahkamlash, sog‘lom bola tug‘ilishi,
jismoniy va ma'naviy barkamol avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarni
yanada kuchaytirish va samaradorligini oshirish chora-tadbirlari Dasturi
to‘g‘risida” 2009 yil 1 iyuldagi 1144-sonli qarorlari bilan tasdiqlangan Davlat
dasturlarining ijrosi doirasida respublikamizdagi mavjud 3,5 mingdan ortiq qishloq
vrachlik punktlari (oilaviy poliklinikalar) hamda tez tibbiy yordam idoralari
rahbarlarining hisobotlari har oyda mahalla fuqarolar yig‘inlarida eshitib
kelinmoqda.
Ushbu hisobotlar har chorakda tuman “Mahalla” jamg‘armasi huzurida
jamoatchilik vakillari ishtirokida tuman (shahar) miqiyosida ham eshitilib tegishli
qarorlar qabul qilinmoqda.
1
Xusanov O. Mustaqil va mahalliy hokimiyat. – Toshkent: Sharq, 1996. –B. 45.
45
Aholi bandligini ta'minlashda ishlab chiqarish korxonalari bilan kasanachilik
aloqalarini tashkil etish orqali oila daromad manbaining ko‘payishiga, aholining
ish bilan bandlik darajasini oshirishda amalga oshirilayotgan jamoatchilik
nazoratining ahamiyati ham katta bo‘lmoqda.
Umuman, jamoatchilik nazorati fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
tomonidan davlat hokimiyati organlariga u yoki bu qarorlarni qabul qilish bo‘yicha
murojaatlar qilish, davlat hokimiyati organlari vakolatiga kiruvchi masalalar
bo‘yicha so‘rovlarni amalga oshirish, davlat hokimiyati organlari va mahallalar
hududlaridagi korxona va tashkilotlar rahbarlarining hisobotlarini eshitish kabi
shakllarida yo‘lga qo‘yilgan.
Bu esa jamoatchilik nazoratining jamiyatda ijtimoiy adolatning qaror topishi,
shaxs, jamiyat va davlat aloqalarida muvozanat, tenglik, o‘zaro mas'uliyat va
javobgarlikka xizmat qiluvchi asosiy omil bo‘lmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining
2010 yil 12 noyabridagi qo‘shma majlisida mamlakat Prezidenti tomonidan taklif
etilgan «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi»da
1
davlat hokimiyati organlari va
boshqaruvining qonun hujjatlarini ijro etish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga
oshirishning samarali huquqiy mexanizmini tashkil etishga qaratilgan O‘zbekiston
Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasida jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi
Qonunining loyihasini ishlab chiqish ko‘zda tutilgan. Qonunda jamoatchilik
nazorati sub’yektlari, nazorat predmeti, uni amalga oshirishning huquqiy
mexanizmlari, huquqiy oqibatlari, shuningdek, mazkur sohadagi qonunlarni ijro
etmagan mansabdor shaxslarning javobgarlik shartlari belgilanishi lozim. Bunda
davlat va jamiyat qurilishi tizimi sohasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlarini huquq va vakolatlarini kengaytirishga qaratilgan qonunchilikni
takomillashtirish dolzarb vazifadir.
1
Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини
ривожлантириш концепцияси.-Тошкент:Ўзбекистон,2010.
46
Bugungi kunda “kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari” tamoyilining hayotga
izchil tatbiq qilinishi natijasida aholining keng qatlamlari ishonchi va qo‘llab-
quvvatlashiga sazovor bo‘layotgan fuqarolik jamiyatining turli xil institutlarining
shakllanishi va rivojlanishi jarayoni bormoqda. Mazkur jarayonda fuqarolik
jamiyati faoliyatini tartibga solish, ularni qo‘llab-quvvatlash, jamiyatdagi dolzarb
ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda ularning rolini oshirishga qaratilgan
200 dan ortiq qonunchilik hujjatlari qabul qilindi.
Fuqarolik jamiyatining ajralmas qismi bo‘lmish fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlarining ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda nodavlat
notijorat tashkilotlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan ijtimoiy sherikligi
masalalari katta ijtimoiy ahamiyatga ega.
Davlatning ijtimoiy sohadagi barcha masalalarni hal etish vazifasini o‘z
zimmasiga olishi jamiyatda davlat ishtirokining oshib ketishi, bu sohaga davlat
mablag‘larining ko‘p qismi sarflab yuborilishi, fuqarolarning faolligini susaytirib
qo‘yish xavfini oshirib yuboradi. Shu sababli, 1) davlatning o‘z vazifalarining bir
qismini fuqarolik jamiyati institutlari (fuqarolar yig‘inlari, nodavlat notijorat
tashkilotlari)ga o‘tkazishi; 2) fuqarolarning faolligini oshirish orqali fuqarolik
jamiyatini shakllantirish hamda uning institutlarini rivojlantirish; 3) biznesning
ijtimoiy mas'uliyatini oshirish, byudjet harajatlarini kamaytirish masalalari dolzarb
ahamiyat kasb etadi.
Yuqoridagi muammolarni hal etishda mazkur davlat, nodavlat va notijorat va
xususiy sektorning hamkorligiga ehtiyoj tug‘iladi.
Ijtimoiy sheriklik – bu uchta sektorning manfaatlarini muvofiqlashtirish va
kelishuvga erishish, ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda o‘zaro
hamkorligidir.
1
Davlat, tadbirkorlik sub’yektlari hamda fuqarolik jamiyati institutlarining
ijtimoiy sherikligi muayyan ijtimoiy muammoni yechishda intellektual potensialni,
inson, moddiy-texnik va moliyaviy resurslarni birlashtirish imkonini beradi.
1
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatining oliy ta’lim muassasalaridagi boshlang’ich tashkilotlarining fakultet
sardorlari uchun o’tkazilgan seminar-trening tarqatma materiallari. –Toshkent: O’quv uslubiy markaz, 2015. –B. 45.
47
Ijtimoiy sheriklikning muhim xususiyatlaridan biri – bu ijtimoiy sheriklik
taraflarining huquq va majburiyatlarga rioya qilish haqidagi o‘zaro kelishuvi emas,
balki ular o‘rtasidagi yuksak axloqiy qoidalar majmuidir.
Ijtimoiy sheriklikni bozor iqtisodiyotiga asoslangan madaniyatli jamiyatga
xos bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarning o‘ziga xos turi sifatida qarash mumkin.
Ijtimoiy sheriklik – bu, birinchidan
,
umumiy manfaatlar va qarashlar bilan birga
mutlaqo farq qiluvchi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy manfaatlarga ega taraflar
o‘rtasidagi munosabatdir, ikkinchidan, u taraflarning qarama-qarshiligiga emas,
balki ijtimoiy konsensus (kelishuv) ga erishishga asoslanadi, uchinchidan, bu
shunday munosabatlar turiki, uni amalga oshirishdan barcha ijtimoiy guruhlar
hamda davlat manfaatdor bo‘ladi, chunki aynan ijtimoiy sheriklik sharoitida
jamiyatda ijtimoiy barqarorlikka, uning rivojlanishiga hamda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishiga erishiladi.
Ijtimoiy sheriklikni amalga oshirishda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlarining ishtiroki bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi:
birinchidan, fuqarolar yig‘inining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri – uning
muayyan hududdagi barcha fuqarolarning umumiy muammolarini hal etish yo‘lida
birlashuvidir,
ikkinchidan, fuqarolar yig‘inining hududiylik xususiyati, ya'ni fuqarolar
yig‘ini muayyan hududda tuzilib, o‘z faoliyatini o‘sha yerda amalga oshirishi,
uchinchidan, fuqarolar yig‘ini vakolatlarining keng qamrovliligi. Nodavlat
notijorat tashkilotlar o‘z ustavida belgilangan vazifalaridan kelib chiqib asosan
bitta yo‘nalishda ijtimoiy sheriklik yuzasidan faoliyat olib borsa, fuqarolar yig‘ini
qonunda belgilangan vazifalardan kelib chiqib turli xil yo‘nalishlarda ijtimoiy
loyihalarni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Yuqorida ta'kidlaganimizdek, ijtimoiy sheriklik masalalari qonunlarda
bevosita yozib qo‘yilmagan bo‘lsa-da, unga oid munosabatlar qonunlarda o‘z
aksini topgan.
Masalan, “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi
Qonunning bir qator moddalarida fuqarolar yig‘ini, uning kengashining davlat
48
organlar va boshqa tashkilotlar bilan muayyan masalalar bo‘yicha hamkorligi
masalalari nazarda tutilgan. Shunga alohida e'tibor berish lozimki, aynan ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish, fuqarolarning ijtimoiy muhofazasiga oid, ijtimoiy foydali
maqsadni ko‘zlovchi masalalar ijtimoiy sheriklikning ob'ekti bo‘ladi.
Qonunning 10-moddasiga muvofiq shaharcha, qishloq, ovul fuqarolar yig‘ini
va shahardagi mahalla fuqarolar yig‘ini:
·
atrof muhitni muhofaza qilishga ko‘maklashadi;
·
obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish va sanitariya-tozalash ishlari
o‘tkazish uchun tegishli hududda joylashgan korxonalar va
tashkilotlarning mablag‘laridan shartnoma asosida foydalanish
to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi;
·
o‘z hududidagi ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun yuridik va
jismoniy shaxslarning mablag‘larini ixtiyoriylik asosida birlashtirish
masalalari yuzasidan qarorlar qabul qiladi.
1
Shuningdek, Qonunning 12-moddasiga muvofiq fuqarolar yig‘inining
kengashi ommaviy-siyosiy, ma'naviy-ma'rifiy, madaniy, sport tadbirlarini va
boshqa tadbirlarni o‘tkazishda mahalliy davlat hokimiyati organlariga
ko‘maklashadi, tarbiyaga oid masalalar yuzasidan ta'lim muassasalari bilan
hamkorlik qiladi, boshqalarning parvarishi va yordamiga muhtoj keksa fuqarolarga
shafelik (patronajlik) yordami shu maqsadda ajratilgan davlat byudjeti mablag‘lari
hisobidan ko‘rsatilishiga ko‘maklashadi, mazkur hududda yashovchi fuqarolarni
ish bilan ta'minlashga, shu jumladan kasanachilikni tashkil etishga ko‘maklashadi,
tegishli hududda jamoat tartibini ta'minlashda, shu jumladan fuqarolarning kelishi
va ketishini hisobga olishni tashkil etishda, o‘smirlar va yoshlar o‘rtasida
huquqbuzarliklarning oldini olish ishida, voyaga yetmaganlarning huquqlarini
himoya qilishda huquqni muhofaza qiluvchi organlarga ko‘maklashadi, aholi
punktlari, suv ta'minoti manbalari, turar joylar, maktablar va boshqa ta'lim
muassasalarining sanitariya va ekologiya holati ustidan nazorat amalga
1
Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида”ги
Қонуни//lex.uz
49
oshirilishiga ko‘maklashadi, yong‘inga qarshi xavfsizlik talablariga, jonivorlarni
saqlashga oid veterinariya qoidalariga rioya etilishi ustidan nazorat amalga
oshirilishiga ko‘maklashadi.
Ko‘rib turganidek, fuqarolar yig‘ini hamda fuqarolar yig‘ini kengashining
turli davlat organlari – hokimliklar, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish,
madaniyat va sport ishlari bo‘yicha, ichki ishlar, xalq ta'limi, oliy va o‘rta maxsus
ta'lim, sog‘liqni saqlash, tabiatni muhofaza qilish va boshqa davlat organlari, turli
korxonalar bilan hamkorlik qilishi Qonunda o‘z aksini topgan.
Bugungi kunda fuqarolar yig‘ini tomonidan yuqoridagi organlar bilan ijtimoiy
sheriklik munosabatlari birgalikda choralar ko‘rish shaklida amalga oshirilmoqda,
jumladan: 2008 yil 17 aprelda qabul qilingan "Odam savdosiga qarshi kurashish
to‘g‘risida"gi Qonunga muvofiq, odam savdosi jinoyati bilan shug‘ullanuvchi
shaxslar javobgarligining muqarrarligi, odam savdosidan jabrlanganlarning
kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik, ijtimoiy hamkorlik odam savdosiga qarshi
kurashishning asosiy prinsiplari sifatida belgilanishi bejiz emas. Mazkur Qonunga
binoan, davlat boshqaruvi va mahalliy davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning
o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar, korxonalar,
muassasalar, mansabdor shaxslar, shuningdek, fuqarolar ham odam savdosiga
qarshi kurashish bo‘yicha faoliyatni amalga oshiruvchi davlat organlariga
ko‘maklashishi hamda zarur yordam ko‘rsatishlari lozim.
Fuqarolar yig‘inlari faoliyatining asossiy yo‘nalishlari bo‘yicha komissiyalar,
diniy ma'rifat va ma'naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchilar
hamda “Mahalla posboni” jamoatchilik tuzilmalari tomonidan mahallaning
ma'naviy muhitiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan turli illatlarni bartaraf
etish, nosog‘lom muhit yuzaga kelgan oilalarni aniqlash va ularga yordam berish,
bunday oilalar bilan yakka tartibda ishlash va suhbatlar o‘tkazish, xotin-qizlar,
ayniqsa, yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini va milliy an'analar, urf-odatlarni
targ‘ib etish kabi amaliy ishlarning “mahalla posboni” sardorlari va turli
yo‘nalishdagi komissiyalar bilan hamkorlikda amalga oshirib kelmoqdalar.
50
Ma'naviy-axloqiy muhit bu har qanday insonlar yashaydigan hudud-
makonidagi mavjud ijtimoiy, siyosiy, ma'naviy vaziyatdir.
1
Barqaror muhit deganda hududda istiqomat qilayotgan jamiyatning
barqarorligi, tinch-totuvligi va farovonligini tushunamiz. Bu borada mahalladagi
barqaror ma'naviy-axloqiy muhitni saqlash va unga salbiy ta'sir ko‘rsatuvchi
omillarni tahlil etish maqsadga muvofiqdir.Jumladan, “Ijtimoiy sherikchilik
to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan fuqarolar yig‘inlari va davlat
organlari o‘rtasidagi ijtimoiy sheriklik munosabatlari doimiy asosda yo‘lga
qo‘yildi. Bunda ijtimoiy sheriklik munosabatlari taraflar o‘rtasida tuzilgan bosh
kelishuvlar va ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha shartnomalar asosiga
qurilishi, mazkur bosh kelishuvlar va shartnomalar bilan ijtimoiy sheriklikni
amalga oshirish mexanizmi, ularni moliyaviy ta'minlash, taraflarning huquq va
majburiyatlari tartibga solinishi lozim bo‘ladi.
Shuningdek, fuqarolar yig‘inlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
huzuridagi Nodavlat-notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa
institutlarini qo‘llab-quvvatlash jamoat fondi mablag‘laridan foydalanish uchun
kengroq jalb qilinishi lozim, bunda, Jamoat fondiga davlat granti olish uchun
tegishli hujjatlarni tayyorlash, loyihalar yozishni o‘rgatish maqsadida Fuqarolik
jamiyatini o‘rganish instituti mas'ul xodimlari, Nodavlat notijorat tashkilotlar
milliy assotsiatsiyasi mutaxassislari tomonidan fuqarolar yig‘inlari xodimlari
o‘rtasida o‘quv seminarlari tashkil qilinsa maqsadga muvofiq bo‘lur edi.
Xulosa qilib aytganda ijtimoiy sheriklik munosabatlari rivojlangani sari davlat
organlari tomonidan fuqarolik jamiyati institutlariga beriladigan davlat grantlari va
davlat ijtimoiy buyurtmalari ko‘payib boradi. Shu sababli ijtimoiy ahamiyatga
molik masalalarni hal etish uchun davlat grantlari va davlat ijtimoiy
buyurtmalaridan foydalanishni kengaytirish maqsadida mahalliy davlat hokimiyati
organlari huzurida ham mahalliy byudjetlar hisobidan moliyalashtiriladigan jamoat
fondlarining tuzilishi ayni muddao bo‘lib, mahalliy miqyosdagi muammolarni hal
etish samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda.
1
Qirg‘izboyev M. Fuqarolik jamiyati: nazariya va xorijiy tajriba. - Toshkent: Yangi asr avlodi, 2006. –B. 54.
|