O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus talim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasi
I. BOB. MUSTAQIL O’ZBEKISTONDA MILLATLARARO
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| I. BOB. MUSTAQIL O’ZBEKISTONDA MILLATLARARO
MUNOSABATLARNI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY-HUQUQIY ASOSLARI 1.1. O’zbekistonda millatlararo munosabatlarni rivojlantirishning nazariy- huquqiy asoslari Har qanday mustaqil davlatda xalqning erkin yashashi, farovon turmush qurishi, xoxish-irodasini amalga oshirilishi, ezgu – maqsad niyatlari huquqiy jihatdan kafolatlanishi lozim. Shu kafolat vatan taraqqiyotini, davlat mustaqilligini, xalqning jipsligini, millatlararo do’stlik va hamjihatlikni, mustaqillikning barqarorlikni ta‘minlashga shart-sharoit yaratadi. Yuqorida aytilgan kafolat Respublikamiz Konstitutsiyasida o’z ifodasini topgan. Bu haqda Prezidentimiz Islom Karimov Oliy Majlisning birinchi chaqiriq o’n birinchi sessiyasida so’zlagan nutqida: «Davlatimiz, O’zbekistonda yashayotgan har bir fuqaro kelajagining kafolatini Konstitutsiya beradi. Fuqarolarning haq-huquqlari, burchlari konstitutsiyada belgilangan, tegashli qonunlar bilan mustahkamlangan. Maqsadimiz erkin, demokratik huquqiy davlat qurish, adolatli jamiyat barpo etish, Hech bir insonni kamsitmaslik, e‘tiqodini hurmat qilish, erkinligini ta‘minlash», -deb ko’rsatgan edi. Oldimizga qo’ygan yuksak maqsadlarga erishish uchun bugungi O’zbekistonga erkin va ravon fikrlay oladigan, uning hayotida faol ishtirok eta biladigan, o’z so’zini aytishga qodir, o’z vazifa va burchlarini to’g’ri anglab yetgan fuqarolar zarur. Bunday fuqaroni tarbiyalash zamon, taraqqiyotimiz talabi. Bunga qanday erishish mumkin? Demokratik xuquqiy davlatning bunyodkorlari xuquqiy madaniyati, tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yish bilan maqsadimizga erisha olamiz. Mamlakatimizning har bir fuqarosi, siz kabi yoshlar qomusimiz va boshqa qonunlarni o’rganib olishlari zarur. Konstitutsiyani bilmagan, puxta o’rganmagan kishi o’z haq-huquqlarini bilmaydi. Huquqini bilmagan odamning hayoti oxir-oqibatda fojiali tus olishi mumkin. Buning yaqqol misoli Prezidentimizning yuqorida qayd etilgan nutqida ham ko’rishimiz mumkin: 10 «Madomiki maqsadimiz aniq ekan, inson huquqlari umumxalq muhokamasida qabul qilingan Konstitutsiya himoyasida ekan,-deb nutqini davom ettirgan edi yurtboshimiz, - avlodlarimiz, farzandlarimiz kelajagiga xavf soladigan, millat sha‘niga dog’ tushiradigan xatti-harakatlar qayerdan paydo bo’layapti?» Bu o’rinda Prezidentimiz bunday qaltis xatti-harakatlarga qo’l urgan kimsalarning qonunni bilmasligi, bilsa ham unga mensimasdan qarashi, hurmat qilmasligida ekanini, ularda huquqiy madaniyatning yo’qligi, yetishmasligini aytmoqchi. Ko’pincha kishilar huquq, qonun, burch, adliya kabi atamalarni, ba‘zan tasodifan qonunbuzarlik qilib qonun oldida javobgarlik xolatiga tushib qolganlaridagina eslaydilar. Nega qonunga ro’para bo’lding, deb so’ralganda: «Bunday bo’lishidan xabarim yo’q edi», - deb ko’zini miltillatib, advokatdan najot kutib turadilar. Shuni yaxshi anglashimiz kerakki, qonunni bilmaslik hech qachon aybni yengillashtirmaydi. Biz qonunga mensimaslik bilan qarasak, uni o’rganmasak, hurmat qilmasak shunday noqulay axvolga tushib qolamiz. Qonunni bilish, hurmat qilish jinoyatdan, jinoiy olamdan yiroq yurishning birdan-bir yo’lidir.Qonunga xurmat inson madaniyati va ma‘naviyati bo’lib qolganda, bunday jamiyatni boshqarish ham, adolatni qaror toptirish ham oson bo’ladi. Mana shuning uchun ham huquqiy savodxonlikni yuqori darajaga ko’tarish tarbiya borasidagi asosiy ishlarimizdan biri bo’lib qolmog’i kerak. Prezidentimiz huquqiy savodxonlikni oshirish borasidagi vazifa - «o’z xaq-huquqini taniydigan, o’z kuchi va qudratitiga tayanib yashaydigan, atrofida ro’y berayotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabatda bo’ladigan, shu bilan xalq manfaatlari bilan uyg’un holda ko’radigan erkin shaxsni shakllantirish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratish darkor», deb belgilab berdi. Huquqiy madaniyatni, savodxonlikni rivojlantirmay turib qonunni mensimaydigan buzg’inchilar, o’g’ri va yulg’ichlar, tovlamachilar, laganbardorlar, axloq-odobsizliklar, qo’rqoqlar, qotilliklar kabi salbiy holatlarning oldini olish, tugatish anchayin mushkul ish. Bunday qonunbuzarlardan avvalo odamlarni, jamiyatni himoya qilish zarur. Yurtboshimiz Islom Karimov so’zlari bilan aytganda: 11 «...davlat davlatligini qilmoqchi bo’lsa, fuqaroni o’z panohiga olishi zarur... Boshqacha aytganda, davlat har bir fuqarosini himoya etishi, unga huquqiy yordam berishi kerak. Qonun oldida barcha barobar. Mamlakat qonunlariga jami fuqaro - yoshidan, millatidan, irqi, dinidan qat‘i nazar-barcha barobar bo’ysunmog’i farz». Yana Islom Karimov so’zlari bilan aytganda, qonun qog’ozda kelib ketsa, jamiyat aslo ravnaq topmaydi, qonun amalda bo’lishi lozim. Yuqoridagilarni bajarish, fuqarolar huquqlarini himoya qilish adolatli davlatning ma‘naviy va ma‘rifiy vazifasi. Bizning vazifamiz esa fuqarolar manfaatini ko’zlovchi qonunlarga to’liq rioya etishdan iborat. Qayerda qonunlarga itoat qilinmas ekan, u yerda adolat buziladi, zo’ravonlik vujudga keladi, ijtimoiy-siyosiy ziddiyatlar kuchayadi va oxir-oqibatda jamiyat ma‘naviy qashshoqlikka giriftor bo’lib, parokandalikka uchraydi. Shuning uchun qonunlarga itoat qilish har bir shaxsning ma‘naviy yuksaklik belgisi bo’lishi bilan bir vaqtda jamiyatning barqaror rivojlanishining ham asosiy sharti hisoblanadi. Demokratiya jamiyat taraqqiyoti, uning siyosiy, xuquqiy va ma‘naviy jihatlarini, aholi umumiy dunyoqarashini o’zida aks ettiradi. Demokratiya tushunchasi negizida aholining ozodlik, hurriyatga erishishi, erkin yashashi, haqiqat va adolat singari mazmun yotadi. Buyuk bobomiz Amir Temurning «Kuch adolatda» degan so’zi negizida huquqiy demokratik davlatning ham, fuqarolik jamiyatining ham ayrim belgilari, g’oyat insonparvarlik mazmuni va insonning yashash huquqi, uning barcha erkinliklari ham mujassamlashgan. Yuqorida aytilgan fikrlar hozirgi zamon demokratik harakatlar ilg’or tajribasining o’q ildizini, bosh yo’nalishini tashkil etadi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, qadimiy sharq davlatchiligida inson erki, haq-huquqlari ko’p jihatdan himoya qilingan, hamda o’z davrining talab va ehtiyojlaridan kelib chiqib, inson ozodligi va xatti-harakatlari erkinligi ta‘min etilgan edi. Bular ayni demokratik jamiyatining muhim va asosiy belgalaridan hisoblanadi. Bizning eng katta ishonchimiz, madad-tayanchimiz–bu o’sib kelayotgan yosh avlodimizdir. Takroran aytamanki, men o’zimning taqdirimni ham, mamlakatimiz va 12 mustaqilligimiz taqdiri va kelajagini ham anna shu yoshlar qiyofasida, ularning pok qalbi, erkin tafakkuri, mustahkam irodasi va dunyoqarashida ko’raman 1 . Biz orzu qilayotgan farovon, ozod va obod hayotga erishishning asosiy sharti shuki, uning qonun-qoidalariga, talablariga bo’ysunib, rioya qilib yashash kerak. Aks holda umuminsoniy taraqqiyotning katta yo’lidan chetga chiqib, yana o’sha og’ir muammolar girdobida qolib ketish xavfi bor 2 . Endi biz butunlay yangi tarixiy sharoitda yashayapmiz. Bunday sharoitda demokratiyani shunchaki «Ozodlik», «Erkinlik», «Xalq hokimiyati» sifatida sodda ravishda tushunmasligimiz kerak. Demokratiyaning har bir elementi yangicha chuqur mazmun bilan boyib borayapti. Chunonchi, demokratayaning madaniyati, ma‘rifati odamlar o’rtasidagi munosabatlardan tortib dunyoviy muammolarni hal etishgacha bo’lgan nizo, murosa va yakdillik, uning iqtisod, siyosat va fikrlar xilma-xilligi sharoitidagi vazifalarini ham qamrab olmoqda. Odamlar ongi va tafakkuri kengaygani sari, ularning demokratiyaga munosabatlari ham o’zgarmoqda. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng huquqiy demokratik davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini vujudga keltirishni oliy maqsad qilib qo’ydi. Unga erishishning yagona yo’li esa demokratiyani chuqurlashtirishdir. Shuni aytish kerakki, demokratik jamiyatni barpo etishning tamoyillari, dunyo tan olgan, e‘tirof etgan, barcha uchun umumiy bo’lgan o’z yo’riqlari mavjud. Bularga qo’yidagilar kiradi: Bevosita fuqaroning o’z xohish- irodasini erkin ifodalash huquqiga egaligi, ozchilikning ko’pchilikka buysunishi, barcha fuqarolarning millati, elati, ijtimoiy kelib chiqishi va diniy e‘tiqodidan qat‘i nazar teng huquqliligi, davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustuvorligi, saylash va saylanish huquqi va boshqalar. Bular deyarli barcha mamlakatlar, shu jumladan, O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ham qat‘iy belgilab qo’yilgan demokratiyaning tartib qoidalaridir.Bu haqda Respublikamiz Prezidenti Islom 1 Karimov I A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. VII jild, -Тошкент: Ўзбекисон , -Б. 247. 2 Karimov I A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. VII jild, -Тошкент: Ўзбекисон , -Б. 247. 13 Karimov: «Sharqda demokratik jarayonlarning qadimdan shakllangan o’ziga xos va o’ziga mos xususiyatlari bor. Buni aslo nazardan qochirib bo’lmaydi. Ya‘ni Sharqda demokratik jarayonlar uzviy ravishda asta-sekin taraqqiy topadi. Bu sohada inqilobiy o’zgarishlar yasashga urinishlar g’oyat noxush, hatto fojiali natijalarga olib keladi. Inqilobni g’arb olimlari xam «Ijtimoiy taraqqiyotning ibtidoiy va yovvoyi shakli» deb aytganlar. 1 Tabiiyki, bunday yo’l bizga aslo to’g’ri kelmaydi», deganda demokratiyani joriy etishning bosqichma-bosqich, asta-sekinlik bilan, odamlar ongi va qalbi orqali amalga oshirish kabi o’zbekona tamoyillari mavjudligini ko’rsatadi. Har qanday xalqni-xalq, millatni-millat qiladigan, uning yo’li va maqsadlarini aniq- ravshan charog’on etadigan mafkura – milliy g’oyani shakllantirishning asosiy sharti – odamlarning tafakkuri, dunyoqarashining voqelikka nisbatan ta‘sirini inobatga olishdir 2 . Ba‘zi odamlar O’zbekistonda huquqiy demokratik jamiyatni shakllantirish faqat qog’ozda, shunchaki og’zaki gap, amalda fuqarolarning barcha imkoniyatlari cheklanayotir, deb da‘vo qilmoqdalar. Bu gapni aytganlar nuqul O’zbekistonni Amerika, Olmoniya, Fransiya, Anglya va boshqa bir qator mamlakatlardagi ahvol bilan solishtirishga urinadilar. Bu o’rinda bir narsaga e‘tibor berishimiz talab etiladi. Yuqorida qayd etilgan mamlakatlarda inson huquqlari, davlat va fuqaro o’rtasidagi munosabatlar borasida to’plangan tajribalar, amalga oshirilgan ishlar ikki yuz yil va undan ham ortiq yillar mobaynida, og’ir kurash va sinov yo’llaridan o’tish orqali vujudga kelgan. Mustaqil O’zbekistonda tarixan qisqa vaqt maboynida, kechagi kundan bugungi kunga o’tgan kunning o’zida G’arb davlatlaridagidek keng miqyosli tadbirni amalga oshirishni talab qilish aqlga sig’maydigan holat. Odamlar dunyoqarashi, fikrlash tarzi va onglilik darajasini bir kun yo bir yilda o’zgartirish sira mumkin emas. 3 Shaxsning faqat o’zini o’ylashi, barcha tashabbuslar ostida o’z 1 Karimov I.A. O‘zbekistonning siyosiy – ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. –Toshkent: O’zbekiston, 1995, -B. 10-11. 2 Karimov I A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. VII jild, -Тошкент: Ўзбекисон , -Б. 302. 3 Otamuratov S., Ramatov J., Xusanov S. Ma‘naviyat asoslari. –Toshkent, 2000. –B. 203. 14 manfaati turishi, shaxsiy g’amxo’rlik, o’zi uchun yashash, o’zgani o’ylamaslik, barcha umumiy manfaatlardan o’z manfaatlarini ustun qo’yish kabi kayfiyati - demokratiyaning chuqurlashishiga to’sqinlik qiladi. Boz ustiga asrlar davomida xalq turmushiga aylangan qadriyatlarga ham ziddir. Shunday qilib, milliy o’zlikni anglash, huquqiy savodxonlik, qonunlarga itoatkorlik, davlat tizimiga hurmat, demokratik qadriyatlarga sodiqlik bir tomondan jamiyat ma‘rifiy taraqqiyot yo’lidan borishini ta‘minlaydigan omil bo’lsa, ikkinchi tomondan shaxs ma‘naviy komilligini ko’rsatuvchi asosiy mezon hisoblanadi. Jamiyatda komillik mezoniga javob beradigan kishilar aksariyat ko’pchilikni tashkil qilsagina ma‘naviy barkamollik va iqgisodiy yuksaklikka erishish mumkin bo’ladi. 1 2 Milliy g‘oya keng mazmunga ega. U millatlararo totuvlik va milliy, diniy bagrikenglik g‘oyalari bilan o‘zaro mushtarak. Shu nuqtai nazardan aytish mumkinki, milliy g‘oya bu faqat birgina millatning emas, balki jamiyat taraqqiyotiga, ravnaqiga umumiy maqsad yo‘lida baholi qudrat hissa qo‘shayotgan mamlakat fuqarolarining millati, irqi, diniy e‘tiqodidan qat‘iy nazar barchaning maqsad va manfaatlarini ifoda etadi. Bugungi kunda mamlakatimizda 130 dan ziyod millat va elat vakillari yashaydi. Bu jamiyatimizdagi milliy o‘ziga xoslikni ifodalaydi. Millatlararo totuvlik g‘oyasi - umumbashariy qadriyat bo‘lib, turli xalqlar birgalikda istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotida muhim omildir. Bu g‘oya - bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo‘lida mehnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar o‘rtasida o‘zaro hurmat, do‘stlik va hamjihatlikni qaror toptirish va mustahkamlashning ma‘naviy asosidir. Milliy g‘oya - har bir millat vakilining iste‘dodi va salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqarish uchun sharoit yaratadi va uni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi kabi ezgu maqsadlar sari safarbar etadi. Muayyan mamlakatga nom bergan (titul) millat bilan unda yashaydigan boshqa xalqlar o‘rtasida hamjihatlik bo‘lishi Ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim omillaridan biridir. Aksincha, milliy g‘oyaning 1 Otamuratov S., Ramatov J., Xusanov S. Ma‘naviyat asoslari. – Toshkent, 2000. –B. 204 15 ahamiyatini tushunib yetmaslik jamiyat hayotini, tinchlik va barqarorlikni izdan chiqarishi mumkin. Millatlararo totuvlik va hamjihatlikka rahna soluvchi illat, bu - tajavvuzkor millatchilik va shovinizmdir. Bunday zararli g‘oyalar ta‘siriga tushgan jamiyat beqarorlik holatiga yuz tushishi muqarrar. XX asrda Yevropa xalqlarini asoratga solgan va ayrim davlatlarning tanazzuliga sabab bo‘lgan fashizm yoki milliy xususiyatlar bilan xisoblashmagan va soxta baynalmilalchilik g‘oyasiga asoslangan kommunizm g‘oyasi bunga yaqqol misol bo‘ladi. O‘zbekiston hududida qadim qadimdan ko‘plab millat va elat vakillari bahamjihat istiqomat qilib keladi. Ular o‘rtasida asrlar davomida milliy nizolar bo‘lmagani xalqimizning azaliy bagrikengligini ko‘rsatadi. Bag’rikenglik, o’zaro mehr-oqibat singari noyob insoniy fazilatlar aynan mahalla muhitida kamol topadi, shu ma‘noda, mahallani o’zini o’zi boshqarish maktabi, ta‘bir joiz bo’lsa, demokratiya darsxonasi, deb atash mumkin 1 . Shu bois, bugungi kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o‘zaro hamjihatlik ruhida tarbiyalash maqsadi istiqlol mafkurasining asosiy maqsadlaridan biridir. U xalqimizga bo‘lgan olijanoblik va insonparvarlik fazilatlariga asoslanadi. 2 U do‘stona munosabatlar ustun bo‘lgan sharoitda ijtimoiy taraqqiyotning omili sifatida maydonga chiqadi. Respublika Prezidenti I.A.Karimov bu haqda shunday yozadi: "Jahon tajribasidan millatlar yoki etnik guruhlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda an‘anaviy uyg‘unlik vujudga kelgan mamlakatlarda ko‘p elatlilik omili davlatlarning siyosiy iqtisodiy rivojlanishiga samarali, rag‘batlantiruvchi ta‘sir etishini ko‘rsatuvchi misollarni ko‘plab keltirish mumkin. Bu mamlakatlarda etnik guruhlar va irqlar o‘rtasida ma‘lum muammolar mavjud. Shunga qaramay, ko‘p elatlilik omili ularning ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyoti yo‘lidagi to‘g‘anoqqa aylanib qolmagan, aksincha, taraqqiyotning jadallashuviga yordam bergan millatlarning va madaniyatlarning bir-biriga ta‘sir ko‘rsatishi bu davlatlarda yashayotgan xalqlarning 1 Мilliy istiqlol mafkurasi – xalq e‘tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir VIII jild, 489-508-betlar.. 2 Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. -Tошкент: O‘zbekiston, 2001. –Б. 95. 16 ijtimoiy aqliy boyishi uchun yaxshi manbaga aylangan. Shunday qilib, bu mamlakatlarda ko‘p millatlilik omili demokratik o‘zgarishlarni jadallashtirish va ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotning, fuqarolar jamiyati qurilishning ta‘sirchan vositasiga aylanib qolgan" O‘zbekiston Prezidenti bu fikrlarni yanada chuqurlashtirib, ko‘p millatlilik bizning bebaho boyligimiz ekanligini, hamma narsa undan foydalanishda ekanligini qayta – qayta ta‘kidlaydi. Darhaqiqat, har bir millat o‘zining betakror madaniy ma‘naviy qadriyatlariga ega. Bunday millatlar vakillarining bir mamlakat hududida yashashlari, birgalikda mehnat qilishlari, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida o‘zaro ta‘sirda bo‘lishlari xalqlarning har jihatdan taraqqiyotini tezlashtiradi. Adolatli milliy siyosat olib borilganida ko‘p millatlilik maqsadimiz yagonaligini, taqdirimiz birligini, hamjihatlik zarurligini tushunishga yordam beradi, umuminsoniy g‘oyalarning ustuvor bo‘lishini, shaxsiy manfaatlarni to‘g‘ri anglab olishni osonlashtiradi. Aksincha, milliy munosabatlarga ziyraklik va noziklik bilan yondashmaslik umummilliy tamoyillarga biroz e‘tiborsizlik ham tinchlik va barqarorlikka salbiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. I.A.Karimov o‘z fikrini davom ettirib, shunday yozadi: "Ayni chog‘da insoniyat tarixida buning aksini, ya‘ni ko‘p elatli davlatlardagi millatlararo munosabatlarda uyg‘unlikning yo‘qligi, 15 butun xalqlar va mamlakatlarni ancha orqaga uloqtirib tashlagan ijtimoiy siyosiy falokatlarga olib borganini ko‘rsatuvchi misollar ham oz emas. Zero, ko‘p elatlilik nafaqat ayrim mamlakatlarning, balki butun mintaqalarning ham ichki siyosiy barqarorligi va milliy xavfsizligiga putur yetkazuvchi bosh omilga aylangan". Millatlararo hamjihatlik qaror topmasa, tajovuzkor millatchilik va shovinizmning halokatli g‘oyalari tarqalishi uchun qulay vaziyat yaratiladi. Milliy istiqlol g‘oyasining amal qilishiga, kishilar qalbi va ongiga singdirilishiga jiddiy zarar yetkazadi. Shuni hisobga olib, mamlakatimizda bu muammo ilmiy asosda, xolisona hal qilinmoqda. Millatlar o‘rtasida mojarolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun: etnik siyosatda shaxs huquqlari ximoya qilinishining ustuvor bo‘lishini mamlakatlararo ziddiyatlarni amaliy tarzda xal 17 qiladigan usullarga asosiy yo‘limiz ekanligiga, bozor munosabatlarini iqtisodiy taraqqiyotda barcha millatlarga mansub aholining manfaatlariga mos kelishiga, har bir millat madaniyati, tili, urfodat va an‘analari, madaniy merosini rivojalantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Mamlakatimizda statistik ma‘lumotlarga ko‘ra, 136 millat, elat, xalq va etnik guruhlarning vakillari yashaydi. Ularning har biri o‘z milliy madaniy urf-odatlari, an‘analari, tiliga, konstitusiyaviy huquqiy tenglikka ega. O‘zbekistonda bugungi kunda 100 dan ortiq milliy madaniy markaz faoliyat ko‘rsatmoqda. Shu yo‘nalishda markazlar tuzish bo‘yicha 15 ta tashabbuskor guruh ish olib bormoqda. O‘zbekistonda barcha millat vakillariga teng huquqli munosabat davlat qonuni bilan mustahkamlangan. Buning ijobati maktablarimizda 9 ta milliy tilda o‘qitish ishlari, 20 tilda ommaviy axborot nashrlari faoliyat ko‘rsatayotganligini ko‘rinmoqda. Turli millat vakillarining ijodiy tadbirlari, badiiy ko‘rgazmalari, bir tomondan, ayni millatning O‘zbekiston fuqarosi sifatida o‘z o‘rni borligini ko‘rsatsa, ikkinchi tomondan, shu zaminda yashovchi barcha millatlarning O‘zbekiston xalqi - O‘zbekiston fuqarosi ekanligani namoyon etuvchi, mustahkamlovchi milliy g‘oya atrofida birlashuviga olib boradi. Bashariyat tushunchasi rangorang millatlar va elatlar, shuningdek turli din va irqqa mansub insonlarni o‘ziga qamrab oladi. Demak har bir inson bashariyat va ayni vaqtda o‘z xalqi, o‘z Vatanining farzandi hamdir. Har bir kishida o‘z xalqining tili, ruhiyati, an‘analari, qadriyatlari barq urib turadi. Milliy istiqlol g‘oyasi o‘z mazmun mohiyatiga ko‘ra barcha millatlarning umumiy manfaatlarini ro‘yobga chiqaradi. Mamlakatda fuqarolararo va millatlararo totuvlik hamda ijtimoiy barqarorlik muhitini ta‘minlashga xizmat qiladi. Zotan, har qanday polietnik davlatda turli millatlar o‘rtasidagi munosabatlar davlat va jamiyat taraqqiyotiga zamin yaratuvchi omillardan hisoblanadi. 1 Jahon keng, dunyoda mamlakat ko‘p, lekin bu olamda betakror ona yurtimiz, O’zbekistonimiz yakka-yu yagonadir. O‘zbekiston deb atalmish yurtning yagonaligi uning betakror tabiati, boy 1 www.wikipediya.uz/ milliy istiqlol go‘yasi/ arg. 18 tarixi, zahmatkash insonlari bilan bir qatorda bu zaminda turli millat va elat vakillarining yagona oila farzanlaridek yashashlarida namoyon bo‘lmoqda. Bunday ahillik do‘stlik va hamkorlik o‘zining chuqur tarixiy ildizlariga va asosiga ham ega, bu asoslar mamlakatimiz Konstitusiyasida mustaxkamlab qo‘yilgan. Xususan, uning 18 – moddasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e‘tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat‘iy nazar, qonun oldida tengdir", - degan qoida mustahkamlab qo‘yilgan 1 . E‘tibor berilsa, mazkur qoidada milliy hayotga, fuqarolarning milliy histuygulariga daxldor muhim ahamiyatga ega bir qator tamoyillar belgilab qo‘yilganiga ishonch hosil qilish mumkin. Birinchidan, fuqarolarning milliy mansubliklaridan qat‘iy nazar qonun oldida tengligi mustahkamlangan; Ikkinchidan, fuqarolarning diniy e‘tiqodidan qat‘iy nazar bir xil huquq va erkinliklarga egaligi ta‘kidlangan. Diniy qadriyatlar millat ma‘naviyatining ajralmas qismi ekanini inobatga oladigan bo‘lsak mazkur qoidaning amaliy ahamiyati oydinlashadi. Uchinchidan, fuqarolarning irqiy tengligi qayd etilgan. Irqchilikdan g‘ayri insoniy mafkura va amaliyotning tariximizda umuman kuzatilmaganini alohida qayd etish lozim. Ammo ayrim mintaqalarda tajovuzkor millatchilik g‘oyalari bilan qurollangan ayrim guruhlar diniy aqidaparastlik va irqchilik qarashlaridan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanishga urinayotganini ham unutmaslik zarur. Demak muayyan hollarda ular omuxtalashgan shaklda ham chiqishi mumkin. Axborot globallashuvi kuzatilayotgan bugungi kunda turli g‘oyalar hech qanday chegaralarni tan olmay kirib kelishini e‘tiborga oladigan bo‘lsak ushbu tamoyilning ahamiyati yanada yaqqol namoyon bo‘ladi. Tarixiy tajriba ko‘p millatli davlatning barkarorligi millatlararo munosabatlarga daxldor huquq va erkinliklarni to‘gri belgilab qo‘yish bilan bir qatorda amaliyotda unga qanchalik rioya qilishga ham bog‘liqligini ko‘rsatadi. Ma‘lumotlarga ko‘ra, 2000 yilda 36 mamlakatda 40 ta, 2001 yilda esa 30 mamlakatda 36 harbiy nizo sodir bo‘lgan Ularning 27 tasi, ya‘ni 75 foizi 1 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –Tошкент: Ўзбекистон 2014 . –Б. 6. 19 bundan 10 yillar oldin boshlangan. Bu nizolarning aksariyati bir mamlakat ichida kechganini e‘tiborga oladigan bo‘lsak ularning milliy, diniy va irqiy asoslardan kelib chiqqan fuqarolik urushlari ekanini anglatadi. Bemalol aytish mumkinki, jahonning turli nuqtalarida alangalanib turgan bunday nizolar aksariyat hollarda millatlararo munosabatlarda millatlararo totuvlik bagrikenglikning yo‘qligi ham sabab bo‘lmoqda. Shu nuqtai nazardan, respublikamiz milliy siyosatining asosiy tamoyillari hayotda ham o‘z ifodasini topayotganini ta‘kidlash zarur. Xususan, millatlararo munosabatlar sohasidagi amaliyot haqida gap ketar ekan, istiqlol yurtimizdagi turli millat va elat vakillariga o‘zining tarixiy vatanlari bilan aloqalar o‘rnatishga imkon berganini qayd etish lozim. O‘rnatilgan aloqalar ona tilini o‘qitish va o‘rganishni yo‘lga qo‘yish, turli qo‘llanmalar va adabiyotlarni o‘z vaqtida olish, yoshlarni ta‘lim olish uchun rivojlangan mamlakatlar, ba‘zan esa ularning tarixiy vataniga yuborish imkoniyatlarini yaratdi. Shuningdek keng qamrovli madaniy ma‘rifiy dasturlarni amalga oshirish uchun sharoit yuzaga keldi. O‘zbekiston hozir va bundan keyin ham o‘z mustaqilligini himoya qila olishi uchun ko‘p millatli O‘zbekistonliklarning har bir avlodi milliy istiqlol g‘oyalari ruhida tarbiyalab borishi barqarorlik va umummilliy totuvlik va bag‘rikenglikni yanada mustaxkamlab boradi. Zero, milliy g‘oya - barcha O‘zbekistonliklarning manfaatlarini ham ifodalovchi g‘oyadir' Respublikada istiqomat qilib turgan 130 dan ortiq millat va elatning har biri o‘ziga xos madaniyatga va ko‘p asrlik an‘analarga ega. O‘zbekiston Respublikasi o‘tkazayotgan milliy siyosatning eng muhim ustuvor yo‘nalishi barcha millatlarning ravnaqi uchun tinch sharoit va imkoniyat yaratish, millatlararo munosabatlarni uyg‘unlashtirishdan iborat. Bu sohada keyingi yillardagi eng katta yutug‘imiz umumiy uyimizdagi tinchlik va barqarorlik millatlararo va fuqarolararo totuvlikdir. Odamlarimiz ongida ana shu qadriyat va uning o‘zgarmas ahamiyati tushunchasi kun sayin oshib borayotganligidir deyish mumkin 1 . Dunyoning qariyb barcha mamlakatlari ko‘p millatli. Respublikamiz 1 www.wikipediya.uz/ milliy istiqlol g‘oyasi/ 20 ham ana shunday boy, turfa madaniyatlar gullab yashnayotgan mamlakatlardan biri ekani har bir O‘zbekistonlikka iftixor baxsh etadi. O‘zbekistonni o‘z Vatani deb bilib, uning taraqqiyoti yo‘lida fidokorona mehnat qilayotgan turli millatga mansub yurtdoshlarimizdan har biri buni dildan teran his qilmoqdalar. Olib borilayotgan oqilona milliy siyosat tufayli Respublikamizda qaror topgan tinchlik ijtimoiy totuvlik o‘zaro hamkorlik tobora mustahkamlanib bormoqda.1 Respublika Baynalminal Madaniyat Markazi (RBMM) va milliy madaniyat markazlari (MMM)ning faoliyati bu yerda yashovchi xalqlarning milliy an‘analari, urf odatlari va marosimlarini qayta tiklash, ma‘naviyat va madaniyatni rivojlantirish, millatlararo munosabatlarni uyg‘unlashtirishga qaratilgan. Turli millatlarga mansub fuqarolarimizning katta umumxalq bayramlariga tayyorgarlik ko‘rish va ularni o‘tkazish, mamlakat madaniy turmushidagi shonli voqealarni nishonlashda faol ishtirok etayotganliklari samimiy sahovat va mehr oqibat muhitini yaratmoqda. Bu muhit bizga yagona oila tuyg‘usini qayta qayta his etish "O‘zbekiston umumiy uyimiz" degan so‘zlar zamiridagi chuqur ma‘noni anglab olish imkonini beradi, Dastlabki milliy madaniyat markazlari Koreyslar, Qozoqlar, Yaxudiylar, Armanlar tomonidan Respublika viloyatlarida 1989 yilda tuzildi. O‘sha paytda ularning faoliyatini muvofiqlashtirib turish maqsadida O‘zbekiston hukumatning qaroriga binoan Madaniyat va sport ishlari vazirligi huzurida Respublika millatlararo madaniyat markazi tashkil etildi. Ammo bu markazlarning chinakam rivojlanish va ravnaq topishi 1991 yildan mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin isbotlandi. 1992 yilning yanvarida Prezident I.A.Karimovning tashabbusi bilan Respublika millatlararo Baynalmilal markazi qoshidagi Madaniyat ishlari vazirligi Respublika baynalmilal madaniyat markaziga aylantirildi. Shu tariqa uning faoliyati negizida millatlar va elatlarni jipslashtirishga asosiy e‘tibor qaratildi. Respublika baynalminal madaniyat markazi to‘g‘risidagi nizomda uning mustaqil muassasa ekanligi belgilab qo‘yilgan. Markaz milliy madaniy markazlarning faoliyatiga raxbarlik qiladi. O‘zbekistonda yashovchi milliy 21 guruhlarning madaniy extiyojlarini qondirishda davlat idoralariga va jamoat tashkilotlariga ko‘maklashadi. 1 Respublika baynalminal madaniyat markazining moddiy texnikaviy baza bilan ta‘minlanishi bu sohadagi ishlarni faollashtirdi, ularning birlashuvi va samarali hamkorlik qilishi uchun keng istiqbollar ochdi. Uning tarixiy va huquqiy asoslari. "Dinlararo bagrikenglik g‘oyasi –xilma xil diniy e‘tiqodga ega bo‘lgan kishilarning bir zamin, bir vatanda, oliyjanob g‘oya va niyatlar yo‘lida hamkor va hamjihat bo‘lib yashashini anglatadi". Din qadimqadimdan aksariyat ma‘naviy qadriyatlarni o‘zida mujassam etib keladi. Milliy va diniy qadriyatlarning asrlar osha bezavol yashab kelayotgani ham ularni bir-birlari bilan yaqin mushtarak maqsadlarga egaligidadir. Chunki dunyodagi dinlarning barchasi ezgulik g‘oyalariga asoslanadi, yaxshilik tinchlik do‘stlik kabi fazilatlarga tayanadi. Odamlarni halollik va poklik mehrshafqat va bag‘rikenglikka da‘vat etadi. Hozirgi zaminda bu g‘oya ezgulik yo‘lida, nafaqat dindorlar, balki butun jamiyat a‘zolarining hamkorligini nazarda tutadi, tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashning muhim sharti hisoblanadi. Masalan, azalazaldan diyorimizda turli diniy ta‘limotlar yonmayon yashab kelgan. Asrlar davomida yirik shaharlarimizda masjid, cherkov, xonaqohlarning mavjud bo‘lishi, turli millat va dinga mansub qavmlarning o‘z diniy amallarini erkin ado etib kelayotgani buning tasdig‘idir. Tariximizning eng murakkab, og‘ir davrlarida ham ular o‘rtasida diniy asosda mojarolar bo‘lmagani xalqimizning dinlararo bag‘rikenglik g‘oyasiga amal qilib yashab kelganlaridan dalolat beradi. Hozirgi kunda mamlakatimizda 15 ta konfessiyaga mansub diniy tashkilotlar faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularning o‘z faoliyatini amalga oshirishi va mamlakat hayotida ishtirok etishi uchun hamma shart- sharoitlar yaratilgan. Bu boradagi huquqiy asoslar O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida, "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘grisida"gi qonunda o‘z ifodasini topgan. Ana shu asoslar mamlakatimizdagi barcha din vakillarining hamkor, 1 www.wikipediya.uz/ milliy istiqlol g‘oyasi/ 22 hamjihat bo‘lib, ulug‘ va mushtarak g‘oyalar yo‘lida harakat qilishi uchun imkon yaratadi. Dinlarning umuminsoniy mohiyati, maqsadi bir bo‘lib, ular aslida bir- birlariga zid emas. Diniy bag‘rikenglikning mohiyati shundan kelib chiqadi. Jamiyat tarixidan turli dinga mansub kishilarning yonmayon yashab kelganligiga ko‘plab misollar keltirish mumkin. Bizning mamlakatimiz hududida ham islom, ham nasroniylik iudaizm kabi dinlar yonmayon yashab kelgan, diniy amallar erkin ijro etib kelingan. O‘sha davrlarda ham ziyolilar, olimlar bir-biridan o‘rganganlar, ustoz shogird bo‘lishgan. Ularning turli dinlarga mansubligi bunday munosabatlarga halal bermagan. O‘zbekistonda yangi demokratik fuqarolik jamiyati asoslarini yaratishga kirishilgan hozirgi o‘tish davrida diniy bag‘rikenglik qanchalik muhim bo‘lsa, diniy bag‘rikenglik uchun milliy mafkura ham shunchalik muhimdir. Milliy mafkuraning yuksak g‘oyalari, o‘z navbatida, dinning haqiqiy mohiyatini jamiyat taraqqiyotidagi o‘rnini anglab olishga yordam beradi. Diniy bag‘rikenglik g‘oyasini to‘g‘ri tushunishga yordam berib, barcha kishilarni e‘tiqodidan qat‘iy nazar birlashtiradi. Milliy istiqlol mafkurasi kishilar ongi va qalbiga singganda diniy mutaasiblikka, ayirmachilikka hech qanday o‘rin qolmaydi. Respublikamiz aholisining milliy qiyofasi faqat Sharq emas, balki, Garb sivilizasiyasiga mos umuminsoniy tamoyillar, islom, xristianlik va boshqa dinlarga e‘tiqod, an‘ana va urf-odatlar, rangbarang turmush tarzidan iborat ma‘naviy mezonlarni o‘zida aks ettiradi. Bunda yurtimizda yashayotgan xalqlarning o‘tmishi, bugungi hayoti, kelajak bilan bog‘liq orzu umidlari asrlar osha yonmayon yashash jarayonida shakllangan hamjihatlik bag‘rikenglik qardoshlik tuyg‘ulari uyg‘unlashgan tarzda namoyon bo‘ladi. Bugun O‘zbekiston diniy bag‘rikenglik (tolerantlik) va murosa borasida faqat MDX davlatlariga emas, balki butun dunyoga namuna bo‘lmoqda. Bu haqda Moskva va Butunrus Patriarxi Aleksey II, AQSh senatori Xillari Klinton xonim, AQShning sobiq davlat kotibi Madlen Olbrayt va Iordaniya qirolligi shahzodasi Hasan ben Talol yurtimizga ziyoratlari vaqtida ta‘kidlab o‘tganlar. Albatta, xalqimizga azaldan xos bo‘lgan bu 23 xislat o‘zining uzoq tarixiga ega. Tariximizning har qaysi davrida din doimo odamlarda yaxshi xislatlarni ko‘paytirib, yomonlaridan xalos bo‘lishga chorlagan, Yuksak umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan. Bugungi kunda ma‘naviy va diniy jabhalarda kechayotgan murakkab jarayonda barcha millat va din vakillari bir- birlariga nisbatan hamjihatlik bag‘rikenglik va o‘zaro hurmat tamoyillariga amal qilishlari doimiy barqarorlikning muhim omillaridan biridir. Prezidentimiz I.A.Karimovning "Mustaqillik niholi ko‘karishi uchun unga tinchlik osoyishtalik totuvlik millatlararo chidam va bardosh kabi kuchli ildizlar kerak. Shunda u har qanday shamol, dovul, bo‘ronlarda egilmaydigan bo‘lib ulg‘ayadi", degan so‘zlari hayotga izchillik bilan tadbiq etilmoqda. Ilgari surilgan mazkur g‘oyani amalga oshirishda bugungi kunda ikki muxim masala, bir tomondan, tinchlik va ezgulik dini islomni "soxta islomchi"lardan, ya‘ni ma‘rifiy islomni siyosiylashgan jangari islomdan himoya qilish, ikkinchi tomondan, ko‘p millatli, ko‘p dinli jamiyatimizda e‘tiqod erkinligi kafolatlangan sharoitda ayrim jamoalarning missionerlik ruhida faoliyat yuritishlarining oldini olish muhim. Bu, o‘z navbatida, yurtimizdagi millatlararo hamjihatlik va diniy bagrikenglikni yanada mustahkamlaydi. So‘nggi yillarda butun dunyo, shu jumladan, mintaqamizda kuchayib borayotgan diniy aqidaparastlik va jangarilik islomning asl mohiyati bo‘lgan bag‘rikenglikka zid bo‘lgan harakatlarga sabab bo‘lmoqda. Bu harakat va garazli oqimlarning nomlari va shiorlari turlicha bo‘lishiga qaramay, maqsadlari bir - dindan niqob sifatida foydalanib, davlat siyosatiga aralashish, hokimiyatni qo‘lga kiritish O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov "O‘zbekiston XXI asr bo‘sagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari" kitobida dinning jamiyat hayotida tutgan o‘rni haqida, jumladan, shunday deydi: "Biz din bundan buyon ham aholini oliy ruhiy, axloqiy va ma‘naviy qadriyatlardan, tarixiy va madaniy merosdan bahramand qilish tarafdorimiz. Lekin biz hech qachon diniy da‘vatlar hokimiyat uchun kurashga, siyosat, iqtisodiyot va qonunshunoslikka aralashish uchun bayroq 24 bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaymiz. Chunki bu holni davlatimizning xavfsizligi, barqarorligi uchun jiddiy xavf-xatar deb hisoblaymiz". Xozirgi zamonda milliy va diniy bag‘rikenglik dunyoda tinchlik va barqarorlikni asrash hamda diniy ekstremizm, fundamentalizm va aqidaparastlikka qarshi kurashni, butun jahon hamjamiyatining hamkorligini nazarda tutadi. Shu tamoyilga asoslangan O‘zbekiston turli dinlarga mansub qadriyatlarni asrab-avaylash, barcha fuqarolar o‘z e‘tiqodini amalga oshirishi uchun zarur sharoitlarni yaratib berish, dinlar va millatlararo hamjihatlikni yanada mustahkamlash, ular o‘rtasidagi qadimiy mushtarak an‘analarini rivojlantirishga alohida e‘tibor qaratmoqda. Shuni aytish mumkinki, milliy bagrikenglik - turli millatga mansub kishilarning bir-birlarining tilini, dinini, turmush tarzi, urf-odati va an‘analarini, milliy madaniy merosini hurmat qilishni, ularning sha‘ni, qadr- qimmatini, ornomusini qadrlash orqali amalga oshadigan o‘ziga xos ma‘naviy kenglikni (bagrikenglikni) anglatadi. Milliy bagrikenglik bunga zid bo‘lgan, milliy manfaatga ziyon yetkazish hisobiga ta‘minlanmaydi. U turli millat manfaatlarini uyg‘un ko‘rish va ta‘minlash asosida mustahkamlanib boradi. Diniy bagrikenglik ham dinlararo hamda har bir dinning ichidagi turli xil yo‘nalishlar va mazhablarning ezgu g‘oyalarini qadrlash, birbirlarini hurmat qilish asosida amalga oshadi. Bu milliy g‘oya amal qiladigan ustuvor g‘oyalar sifatida Milliy bag‘rikenglik va dinlararo bag‘rikenglikka asoslari turli xalqlar va millatlar o‘rtasida o‘zaro hamjihatlik totuvlikni ta‘minlash orqali erkin va farovon Hayot qurishga, insonlarning tub hayotiy maqsadlari bilan mushtarakdir. ―Ana shunday milliy rang – baranglik va shu bilan birga, yagona xalqqa xos birlik tuyg‘usi – bu nafaqat noyob xususiyati, balki xar birimiz uchun hayotbaxsh ta‘sirini va barchamizni o‘zaro boyitishdagi ahamiyatini hech narsa bilan o‘lchab, baholab bo‘lmaydigan ulkan qadriyatdir. Shu ma‘noda, bizning eng katta boyligimiz, eng asosiy yutug‘imiz – bu, avvalo, Vatanimiz osmonining musaffoligi, jamiyatimizda hukm surayotgan millatlar va fuqarolararo ahillik va hamjihatlik, do‘stlik va birdamlik muhitidir, desam, ishonchim komilki, 25 barchangiz bu fikrga qo‘shilasiz. Bugungi kunda mamlakatimizda etnik va o‘ziga hosligi, tili, urf – odat va an‘analarini har tomonlama rivojlantirish va o‘zaro boyitish bo‘yicha teng huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lgan 130 dan ziyod millat va elat vakillari yagona oila 24 bo‘lib, do‘stlik va inoqlikda hayot kechirmoqda. Yurtimizda tinchlik va osoyishtalikni saqlash, vatanimizni yanada ravnaq toptirish, uning xalqaro maydondagi obro‘ – e‘tiborini oshirish maqsadida barcha sohalarda keng ko‘lamli o‘zgarishlarni amalga oshirish yo‘lida ular o‘zlarining fidokorona mehnati bilan sissa qo‘shayotganini biz yuksak qadrlaymiz. Ta‘kidlash joizki mustaqillik yillarida O‘zbekistonda millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni rivojlantirish uchun barcha huquqiy asoslar va zarur shart – sharoitlar yaratildi. Bag‘rikenglik madaniyatini tarbiyalash va yanada mustahkamlash davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Hozirgi kunda mamlakatimizda milliy madaniy rang – baranglik hayotimizning ajralmas qismi sifatida qaralib, barqarorlikni ta‘minlash omili bo‘lib hizmat qilayotgani va jamiyatimizning demokratik islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lidan ilgarilab borishida muhim ro‘l‘ o‘ynayotgani, biz O‘zbekiston deb ataydigan umumiy uyumizda turli milliy madaniyatlarning betakror va boy uyg‘unligini shakllantirayotgani alohida e‘tiborga sazovordir. Bugungi qutlug‘ ayyomda barcha milliy madaniy markazlarning rahbarlari faollariga muqaddas zaminimizda tichlik va farovonlikni saqlash, farzandlarimiz va nabiralarimizning kelajagi, jamiyatimizda o‘zaro hamjihatlik, insonparvarlik va mexr – oqibat muhitini yanada mustahkamlash yo‘lida beg‘araz va olijanob mehnatlari uchun o‘zimning chuqur va samimiy hurmat – ehtiromimni bildiraman. O‘tgan 20 yil mobaynida chinakam do‘stlik maskaniga aylangan Respublika baynalminal madaniyat markazining ko‘p qirrali faoliyati ana shunday yuksak maqsad va vazifalarning amaliy namoyoni bo‘lib kelayotgani hammamizni, albatta, xursand qiladi. Xalqimiz bag‘rikenglik, o‘zaro totuvlik, ahil – inoqlikni yuksak qadrlaydi. Bu xislatlar, ayniqsa, istiqlol yillarida yanada e‘zoz topdi. Mustaqillik tufayli ko‘p millatli diyorimizda 26 tinchlik va osoyishtalikni mustahkamlashning muhim omili bo‘lgan millatlararo totuvlik va hamjihatlikni ta‘minlash maqsadida Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan respublika baynalmilal madaniyat markazi 25 (RBMM) tashkil qilindi. Poytaxtimizdagi ―Turkiston» saroyida 20 yanvar kuni Respublika baynalmilal madaniyat markazining 20 yilligiga bag‘ishlangan tantanali yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Tadbirga milliy madaniy markazlar raxbarlari va faollari, parlament a‘zolari davlat va jamoat tashkilotlari, O‘zbekistonda akkreditatsiya qilingan diplomatik korpus vakillari taklif etildi. Ishtirokchilar Mustaqillik maydoniga tashrif buyurib, hurriyatimiz, porloq istiqbolimiz ramzi bo‘lgan Mustaqillik va ezgulik monumenti poyiga gul qo‘ydilar. Asosiy qonunimizning 4 – moddasida ―O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf – odatlari va an‘analari hurmat qilinishini ta‘minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi», deb qayd etilgan. 1 RBMMning tashkil qilinishi uning huquqlari va vazifalarining kengaytirilishi, moddiy – texnikaviy baza bilan taminlanishi milliy madaniy markazlar ishlarini faollashtirdi, ularning birlashuvi va samarali hamkorlik qilishi uchun keng yo‘l ochdi. Natijada turli millat vakillarining milliy – ma‘naviy ehtiyojlarini qondirishga ularning milliy til, madaniyat va urf – odatlarining saqlanib qolishi hamda rivojlanishiga hizmat qiladigan milliy madaniy markazlar miqdori yildan yilga ko‘payib bordi. Chunonchi 1989 yilda Respublikamizda atiga o‘nga yaqin milliy madaniy markaz faoliyat ko‘rsatgan bo‘lsa, 1995 yilga kelib ularning soni 70 taga 2000 yilga kelib esa 100 taga etdi. Hozirgi kunda mamlakatimizda 140 dan ziyod milliy madaniy markazlar Respublikamizning etakchi jamoat tashkilotlari qatorida samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. Shunisi diqqatga sazovorki, bu markazlarning har biri, millatidan qat‘i nazar, yurtdoshlarimiz uchun ochiqdir. Ularning barchasi bugungi kunda RBMM boshchiligida umumiy uyimiz – yagona Vatanimiz taqdiri uchun yuksak ma‘suliyatni anglash tuyg‘usi bilan 1 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi –Toshkent: O‘zbekiston, 2014. –Б. 26. 27 yashamoqdalar va bu yo‘lda to‘la hamjihatlik bilan bir yoqadan bosh chiqarib, harakat qilmoqdalar. Bunday yuksak darajadagi e‘tibor natijasida ko‘p millatli xalqimizning boy tarixiy – madaniy merosi qayta tiklandi, qadr topdi. Barcha millat vakillarining davlat boshqaruvi, iqtisodiy, ijtimoiy hamda madaniy jarayonlarda keng va erkin ishtirok etishi kafolatlandi. Bundan tashqari, umumta‘lim maktablarimizda ta‘limni etti tilda olib borish yo‘lga qo‘yilgani, ko‘p sonli millatlar tilida gazeta – jurnallar chop etilayotgani, radio va teledasturlar efirga uzatilayotgani alohida e‘tiborga loyiq. Davlatimiz raxbarining 2012 yi 20 yanvarda qabul qilingan Farmoniga muvofiq, Respublika baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilganining 20 yiligi munosabati bilan milliy madaniyat markazlarning bir guruh faollari davlatimizning fahriy unvoni, orden va medallari bilan taqdirlandi. Marosimda ularga Vatanimizning yuksak mukofotlari topshirildi. Tantanali yig‘ilishda so‘zga chiqqan O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan madaniyat hodimi, Respublika polyak milliy madaniy markazi faoli, V. Uspenskiy nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan musiqa akademik litsey bo‘lim mudiri Pavel Borisov, ―Do‘stlik» ordeni soxibi, Sirdaryo viloyati ozarbayjon milliy madaniy markazi faoli shoir Nasirli Ali Geydar o‘g‘li mamlakatimizda millatlararo tinchlik va totuvlikni yanada mustaxkamlash, O‘zbekistonda yashayotgan ko‘plab millatlar va elatlar vakillari o‘z madaniyatini rivojlantirish uchun barcha shart – sharoitlarni yaratish borasidagi doimiy e‘tibori va g‘amho‘rligi uchun Prezidentimiz Islom Karimovga samimiy minnatdorlik izhor etdilar. 1 Toshkentda ―Mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini amalga oshirishda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari roli va mas‘uliyatini kuchaytirish» mavzuida xalqaro davra suhbati bo’lib o’tdi. Tadbir O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasini o’rganish doirasida o’tkazildi. Xalqaro davra suhbati respublika 1 Xalq so‘zi gazetasi. 2012 yil, 21 yanvar 28 ―Mahalla» xayriya jamg’armasi, Fuqarolik jamiyatini o’rganish instituti va ―Sukuba» universiteti (Yaponiya) tomonidan tashkil etildi. Tadbirda Hindiston, Xitoy, Norvegiya, Sloveniya, AQSh, Janubiy Koreya va Yaponiyadan olimlar, ekspertlar, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati a‘zolari va Qonunchilik palatasi deputatlari, fuqarolar yig’inlari va boshqa fuqarolik jamiyati institutlari vakillari ishtirok etdi. Forum qatnashchilari O’zbekistonda mustaqillikka erishilganidan so’ng davlat va jamiyat qurilishi sohasida tub islohotlar bosqichma- bosqich va izchil amalga oshirib kelinayotganini, ushbu islohotlardan ko’zlangan asosiy maqsad ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik huquqiy davlat qurish va kuchli fuqarolik jamiyatini shakllantirish ekanini ta‘kidladilar. Davra suhbati qatnashchilarining umumiy fikriga ko’ra, Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan Konsepsiya – bu davlat va jamiyatni rivojlantirishning prinsipial yangi bosqichida mamlakatimizni yanada modernizatsiya qilish strategiyasi bo’lib, O’zbekistonning zamonaviy rivojlangan, demokratik davlatlar qatoriga qo’shilishi, jahon hamjamiyatida o’z o’rnini egallashi va xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini ta‘minlashga qaratilgan. Ekspertlarning fikricha, fuqarolik jamiyati, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish instituti – mahallani shakllantirish hamda rivojlantirish borasida O’zbekistonning ―Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoyilini bosqichma-bosqich izchil amalga oshirishga asoslangan tajribasi katta qiziqish uyg’otmoqda va undan demokratiya yo’lidan borayotgan boshqa davlatlar ham samarali foydalanishi mumkin. Mahalla O’zbekistonda demokratik jamiyat barpo etishning muhim asoslaridan hisoblanishi, o’z faoliyati orqali fuqarolarning davlat boshqaruvida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning muhim vazifalarini hal etishda bevosita ishtirok etish kabi konstitusiyaviy huquqlarini ta‘minlayotgani ta‘kidlandi. ―O’zbekiston mustaqillikka erishgach, qisqa vaqt ichida mintaqadagi yetakchi davlatga aylandi, – dedi J.Neru nomidagi universitet professori Kulbxushan Variko (Hindiston). – Prezidentingiz 29 Islom Karimov tomonidan belgilab berilgan va rivojlanishning ―o’zbek modeli» deb nom olgan islohotlarning asosiy tamoyillarini amalga oshirish mamlakat suvereniteti va barqarorligini mustahkamlash, demokratiyani rivojlantirish, O’zbekistonning jahon hamjamiyatidan munosib o’rin egallashida muhim omil bo’ldi. Ushbu siyosat boshqa davlatlardagi ―shok terapiyasi» choralaridan tubdan farq qiladi va O’zbekiston mustaqilligining 20 yilligi arafasida shuni ishonch bilan aytish mumkinki, ―o’zbek modeli» samaradorligini vaqtning o’zi ko’rsatib berdi. Bu yerdagi noyob mahalla instituti dunyodagi ko’plab mamlakatlar uchun namuna bo’la oladi. O’zbekistonda mahalla faoliyatining huquqiy asoslari shakllangan va yanada mustahkamlanmoqda. Mahalla maqomi O’zbekiston Konstitusiyasida mustahkamlangan bo’lib, uning vazifalari fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’g’risidagi milliy qonunchilikda aniq belgilangan. Davlatingiz rahbari institusional rivojlanishning yangi – mahalla vazifalarini amalga oshirish orqali milliy va oilaviy qadriyatlarni qayta tiklash tizimini yaratdi. O’zbekiston Prezidenti ―Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoyilini izchil amalga oshirish doirasida o’z konsepsiyasida jamiyat hayotida mahalla rolini yanada kuchaytirishga qaratilgan qator yangi va muhim tashabbuslarni ilgari surdi». Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida fuqarolik institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlari hozirgi kunda demokratik qadriyatlar, inson huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilishning muhim omiliga aylanayotgani, fuqarolarning o’z salohiyatlarini ro’yobga chiqarishi, ijtimoiy, sotsial- iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirish uchun sharoit yaratayotgani, jamiyatda manfaatlar muvozanatini ta‘minlashga ko’maklashayotgani ta‘kidlangan. Shu munosabat bilan forum qatnashchilari o’z chiqishlarida fuqarolik jamiyati – bu, avvalo, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining rivojlangan tizimi ekanini qayd etdilar. Istiqlol yillarida O’zbekistonda jamiyatimizning siyosiy, iqtisodiy va ma‘naviy hayotining ajralmas qismi, kuchli bunyodkorlik salohiyatiga ega 30 jamoatchilikning o’zini o’zi boshqarishning muhim birlamchi bo’g’ini sifatida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatining huquqiy asoslarini mustahkamlash hamda rivojlantirishga doir tizimli va izchil chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bugungi kunda mamlakatimizda 10 mingga yaqin fuqarolar yig’inlari faoliyat ko’rsatmoqda. Ular ilgari mahalliy hokimiyat organlarining alohida huquqlari hisoblangan 30 dan ortiq vazifani bajarmoqda, chunonchi aholini ijtimoiy muhofaza qilish, fuqarolar manfaatlarini himoyalash kabi ko’plab masalalarni samarali hal etmoqda. Mahalla instituti orqali aholini aniq yo’naltirilgan tarzda ijtimoiy muhofaza qilish tizimi amalga joriy etildi. Davra suhbati ishtirokchilari ushbu tizim asosini o’zbek xalqiga xos ezgulik, mehr-oqibat, bir-biriga yordam berish kabi ko’p asrlik an‘analar tashkil etishiga alohida e‘tibor qaratdilar. Xorijlik ekspertlar bunday tizimning yaratilishi dunyoda o’xshashi yo’q noyob tajriba hisoblanishini ta‘kidladilar. ―Sukuba» universiteti prorektori Sujinaka Yutaka (Yaponiya) shunday dedi: ―Biz Sharq va G’arbdagi 13 mamlakatda fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonlarini o’rganib chiqdik. Tadqiqot natijalari o’zbek mahallasi – bu boshqa mamlakatlardagi o’zini o’zi boshqarish modelidan tubdan farq qiladigan o’ziga xos noyob milliy demokratik institut ekanini yana bir bor tasdiqladi. Mahallaning o’ziga xos ahamiyati shundaki, uning faoliyatida barcha fuqarolar, jumladan, yoshlar va xotin-qizlar ham faol ishtirok etadi. Mahalla jamiyatni demokratlashtirish, tinchlik va millatlararo totuvlikni ta‘minlashda muhim o’rin tutadi, unga o’z hududini boshqarish, aholini aniq yo’naltirilgan tarzda ijtimoiy muhofaza qilish, odamlar hayoti bilan bog’liq ko’plab ijtimoiy, gumanitar masalalarni hal etish uchun katta vakolatlar berilgan. Mahalla – bu juda mustahkam va barqaror tuzilma. Mamlakatingizda fuqarolik jamiyatini shakllantirish davomida davlat o’z vazifalarini bosqichma- bosqich qisqartirib, ularni mahallalarga bermoqda va mahalla, o’z navbatida, bu mas‘uliyatni o’z zimmasiga olmoqda. Mahalla tajribasini dunyoda keng qo’llash maqsadga muvofiq bo’lur edi «. ―Turli mamlakatlarda davlat va jamiyat turlicha 31 shakllangan, muayyan tajriba va an‘analar to’plangan, – dedi Norvegiya mahalliy va mintaqaviy hokimiyatlar assotsiatsiyasining xalqaro loyihalar bo’yicha direktori Elita Sakule. – Jumladan, Norvegiyada jamiyat va davlatni rivojlantirishga doir muhim vazifalarni hal etishda nodavlat notijorat tashkilotlari va hukumat o’rtasida ijtimoiy sheriklik modeli rivojlangan. Ayni paytda, Norvegiyada, jumladan, kichik biznes va ijtimoiy yordam ko’rsatish masalasida ijro hokimiyati organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va boshqa fuqarolik jamiyati tashkilotlarining o’zaro hamkorligi konsepsiyasi ishlab chiqilmoqda. Bu borada davlatingiz rahbarining mahalla rolini oshirish, jumladan, uni kichik biznesni rivojlantirish markaziga aylantirishga qaratilgan yangi qonunchilik tashabbuslari katta qiziqish uyg’otmoqda. Bu kelgusida zamonaviy fuqarolik jamiyatining iqtisodiy asoslarini shakllantirish, aholining bandlik darajasini oshirishga xizmat qiladi. Fuqarolarning muhim vazifalarini samarali hal etish, buning uchun mahalliy hamjamiyat sa‘y-harakatlarini safarbar qilish bo’yicha O’zbekiston tajribasini o’rganish, menimcha, Norvegiya uchun ham foydali bo’ladi». Kuchli fuqarolik jamiyatini qurish jarayonida o’rta mulkdorlar sinfini shakllantirish muhim vazifalardan hisoblanadi. O’zbekistonda kichik va oilaviy biznes, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, buning hisobidan fuqarolar farovonligi hamda turmush darajasini oshirish iqtisodiy islohotlarning ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylandi. Bugun ushbu sohada ish bilan band jami aholining 74 foizdan ortig’i mehnat qilmoqda. Davra suhbati ishtirokchilari o’z chiqishlarida O’zbekistonda o’rta mulkdorlar sinfi kichik korxonalar tashkil etilayotgan, ijtimoiy infratuzilma rivojlanib, kasanachilik keng qo’llanilayotgan mahallalarda shakllanayotganini qayd etdi. Fuqarolar yig’inlarida fuqarolarni ishga joylashtirish va yangi ixtisosga o’rgatishga doir ishlar amalga oshirilmoqda. Mahalla tobora oilaviy biznes va xususiy tadbirkorlik markaziga aylanmoqda. Texas universitetining tarix kafedrasi professori Jeyms Vonning (AQSh) ta‘kidlashicha, dunyoda hanuzgacha fuqarolik jamiyati xususida yaxlit tushuncha yo’q. Yevropa va 32 Amerikada dastlab kuchli fuqarolik institutlari shakllangan bo’lsa, Sharqning aksariyat mamlakatlarida avval kuchli davlat institutlari tashkil etilib, keyinchalik ular fuqarolik tuzilmalarini shakllantirib, qo’llab-quvvatladi. Amerikalik ekspertning fikriga ko’ra, kelajakda iqtisodiy rivojlanish va jamiyat turmush darajasini oshirish uchun shart-sharoit yaratadigan globallashuv jarayonlarini chuqurlashtirishda butun dunyoda milliy mushtaraklikka, davlat suverenitetiga rahna soluvchi tahdidlar paydo bo’ladi. J.Von bunday sharoitda o’zining samaradorligini namoyon qilgan mahalla instituti milliy an‘ana va madaniyatni asrab-avaylash, jamiyatning barqaror rivojlanishini ta‘minlashda muhim rol o’ynashi mumkin, deb hisoblaydi. ―Fuqarolarning bunday o’zini o’zi boshqarish organlarini rivojlantirish G’arb davlatlari uchun ham katta ahamiyatga ega. Biz ularning faoliyatini o’rganishimiz va O’zbekiston tajribasini qo’llashimiz lozim», – deb ta‘kidladi ekspert. 1 Davra suhbatida O’zbekistonda mahalla haqiqiy demokratiya va aholining siyosiy-huquqiy madaniyatini oshirish maktabiga aylangani qayd etildi. Ochiq va oshkoralik, ijtimoiy adolat, insonparvarlik, mahalliy ahamiyatga ega masalalarni mustaqil hal etish, bir- biriga o’zaro yordam berish mamlakatimizda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatining asosiy prinsiplari hisoblanadi. Mahallalar barcha darajadagi hokimiyat vakillik organlariga saylovlarda faol ishtirok etmoqda va saylov asosida o’zlari ham shakllanmoqda. Ikki yarim yilda bir marta fuqarolar yig’ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi o’tkazilmoqda. Chunonchi, joriy yilgi saylovlarda 100 ming nafardan ortiq kishini saylash rejalashtirilmoqda. Xorijlik ekspertlarning ta‘kidlashicha, dunyoda bu kabi keng ko’lamli demokratik saylovlarga misol topish qiyin. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining jamiyatni rivojlantirish, o’ta muhim ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni amalga oshirishga qo’shayotgan salmoqli hissasi hisobga olingan holda, ular faoliyatining qonuniy asoslarini yanada takomillashtirish, mahalla vazifalarini kengaytirish, davlat 1 www.student.uz 33 hokimiyati va boshqaruv organlari bilan yaqin hamkorligini ta‘minlash, ular o’rtasida ijtimoiy sheriklik munosabatlarini rivojlantirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Shu sababli xorijlik ekspertlar Prezident Islom Karimovning ushbu sohaga taalluqli yangi qonunchilik tashabbuslari o’z vaqtida qabul qilingan va muhim ahamiyatga ega ekanini ta‘kidladilar. Masalan, ―Mintaqaviy muloqot» nodavlat tashkiloti eksperti Katya Gershag (Sloveniya) shunday dedi: ―Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari amalga oshirayotgan jamoatchilik nazorati jamiyatning davlat bilan samarali aloqasini ta‘minlashning muhim elementi hisoblanadi. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, yig’inlari orqali jamiyat ishini boshqarishda ishtirok etayotgani jamoatchilik nazoratining eng samarali shakllaridandir. Uning yordamida fuqarolarning mahalliy hamjamiyat ishlarini ushbu hudud aholisi manfaatlaridan kelib chiqqan holda mustaqil yuritish huquqi amalga oshirilmoqda. Shu munosabat bilan O’zbekistonning mahalla nazorat vakolatlarini bosqichmabosqich oshirish bo’yicha tajribasini o’rganish boshqa mamlakatlar olimlari va amaliyotchilarida katta qiziqish uyg’otmoqda. Davlatingiz rahbari tomonidan ishlab chiqilgan Konsepsiyani amalga oshirish davomida Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridagi fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va hokimiyat organlari o’rtasida ijtimoiy sheriklikning ayrim ijobiy jihatlaridan foydalanish mumkin. Bu sheriklik samarali ijtimoiy siyosatni shakllantirish va amalga oshirish hamda o’z zimmasiga olingan majburiyatlarni bajarishda barcha tomonlar sa‘yharakatlarini birlashtirish, o’zini o’zi boshqarish organlariga kichik tadbirkorlik sub‘ektlarining huquq va qonuniy manfaatlariga rioya qilinishi, tegishli hududdagi kommunal xizmat ko’rsatish korxonalari tomonidan sifatli xizmat ko’rsatilishi ustidan nazorat qilish huquqini berishga asoslangan». ―Mahalla – o’zbek xalqining ulkan boyligi bo’lib, ma‘naviy qadriyatlarni asrab- avaylash, barkamol yosh avlodni tarbiyalashga xizmat qilmoqda, – dedi Xitoy ijtimoiy fanlar akademiyasining Rossiya, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyoni o’rganish instituti yetakchi mutaxassisi Chjao Xueyjun. – Ushbu o’zini o’zi 34 boshqarish organlari faoliyati samarasida jamiyat mustahkamlanmoqda, demokratiya rivojlanmoqda. Ular, haqiqatdan ham, odamlarga yaxshi yashash, biznes, shu jumladan, oilaviy biznes bilan shug’ullanishga ko’maklashmoqda. Boshqa mamlakatlar uchun mahalla faoliyati katta va muhim tajriba hisoblanadi. Prezidentingiz Islom Karimovning fuqarolik jamiyatini rivojlantirish borasida uzoqni ko’zlab yuritayotgan siyosati g’oyat samaralidir. Men davlatingiz rahbarining bu boradagi yangi qonunchilik tashabbuslarini to’la qo’llabquvvatlayman». Davra suhbati qatnashchilari mahalla institutini rivojlantirishga qaratilgan yangi qonunchilik hujjatlarini ishlab chiqishda qaysi masalalarga alohida e‘tibor qaratish lozimligi haqida ham fikr almashdi. Birinchi navbatda – bu, ijtimoiyiqtisodiy sohada samarali jamoatchilik nazoratini ta‘minlash, aholi keng qatlamlarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda mahalla rolini oshirishga qaratilishi lozim. Xususiy mulkni samarali himoya qilishni ta‘minlash, fermerlik harakatini mustahkamlash, kichik, oilaviy biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart- sharoit yaratish, ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishda mahallaning joylardagi davlat hokimiyati va boshqaruv organlari bilan yaqin o’zaro hamkorligini tartibga soluvchi normalarni ishlab chiqish ham maqsadga muvofiqligi ta‘kidlandi. Muxtasar aytganda, xalqaro davra suhbati ishtirokchilari xalqning ko’p asrlik an‘analari va istiqlol yillarida demokratik islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga asoslangan fuqarolik jamiyatini shakllantirish bo’yicha O’zbekistonda to’plangan katta tajribani puxta o’rganish zarur, degan xulosaga keldilar. Ular mamlakatimizning bu borada erishgan yutuqlari, belgilangan vazifalarni izchillik bilan amalga oshirish barqaror 34 demokratik rivojlanishga intilayotgan dunyoning ko’plab davlatlari uchun namuna bo’lib xizmat qilishi mumkinligini alohida qayd etdilar1 1 . Jahon tajribasi shundan dalolat beradiki, o‘z davlatchiligini qo‘lga kiritish, milliy va ijtimoiy ozodlikka erishish hech qayerda yengil va osonlikcha bo‘lmagan. Mustaqillikka erishgan har bir 1 www.ziyonet uz 35 mamlakat o‘z taraqqiyot yo‘lini izlaydi, yangi jamiyat barpo etishda o‘z andozasini ishlab chiqishga intiladi. Ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy vaziyat, odamlar o‘rtasida tarkib topgan munosabatlar, ularning dunyoqarashi, jumladan, diniy e‘tiqodi, ruhiyati va xulqatvor normalari ham shuni taqozo etadi. Masalan, dunyoda ijtimoiy taraqqiyot yo‘lining turli variantlari mavjud. Turkiya, Janubiy Koreya, Shvetsiya modellari va boshqalar bunga misoldir. Bir qancha musulmon mamlakatlari va yangi industrial mamlakatlarning tajribasi ham shuni ko‘rsatadi. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Ovrupo mamlakatlari va Yaponiya xalq xo‘jaligini qayta tiklash rejasi ham buning amaliy namunasi bo‘ldi. O‘zbekiston boshqa davlatlar taraqqiyoti jarayonida to‘plangan va respublika sharoitiga tadbiq qilsa bo‘ladigan barcha ijobiy va maqbul tajribalardan, shakshubhasiz, samarali foydalanadi. Bironbir modelni, hatto u ijobiy natijalar bergan taqdirda ham, ko‘rko‘rona ko‘chirib olish to‘g‘ri emas. Aksincha, aniq ravshan vositalar va usullar qaysi mamlakat uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, o‘sha mamlakatning o‘ziga xos sharoitidagina ijobiy natija beradi. Jahon xalqlari va o‘zimizning amaliyotimizdan olingan barcha ijobiy tajribani rad etmagan holda o’z ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy huquqiy taraqqiyot yo’limizni tanlab olish respublikaning qat’iy pozisiyasidir. Bu - o‘tmish yillarining xatolarini, davlat tuzilishining shakl va usullariga nisbatan mavjud qarashlarni idrok etish natijasidir. Bu, tarkib topgan ijtimoiy voqelikka berilgan real baxodir. Bu O‘zbekiston xalqining ijtimoiy taraqqiyoti munosib turmush sharoitiga intilishidir. Shuni alohida ta‘kidlash zarurki, soxta inqilobiy sakrashlarsiz, fojiali oqibatlarsiz va kuchli ijtimoiy larzalarsiz, evolyusion yo‘l bilan normal, madaniyatli taraqqiyotga intilish - tanlab olingan yo‘lning asosiy mazmuni va mohiyatidir. Odamlarning ongi va turmushiga uzoq yillar mobaynida, ko‘pincha zo‘ravonlik yo‘li bilan singdirilgan narsalarni bir zumda o‘zgartirish mumkin emas. Buning uchun ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuviga va ularni bir-biriga qaramaqarshi qo‘yilishga barham berish bilan jamiyatni yangilash va o‘zgartirish zarurligiga odamlarning o‘zini 36 ishontirish, harakatga keltiruvchi kuchlarni va mehnatning rag‘batlantiruvchi omillarini o‘zgartirish mumkin. Mavjud ijtimoiy iqtisodiy muammolarning keskinligi, ularning o‘ziga xos xususiyati bu muammolarni hal etishga alohida yondashuvni taqozo etadi. Turmush sharoiti va tarzining milliy xususiyatlari, Sharq madaniyatiga mansublik ham shuni talab etadi. O‘zbekistonning chinakam mustaqilligiga erishishdan iborat o‘z yo‘li respublikani rivojlantirishning milliy istiqlol g‘oyasiga asoslangan quyidagi asosiy o‘ziga xos xususiyatlari va shart-sharoitlarini har tomonlama hisobga olishga asoslanadi. Avvalo, u milliy tarixiy turmush va tafakkur tarzidan, xalq an’analari va urfodatlaridan kelib chiqadi. Chuqur ildizi o‘tmishdagi an‘anaviy jamoa turmush tarziga borib taqaladigan kollektivchilik asoslari O‘zbekiston xalqiga tarixan xosdir. Kattalarni hurmat qilish, oila va farzandlar to‘grisida g‘amxo‘rlik qilish, ochiq ko‘ngillilik millatidan qat‘i nazar odamlarga xayrixohlik bilan munosabatda bo‘lish, o‘zgalar kulfatiga hamdard bo‘lish va o‘zaro yordam tuyg‘usi kishilar o‘rtasidagi munosabatlarning me‘yori hisoblanadi. O‘zbeklar diyoriga, o‘z Vataniga mehr-muhabbat, mehnat sevarlik bilimga, ustozlarga, ma‘rifat parvarlarga nisbatan alohida hurmat ehtirom - O‘zbekiston aholisiga xos fazilatlardir. Odamlarning turmush tarzida, ruhiyatida, ma‘naviy-axloqiy qadriyatlarni shakllanishda, islom diniga e‘tiqod qiluvchi xalqlar bilan yaqinlashganda ham shu omil namoyon bo‘ladi. Mazkur mintaqaning qadimiy tarixi va madaniyati, bunda yashab o‘tgan Sharq mutafakkirlari va faylasuflarining jahon madaniyatini rivojlantirishga qo‘shgan g‘oyat katta hissalari ham bu yerda yashayotgan odamlar turmushining barcha tomonlariga sezilarli ta‘sir o‘tkazgan. O‘tmishdagi allomalarning bebaho merosi qanchadan-qancha avlodlarning ma‘naviy ruhiy ongini va turmush tarzini shakllantirgan edi. U hamon ta‘sir ko‘rsatmoqda. Respublikadagi o’ziga xos demografik vaziyat - g’oyat muxim xususiyatlardan biridir. Respublikamizda aholi va mehnat resurslari yuksak sur‘atlar bilan o‘sib bormoqda. Aholining yarmidan ko‘prog‘i qishloq joylarda yashaydi va asosan dehqonchilik bilan shugullanadi. Aholi 37 tarkibida 60 foizdan ko‘prog‘ini bolalar, o‘smirlar, 25 yoshgacha bo‘lgan yigit-qizlar tashkil etadi. O‘z ajdodlari qadimdan yashab kelgan joylarga bog‘langanlik ko‘chib yurishga moyillikning yo‘qligi respublika aholisiga xos xususiyatdir.Respublikaning yana bir xususiyati - aholi milliy tarkibining o’ziga xosligidir. Etnik tarkibda tub aholi ustun mavqyeni egallaydi. Shu bilan bir vaqtda, Respublika hududida o‘z madaniyati va an‘anasiga ega bo‘lgan yuzdan ziyod millat vakillari yashab turibdi. O‘zbekistonning milliy madaniy jihatdan g‘oyat rang-barangligi milliy o‘zligini anglash va ma‘naviy qayta tiklanishning kuchayib borishi bilan uzviy birlikda jamiyatni yangilash, uni ochiq jamiyatga aylantirish yo‘lida qudratli omil bo‘lib xizmat qiladi va respublikaning jahon hamjamiyatiga qo‘shilishi uchun qulay sharoitlarni vujudga keltiradi. Keyingi o’n yillar mobaynida ma’lum qadriyatlarga ega bo’lgan kishilarning muayyan ijtimoiy ongi shakllanganligini ham e‘tiborga olmaslik mumkin emas. Bir tomondan, bu ijtimoiy tenglikka, kafolatlangan mehnat qilish huquqiga, yalpi bepul ta‘lim va tibbiy xizmatga qat‘iy tarafdorlikka intilishida namoyon bo‘lmoqda. Ikkinchi tomondan esa, yakkahokimlikdan iborat ma‘muriy buyruqbozlik tizimi keltirib chiqargan insonning mulkka egalikdan va xo‘jayinlik 37 tuygusidan begonalashtirilganligi, tayyorga ayyorlik ruhiyati yuzaga keltirilganligida ko‘rinadi. Yangilanish va ijtimoiy taraqqiyotning o‘zimiz tanlagan murakkab jarayon bo‘lib, respublika ijtimoiy turning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, ma‘naviy- madaniy boshqa barcha sohalarini qamrab oladi. Xalq davlat hokimiyatining manbaidir. Uning xohish irodasi davlat siyosatini belgilab beradi. Bu siyosat inson va jamiyatning farovonligini, O‘zbekiston fuqarolarining munosib turmushini ta‘minlashga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Oliy majlis qonunchilik palatasi va senatining qo‘shma majlisidagi (2005 yil 28 yanvar) ma‘ruzasida: mamlakatimizni rivojlantirish strategiyasi haqida gapirganda, shuni alohida ta‘kidlashni istardimki, «boshqariladigan iqtisod», «boshqariladigan demokratiya» deb atalmish modellar bizga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi. Shu ma‘noda, 38 mustaqillikni mustahkamlash, jamiyatni demokratlashtirish va yangilash biz uchun hamisha birinchi darajali ustuvor maqsad va vazifa bo‘lib qolaveradi. Faqat mana shu asosda, mana shu negizda mamlakatdagi kambag‘allik va qoloqlik muammolarini hal etish mumkin va zarur. Inkor etib bo‘lmaydigan ushbu haqiqat shu muqaddas zaminimizda yashaydigan har bir insonning qonqoniga, vujudiga singib ketishini istardim», deb ta‘kidlaydi Har bir insonning, ayniqsa, endigina hayotga qadam qo‘yib kelayotgan yoshlarning ongiga shunday fikrni singdirish kerakki, ular o‘rtaga qo‘yilgan maqsadlarga erishish o‘zlariga bog‘liq ekanligini, ya‘ni bu narsa ularning sobitqadam g‘ayrat-shijoatiga, to‘la-to‘kis fidokorligiga va cheksiz mehnatsevarligiga bog‘liq ekanligini anglab yetishlari kerak. Xuddi shu narsa davlatimiz va xalqimiz ravnaq topishining asosiy shartidir. Xalqi yuz yillar mobaynida ozodlikni orzu qilgan O‘zbekiston chinakam mustaqillikni qo‘lga kiritib, gullab yashnashi va farovonlikka erishishi, taraqqiy etgan demokratik davlatlar qatori xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rinni egallashi-biz ko‘zlayotgan oliy maqsaddir. Bunga Mustaqil O‘zbekistonning Konstitusiyasi huquqiy kafolat bo‘lib xizmat qiladi. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|