O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston milliy universiteti jizzax filiali sirtqi bo’lim

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX 
FILIALI SIRTQI BO’LIM 
 
“Axborot tizimlari va texnologiyalari” (soha va tarmoqlar bo’yicha) 
yo’nalishi 215-21-guruh 
Ma’naviyatshunoslik fanidan 
Bajardi: Rahmatova R. A 
Qabul qildi: Mallayeva E. M 
 
Jizzax-2023 
 

---

 
1.Temuriylar davri ma’naviyatining rivojlanishi qanday kechgan?
2.Ma’naviyatning tarkibiy qismlari va turlari nimalardan iborat?
3.Ma’naviyat va madaniyatning o‘zaro munosabati nimalarda 
ko‘rinadi?
4.Yangi O‘zbekistonda “Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari” 
konsepsiyasi mazmun-mohiyati. 
1.
Temuriylar davri (1370-1405 yillarda) ma'naviyatning rivojlanishi 
O'zbekiston hududidagi ma'naviy, ilmiy, madaniy hayotni kengaytirgan davr sifatida 
taniladi. Bu davrda ma'naviyatning rivojlanishi va yuksalishi quyidagilarga bog'liq 
edi: 
1. Amir Temurning ma'naviyatga e'tibor berishi: Amir Temur o'z hukmdorlik 
davrida ma'naviyatga katta e'tibor berdi. U ma'naviy qadriyatlar, adolat, erkinlik, 
ijtimoiy barqarorlik, diniy hamjihatlik va bilimning o'rni haqida o'z fikrlarini ifoda 
etdi. Bu, davlatning ustuvor vazifasi sifatida ma'naviyatni rivojlantirishga o'z 
hissasini ko'rsatdi. 
2. Ilmiy va madaniy rivojlanish: Temuriylar davri O'zbekistonda madaniy, fan 
va san'at sohasidagi yuksalish va rivojlanishning yetakchi davri bo'ldi. Buxoro, 
Samarkand, Urganch, Shahrisabz, Toshkent, Navoi, Xiva va boshqa shaharlar 
ma'naviy, ilmiy va madaniy markazlar bo'ldi. Bu davrda ilmiy olimlar, filosoflar, 
shoirlar, yozuvchilar, arabshunoslar, geometrlar, astronnomlar, tarixiy yozuvchilar 
va boshqalar faoliyat yuritdi. Bu rivojlanish, ma'naviyatning o'ziga xos ifodalarini, 
fikr-mulohazalarini, tarixiy yodgorliklarini, san'at, arxitektura va adabiyotning 
kengayishi bilan aniqlanadi. 
3. Ma'naviyatning madaniy ta'siri: Temuriylar davrida ma'naviyatning 
rivojlanishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi, o'zaro hamjamiyatning o'rni va 
madaniy ta'siri bilan bog'liq edi. Amir Temurning samaradorligi, ilm fanlarining 
o'qitilishi, madaniy markazlarning rivojlanishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi 
davlatning ma'naviyatga beradigan e'tibor va qadrini ko'rsatdi. 
4. Hamkorlik va almashtirish: Temuriylar davri O'zbekistonda turli xalqlar 
bilan hamkorlik va almashtirishni o'z ichiga olgan davr sifatida ajraladi. Amir 
Temurning xalqaro tajribalarga e'tibor berishi, o'zaro hamkorlik va tashkil etganlar 
bilan aloqalarni rivojlantirishi, ma'naviyatni o'zaro almashtirishni oshirgan. 
5. Din va madaniyatning birlashishi: Temuriylar davri O'zbekistonida din va 
madaniyatning birlashishi kuchaydi. Amir Temur diniy ta'sirga e'tibor berarkan, 

---

madaniyat va ilmning din bilan uyushmasi bilan bog'liq o'ziga xos madaniy 
mulohazalarni rivojlantirdi. 
Temuriylar davri O'zbekistonida ma'naviyatning rivojlanishi, ilm, madaniyat, 
san'at, architektura, adabiyot va boshqa sohalarda yuksalish bilan ajraladi. Amir 
Temurning ma'naviyatga beradigan e'tibor va qadrining ko'rsatilishi, ilmiy olimlar, 
filosoflar, 
shoirlar, 
yozuvchilar 
va 
boshqalar 
faoliyatining 
kengayishi, 
ma'naviyatning madaniy ta'sirining oshishiga asos bo'ldi. Bu davrda 
ma'naviyatningTemuriylar davri (1370-1405 yillar) O'zbekiston hududida 
ma'naviyatning rivojlanishining eng yorqin davri sifatida taniladi. Ushbu davrda 
Amir Temur (Tamerlan)ning hukmdorlik davri bo'lib, uning diktatura va 
samaradorlik siyosati ma'naviyatni ham tasir ostida qoldirdi. 
Temuriylar davri ma'naviyatining rivojlanishi quyidagilarga bog'liq bo'ldi: 
1. Din va madaniyatning birlashishi: Amir Temur diniy va madaniy 
qadriyatlar bilan aloqador bo'lgan inson edi. Uning hukmdorlik davrida madaniy va 
diniy ta'sirning bir-biriga o'xshashligi va ularning o'zaro ta'sirchanligi rivojlandi. Bu 
davrda madaniy va diniy mulohazalar o'zaro nisbatda hamkorlik qilishdi. 
2. Shaharlar va madaniy markazlarning rivojlanishi: Amir Temur hukmdorlik 
davri O'zbekistonida Buxoro, Samarkand, Urganch, Shahrisabz, Toshkent kabi 
shaharlar madaniy markazlarga aylanib, ularda ilmiy, madaniy, san'at va madaniyat 
sohasida yuksalish ekanligi bilan ajraladi. Bu shaharlarda o'zaro aloqalar, bilim 
olimlari, filosoflar, shoirlar, yozuvchilar, ijodkorlar faoliyat yuritdi. 
3. Ilmiy rivojlanish: Temuriylar davri O'zbekistonda ilmiy soha rivojlandi. 
Amir Temur ilmiy olimlarni himoya qilgan, ular bilan muloqotlar o'tkazgan va 
ularga qo'llarini kengaytirgan. Bu davrda geometriya, astronomiya, arxitektura, 
falsafa, tarixshunoslik va boshqa sohalarda ishlab chiqarilgan ilmiy yutuqlar ko'p 
edi. 
4. Tarixiy yodgorliklar: Temuriylar davri O'zbekistonda tarixiy yodgorliklar 
saqlandi va o'zaro almashtirish o'tkazildi. Samarkand, Buxoro va Shahrisabzda 
qadimiy madaniyat obidalari, arxitekturalar, yodgorliklar saqlangan va ularda 
tadqiqotlar olib borildi. 
5. Amir Temurning ma'naviyatga e'tibor berishi: Temuriylar davrida Amir 
Temur hukmdorlik qilganida ma'naviyatga katta e'tibor berildi. U adolat, erkinlik, 
ijtimoiy barqarorlik, diniy hamjihatlik va bilimning o'rni haqida o'z fikrlarini ifoda 
etdi va bu qadriyatlar ma'naviyatning rivojlanishiga o'z hissasini ko'rsatdi. 

---

Temuriylar davri O'zbekistonda ma'naviyatning rivojlanishi, ilmiy, madaniy, 
san'at va madaniyat sohasidagi yuksalish bilan ajraladi. Amir Temurning 
ma'naviyatga e'tibor berishi, shaharlar va madaniy markazlarning rivojlanishi, ilmiy 
sohaning yuksalishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi va o'zaro almashtirish bu 
davrning ma'naviyatning rivojlanishiga ta'sir qo'shgan muhim sabablardan 
ba'zilaridir. 
2. 
Ma'naviyatning tarkibiy qismlari o'z ichiga turli turlarni oladi va quyidagi 
asosiy qismlardan iborat bo'ladi: 
1. Din: Din, ma'naviyatning asosiy qismi bo'lib, insonning hayotini uslubiy, 
etik, ahlakiy, diniy qoidalar va manbalarga asoslangan. Din madaniyatning eng 
asosiy turlardan biridir va insonning hayotida ma'naviyatning asosiy manbai bo'lib 
xizmat qiladi. 
2. Falsafa: Falsafa, fikr, mulohaza, dunyoqarashi va insoniy qiyofalar 
sistemalarini o'rganadigan soha bo'lib, ma'naviyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Falsafa, insonning mavzusi, tabiiyot, mavjudot, erkinlik, huquq va boshqalar kabi 
mamlakatlarni o'rganishga qaratilgan. 
3. Adabiyot: Adabiyot, insonning o'z fikr va hissiyotlarini ijro etish, nutqni 
ijro etish va o'z fikrlarini yozma shaklda ifoda etish uslubidir. Adabiyot, hikoya, 
poeziya, roman, doston, maqola, insoniy munosabatlarni o'z ichiga olgan va 
insonning ma'naviyatini ifodalovchi turli janrlarni o'z ichiga oladi. 
4. San'at: San'at, insonning iqtidorlarini ifodalovchi, estetik qobiliyatlarini 
namoyon etish uslubidir. Bu musiqa, rassomlik, teatr, balet, arxitektura, kino va 
boshqalarni o'z ichiga olgan. San'at insonning maneviy xavfsizlik va rahatlik 
qilishga xizmat qiladi. 
5. Tarix: Tarix, insonning o'tgan vaqtlardagi voqealarni o'rganadigan, o'zaro 
aloqalarni tushunishga yordam beradigan soha bo'lib, ma'naviyatning tarkibiy 
qismiga kiradi. Tarix, insonning o'z tarixiy yodgorligini va tarixiy qadriyatlarini 
saqlab qolishga yordam beradi. 
6. Etik, axloqiyat va huquq: Etik, axloqiyat va huquq, insonning qonuniy va 
etik qoidalar, odatlar, huquqiy tartib va vaziyatlar bilan bog'liq. Bu qoidalar 
insonning ijtimoiy hayotida ma'naviyatning muhim qismlarini ifodalaydi. 
7. 
Madaniyat: 
Madaniyat, 
insonning 
ijtimoiy 
hayotining 
asosiy 
o'g'irlashuvlari, adabiyot, san'at, tarix, musiqa, tanlov, o'yinlar, taomlar, kiyim-
kechaklar, adabiy yodgorliklar, ayollar kiyim-kechaklar, madaniy meros va 
boshqalardan iborat. 

---

Bu ma'naviyatning tarkibiy qismlari boshqalar bilan ham bog'liq bo'lishi 
mumkin, masalan, ilm, ijtimoiy qonun, ijtimoiy munosabatlar, oilaviy munosabatlar 
va boshqalar. Ularning har biri insonning ma'naviyatini ifodalash va 
rivojlantirishning bir qismidir. 
3.
Ma'naviyat va madaniyat o'zaro juda kuchli munosabatlarga ega. Ularning 
o'zaro munosabati quyidagi yo'nalishlarda ko'rinadi: 
1. Ma'naviy qadriyatlar: Ma'naviyat va madaniyat, insonning qadriyatlarini 
tuzatishda o'zaro bog'liqdir. Ma'naviy qadriyatlar, insonning maqsadlari, xayollar va 
asosiy maqsadlari bilan bog'liq bo'lib, madaniyatning o'zida ifodalanadi. Ma'naviy 
qadriyatlar, insonning insoniy qobiliyatlarini, etik va moraliy normalarini tashkil 
etadi va madaniy normativlarni belgilashda muhim ahamiyatga ega. 
2. Tarixiy yodgorliklar: Tarixiy yodgorliklar ma'naviyat va madaniyatning 
o'zaro munosabatida asosiy ahamiyatga ega. Tarix, insonning o'z tarixiy yodgorligini 
saqlash, qadriyat va erkinlikning o'rganishiga yordam beradi. Tarixiy yodgorliklar, 
insonning ma'naviyat va madaniyatini o'zaro aloqalari va o'zaro tushunchalarni 
tushunish uchun muhim asbob bo'lib xizmat qiladi. 
3. San'at va adabiyot: San'at va adabiyot ma'naviyat va madaniyatning o'zaro 
munosabatida muhim o'rin tutadi. San'at va adabiyot, insonning hissiyotlarini, 
fikrlarini va birlikdagi hodisalarni ifodalash uslubidir. Ularga yordam berish orqali 
ma'naviyat va madaniyat o'rtasidagi munosabatlarni tushunish, ta'riflash va 
o'zlashtirish mumkin. 
4. Ijtimoiy hayot: Ma'naviyat va madaniyat, insonning ijtimoiy hayotining 
muhim qismlarini ifodalaydi. Insonlar o'zaro munosabatlarda ma'naviyat va 
madaniyatning qoidalariga amal qilish orqali adolatsizliklarni kamaytirish, erkinlik 
va huquqiy tartibni saqlashga yordam beradi. 
5. Ma'naviy ta'lim: Ma'naviyat va madaniyat o'zaro munosabatlar ma'naviy 
ta'lim yoki madaniy tarbiya orqali o'rgatiladi. Ma'naviy ta'lim, insonlarni ma'naviy 
qadriyatlar, etik va moraliy muammolarni tushunish va to'g'ri qilib ishlashga 
o'rgatishga yo'naltiradi. Bu ta'lim shakli insonning ma'naviyatini va madaniyatini 
rivojlantirish uchun muhimdir. 
6. Adatlar va marosimlar: Ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabati 
adatlar va marosimlar orqali ifodalangan. Adatlar va marosimlar, insonning 
ma'naviyatini, qadriyatlarini, xayollarni va faoliyatini ifodalashda muhim 
ahamiyatga ega. Ularning o'zaro munosabatlari, insoniy hayotning o'ziga 
xosliklarini ifodalashda muhim rol o'ynaydi. 

---

Bu misollar ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabatining faqat bir 
nechta yo'nalishlarini ifodalash uchun. Ularning o'zaro bog'liq bo'lishi insoniy 
jamiyatning tarixiy va ijtimoiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega. 
4.
"Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari" konsepsiyasi O'zbekistonda 
yangi davlat siyosati va rivojlanish strategiyasining muhim mazmuni bo'lib, uning 
mohiyati quyidagicha: 
1. O'zbekiston milliy tiklanishi: Konsepsiyada "milliy tiklanish" deb atalgan 
qismi, O'zbekistonning o'zining milliyatiga, tarixiga, adabiyotiga, san'atiga, 
madaniyatiga, milliy g'oyalariga, qadriyatlariga, axloqiyotiga, erkinlik va huquqiy 
tartibiga, milliy tillariga, milliy identitetiga va milliy manfaatlarga asoslangan 
rivojlanishni ifodalaydi. Milliy tiklanish, O'zbekistonning o'zining o'ziga xos yurtiy 
qadriyatlari, ma'naviyatining muhim jihatlari va insonlarining milliyatiga e'tibor 
qaratuvchi rivojlanishni bildiradi. 
2. Milliy yuksalish sari: Konsepsiyadagi "milliy yuksalish sari" ifodasi esa 
O'zbekistonning milliyatga asoslangan rivojlanishini, mustaqil va mustahkam davlat 
tizimini, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni ifodalaydi. Bu yo'l O'zbekistonning 
milliy qadriyatlari, milliyatga ega bo'lgan insonlari, milliy identiteti va manfaatlari 
muhofaza qilishga, milliy g'oyalar va ilg'orlarni amalga oshirishga asoslangan. 
3. Milliyatning o'ziga xosligi: Konsepsiyada milliyatning o'ziga xosligi va 
milliy g'oyalar, adabiyot, san'at, madaniyat, tarix, milliy tillar, milliy identitet, milliy 
manfaatlar va axloqiyotning o'ziga xosligi va bu tarkibda o'zaro aloqasi va o'zaro 
qoniqishlari katta ahamiyatga ega. Milliyatning o'ziga xosligi O'zbekistonning 
shanba va qalbaki milliy tarkibiyatini, uning bo'lgan davlat milliyatlarining o'ziga 
xosliklarini, milliy g'oyalar va maqsadlarni ifodalaydi. 
"Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari" konsepsiyasi O'zbekistonning 
milliyatga asoslangan rivojlanishini, milliy g'oyalar, qadriyatlar, adabiyot, san'at, 
madaniyat, tarix, milliy tillar, milliy identitet va manfaatlarga e'tibor qilishni va 
ularni rivojlantirishni maqsad qiladi. Bu konsepsiya O'zbekistonning milliyatga 
qarash, milliyatni mustahkam qilish va milliy g'oyalar va manfaatlarni 
o'zlashtirishning muhim qismlarini ifodalaydi.