O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

λ
t
, mkm
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Gamma nurlar
Rengen nurlari
Ultrabinafsha radiatsiya 
YAqin ultrabinafsha qismi
Spektrning ko‘rinadigan nurlari
Ko‘rinadigan yorug‘lik
binafsha
ko‘k
moviy
yashil
sariq 
zargaldoq 
qizil 
Infraqizil radiatsiya
YAqin infraqizil qismi 
Radioto‘lqinli nurlar
10
-5
gacha 
10
-5
...10
-6 
0,01...0,39 
0,29...0,39 
0,39...0,76 
0,39...0,455 
0,455...0,485 
0,485...0,505 
0,505...0,575 
0,575...0,585 
0,585...0,62 
0,62...0,76 
0,76...3

10
3 
76...2,3 
3

10
3 
dan ortiq 

---

126 
1.2 - jadval 
O‘simliklar uchun Quyoshning nurlanish spektri
T/b 
№
Quyoshning nurlanish spektrini 
Sohalari 
To‘lqin uzunligi 
λ
t
, mkm 
1. 
1.1 
1.2 
1.3 
2 
Qisqa to‘lqinli radiatsiya (QTR)
Fotosintetikli aktiv radiatsiya (FAR) Fiziologik 
radiatsiya (FR) 
Ultrabinafsha
Ko‘k
-binafsha
Sariq-yashil
Zargaldoq-qizil 
Uzun qizil 
YAqin infraqizil radiatsiya 
Uzun to‘lqinli radiatsiya 
0,3...4 
0.38...0,71 
0,35...0,75 
0,4 gacha 
0,4...0,5 
0,5...0,6 
0,6...0,7 
0,7 dan ortiq 
0,75...4 
4 dan ortiq 
Quyoshdan Erning o‘rtacha masofasida, er atmosferasining yuqori chegarasida, vaqt birligi 
ichida quyosh nurlariga perpendikulyar bo‘lgan yuza birligiga tushuvchi quyosh radiatsiyasining 
miqdori Quyosh doimiysi 
J

deb ataladi. Quyosh doimiysining eng ehtimollik qiymati 
1,368...1,377 kVt/m
2
oraliqda tugallangan va maksimal sochilishi 1,332...1,428 kVt/m
2
ni 
tashkil etadi. Radiatsiya bo‘yicha xalqaro komissiyaning tavsiyasiga binoan Quyosh 
doimiysining standart qiymati sifatida 
J
o
=1,37 kVt/m
2
qabul qilingan [31].
Quyosh radiatsiyasining Er shari bo‘ylab taqsimlanishi va uning vaqt mobaynida o‘zgarishi 
sof astronomik omillar, ya’ni Erning Quyosh atrofida aylanishi, orbita tekisligiga nisbatan Er 
aylanish o‘qining og‘ishi va Erning sutkalik aylanishi bilan aniqlanadi.
Er atmosferasining yuqori chegarasida gorizontal sirtga tushayotgan quyosh radiatsiyasi 
oqimi insolyasiya deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 
J
g
 = J
o
 sinh
; (1.1) 
bu erda
sinh = sin
φ
 sin
δ
 + cos
φ
 cos
δ
 cos
τ
o
; (1.2) 

τ
o
 = 
ωτ
 
;

ω
 = 2
π
 / T
;
T 
= 24 soat ; (1.3) 
τ
- tushdan (kunning yarmidan) hisoblanadigan vaqt. 
Sutka mobaynida Er atmosferasining yuqori chegarasida gorizontal sirtga tushuvchi quyosh 
radiatsiyasining miqdori sutkalik insolyasiya deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 
Q
og
 = 



о
о


 J
og
 d
τ
; (1.4) 
bu erda +
τ
o 
, -
τ
o
- Quyoshning chiqish va botish vaqti, bu kattaliklar 
sinh
= 0 sharti bilan aniqlanadi. 
(1.2), (1.4) ifodalardan kurinadiki,