O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| К
уё ш рад и ац и яс и Соат 1 2 3 4 0 5 10 15 20 25 30 35 1 7 К уё ш р ад иа ци яс и Ой 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 130 Atmosferada temperaturaning taqsimlanishi asosan atmosferani er yuzasi bilan issiqlik almashinuvi hamda quyosh radiatsiyasini yutishi bilan aniqlanadi. Tushama sirt bilan atmosfera orasida issiqlikning ko‘chishi quyidagi j arayonlar bilan amalga oshadi. 1. Issiqlik konveksiyasi - sirtlarning turli qismlarini notekis qizishi hisobidan vujudga keladigan havo hajmlarning vertikal bo‘yicha ko‘chishi. 2. Turbulentlik - shamolning umumiy oqimida uncha ko‘p bo‘lmagan havo hajmning tart ibsiz uyurma harakati. 3. Molekulyar issiqlik almashinish - tushama sirt bilan atmosferaning tutashib turgan qatlami orasidagi quzgalmas havoning molekulyar issiqlik o‘tkazuvchanligi hisobidan issiqlik almashuvi. 4. Radiatsiyali issiqlik o‘tkazuvchanlik - tusham a sirtning va atmosferaning uzun to‘lqinli radiatsiya oqimi bilan issiqlik ko‘chishi. 5. Er sirtidan atmosferaga o‘tuvchi suv bug‘ining kondensatsiyasi (sublimatsiyasi). Atmosfera qatlamining, taxminan 2 m balandlikgacha bo‘lgan pastki qismning temperat ura rejimi muhim ahamiyatga ega. Bu qatlamda deyarli barcha meteorologik elementlarning gradienti boshqa qatlamlar bilan solishtirganda ayniqsa katta bo‘ladi. Atmosferaning erga yaqin qatlamida vertikal bo‘yicha havo temperaturasini taqsimlanishining ikki turi mavjud. Insolyasiya turi - kunduzi kuzatiladi, ya’ni tuprok sirti quyosh radiatsiyasi ta’sirida qiziydi va tuprok sirtining temperaturasi eng katta bo‘ladi, havo temperaturasi esa vertikal bo‘yicha pasayadi. Radiatsiyali turi - t unda kuzatiladi, ya’ni effektiv nurlanish natijasida tuproq sirti soviydi va tuproq sirtiga tutashib turgan havo qatlami ham soviydi, inversiya paydo bo‘ladi. Atmosferaning erga yaqin qatlamidagi sutkalik va yillik havo temperaturasini o‘zgarishi erdan 2 metr balandlikda olingan temperatura ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadi. Bu o‘zgarishga asosan tushama sirt temperaturasining mos ravishda o‘zgarishi sabab bo‘ladi. Havo temperaturasining o‘zgarish xususiyatlari uning ekstremumlari, temperaturaning eng katta va eng kichik qiymatlari, havo temperaturasini o‘zgarish amplitudasi bilan aniqlanadi. Havo temperaturasining sutkalik va yillik o‘zgarish qonuniyati ko‘p yillik kuzatish natijalarining o‘rtacha hisobini chiqarish orqali aniqlanadi. U davriy tebranishlar bilan bog‘langan. Tushama sirt tomonidan yutilgan issiqlik havoning tutashib turgan qatlamiga uzatiladi. SHuning bilan birga havo temperaturasining ko‘tarilishi va tushishi sirt temperaturasini o‘zgarishiga nisbatan bir muncha kech yuz berad i. Eng past temperatura Quyoshning chiqishi oldidan, eng yuqori temperatura esa tush vaqtidan 2...3 soat o‘tgandan keyin kuzatiladi. Havo temperaturasining sutkalik o‘zgarish amplitudasi ko‘p omillarga, ya’ni yil fasllariga, jugrofik kenglikka, bulutlikka, mahalliy joyning relefiga, dengiz sathidan balandligiga, tushama sirtning tavsiflariga bog‘lik. Havo temperaturasining yillik o‘zgarish amplitudasi eng issiq va eng sovuq oylarning o‘rtacha oylik temperaturalarini farqi bilan topiladi. bo‘ladi. 131 1.3 rasm. Havo temperaturasining mumkin bo‘lgan sutkalik o‘zgarishi, o S, Qarshi sh.: 1 - 15/VII; 2 - 15/X; 3 - 15/III; 4 - 15/I 1.4 rasm. O‘rtacha sutkalik havo temperaturasining mumkin bo‘lgan yillik o‘zgarishi, o S, Qarshi sh.: 1 - maksimal; 2 - o‘rtacha; 3 - minimal Havo temperaturasining absolyut yillik amplitudasi yil davomidagi havo temperaturasining absolyut maksimum va absolyut minimumlari orasidagi farqi bilan aniqlanadi. Eng past temperatura yanvarning ikkinchi o‘n kunligida, eng yuqori temperatura iyunning ikkinchi o‘n kunligida kuzatiladi. YAnvar oyida havo temperaturasi eng o‘zgaruvchan bo‘ladi. 1.2. QUYOSH ISSIQLIK TA’MINOTI TIZIMLARI Isitish va issiq suv ta’minoti uchun quyosh nurlanish energiyasidan foydalanishga aso slangan tizimlarga quyosh issiqlik ta’minoti tizimlari deyiladi [1,14,15,16,32]. "Quyosh uyi" degan atama XX-asrning 30- chi yillarida AQSHda birinchi marta paydo bo‘lgan, ya’ni qishqi quyoshning past qiya nurlarini xona ichiga utishni ta’minlash maqsadida janubga yo‘nalgan katta derazalardan foydalanila boshlangan [16,20,32]. SHu vaqtdan boshlab isitish va issiq suv olish uchun quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha ilmiy va amaliy tadqiqot ishlari olib -5 0 5 10 15 20 25 30 35 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|