O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Q
og ning qiymati faqat joyning jugrofik kengligi φ va Quyoshning og‘ish burchagi δ ga (yil fasllariga) bog‘liq. Cutka davomida Quyoshning og‘ish burchagi va Quyoshdan Ergacha masofa juda kam o‘zgaradi va ularni o‘zgarmas deb olinsa, u holda Q og qiymatlar quyidagicha aniqlanadi [20,29] Q og = 3600 Т J o K o cos φ cos δ (sin τ - τ cos τ ) ; (1.5) K o = 110,0335 cos 365 360 N ; δ = (23,45 o ) sin γ ; (1.6) 127 γ = 24 , 365 ) 284 ( 360 N ; τ = arcco s(- tg φ tg δ ) . (1.7) Er atmosferasining yuqori chegarasiga tushadigan Quyosh radiatsiyasi, atmosferaga o‘tib sochiladi va qisman yutiladi. Quyosh radiatsiyasini yutadigan a sosiy gazlarga suv bug‘i, ozon, karbonat angidrid gazi, kislorod va boshqa bir qator gaz aralashmalari kiradi. YUtilgan quyosh radiatsiyasi boshqa tur (issiqlik, elektr) energiyalarga aylanadi. Ozon (O 3 ) asosan spektrning ultrabinafsha qismini yutadi. Molekulali kislorodning yutishi spektrning uzoq ultrabinafsha qismini tashkil etadi. Suv bug‘i (H 2 O) va karbonat angidrit gazi (C 2 O) spektrning ko‘rinuvchi qismini ham va infrakizil qismini ham yutadi. Quyosh radiatsiyasini atmosfera aralashmalari va changi ham yutadi. Agar atmosfera juda ifloslangan bo‘lsa (ayniqsa shaharlarda) qattiq aralashmalar tomonidan quyosh radiatsiyasini yutilishi ancha katta bo‘ladi. Atmosfera quyosh radiatsiya oqimiga nisbatan o‘zini xiralik muhit tarzida namoyon etadi. Xiralik muhit sifatida molekulali komplekslar va turli aralashmalar qatnashadi. Molekulali komplekslarda sochilish molekulali yoki Releyli sochilish deb ataladi. Aralashmaning zarralaridagi (havoda muallaq turgan qattiq yoki suyuq zarralarda) sochilish esa aerozolli sochilish deb ataladi. Sochilish mohiyati tushayotgan elektromagnit to‘lqinlarning o‘zgaruvchan maydoni havodagi zarralar bilan o‘ziga xos shaklda o‘zaro ta’sirlashuvidan iborat. Bunday o‘zaro ta’sir natijasida zarralar sochilgan radiatsiyaning yangi elektromagnit to‘lqinlari manbai bo‘lib qoladi. TO‘G‘RI RADIATSIYA Radiatsiya balansida to‘g‘ri quyosh radiatsiyasi asosiy ahamiyatga ega. To‘g‘ri quyosh radiatsiyasi deganda, bevosita Quyoshdan parallel nurlar dastasi ko‘rinishida sirtga tu shayotgan radiatsiya tushuniladi. Gorizontal sirtga tushayotgan to‘g‘ri radiatsiya oqimi (1.1) ga muvofiq aniqlanadi: S g = S sinh . (1.8) Ixtiyoriy tanlangan qiya sirtga tushayotgan to‘g‘ri radiatsiya oqimi S k = S cosi ; (1.9) bu erda cosi = cos α sinh + sin α cosh cos ψ ; ψ = ψ o + ψ k ; (1.10) cos ψ o = cos cosh sin sin sinh ; sin ψ o = cosh sin cos o . (1.11) Quyoshning ψ o va qiya sirtning ψ k azimutlari meridian tekisligidan boshlab hisoblanadi va janubiy nuqtadan soat mili yo‘nalishida hisoblaganda musbat bo‘ladi. 1.1, 1.2 rasmlarda va 1.3 jadvalda Qarshi shahri ( φ =39 o ) uchun to‘g‘ri quyosh radiatsiyasining yillik va sutkalik o‘zgarishi keltirilgan. SOCHILGAN RADIATSIYA Sochilgan radiatsiya deganda Quyosh radiatsiyasining atmosferada sochilishga uchragan radiatsiyasiga aytiladi. Vaqt birligi ichida yuza birligiga tushadigan sochilgan radiatsiya miqdori sochilgan yoki diffuziyali radiatsiya oqimi deb ataladi. Sochilgan radiatsiya to‘g‘ri radiatsiyaning sochilishi natijasida hosil bo‘lgani uchun, u to‘g‘ri radiatsiyani aniqlovchi omillarga bog‘liq bo‘lgan katt aliklar bilan topiladi D = b (J - S ) sinh ; D g = b (J g - S g ) sinh . (1.12) Ideal atmosferada b = 1/2, real sharoitlarda esa b = 1/3 . Qiya sirtlar uchun D k = D g cos 2 ( α /2) . (1.13) Amaliy hisoblashlar uchun sochilgan radiatsiya xuddi izotrop (nur- lanish yo‘nalishiga bog‘liq emas) sifatida qabul qilinadi. 128 Bulutsiz ochiq osmonda sochilgan radiatsiyaning taqsimlanishini izotrop deb bo‘lm aydi [31]. Sochilgan radiatsiya intensivligining maksimumi osmon gumbazining quyoshga qaragan doirasida (70% gacha), minimumi esa teskari doirasida (30% gacha) kuzatiladi. To‘liq bulutli havoda sochilgan radiatsiya izotrop tavsiflarga ega bo‘ladi. 1.1, 1.2 rasmlarda va 1.3 jadvalda o‘rtacha bulutlik sharoitlarda mumkin bo‘lgan sochilgan radiatsiyaning yillik va sutkalik o‘zgarishi keltirilgan. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|