O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

11.1.3-rasm. Oligopoliya sharoitida iste’molchilarning o’z-o’zini segmentlashi 
Bunda 
shunday nuqtaki, bunda oligopol korxonalarning 
mahsulotlari iste‘molchilar uchun teng jozibador hisoblanadi: 
 
Bundan tashqari 
, 
̅-
sifat moyilligiga ega barcha iste‘molchilar 
ikkinchi korxonaning mahsulotini xarid qiladilar, qolgan 
[ 
]
sifat 
moyilligiga ega iste‘molchilar esa birinchi korxonaning mahsulotini xarid qiladi. 
Kelgusi tahlil ishlarini soddalashtirish uchun quyidagi shartli belgilashlarni 
kiritamiz: 
̅ ( )
( 
)
( 
)
 
bunda 
( 
) 
korxonalarning o‘garuvchan xarajatlari, c– mahsulot birligiga 
to‘g‘ri keluvchi va sifatga bog‘liq bo‘lmagan adigan solishtirma xarajatlar. Demak,
̅
̅
( 
)
 
Ushbu tengsizlikdan ma‘lum bo‘ladiki, oligopol raqobat sharoitida 
bozorning differensiallashuvi natijasida iste‘molchilarning o‘z-o‘zini segmentlashi 
kuzatiladi va bu segmentlar o‘zaro teng emas. Barcha iste‘molchilarning faol 
holatda bo‘lishi(mahsulot xarid qilishi) uchun korxonalar mahsulotning o‘zaro 
muvozanat narxini vujudga keltirishadi. 
Bozorning differensiallashuvi natijasida oligopol raqobat muhitida ham 
muvozanatga erishiladi. 
Faraz qilaylik, 
oligopoliya sharoitida raqobatlashuvchi korxonalar 
tomonidan qo‘llanilayotgan mahsulot sifati darajasi bo‘lsin. 
. U 
holda raqobatlashuvchi korxonalarning bozor ulushi yoki ularning mahsulotiga 
bo‘lgan talab funksiyasi quyidagiga teng bo‘ladi: 
( 
)
: 
( 
) ̅
Korxonalarning foydasi quyidagiga teng: 
( 
) (
) ( 
):
( 
) ( ̅
) ( 
) 

---

171 
Ushbu tenglikdan raqobatlashuvchi korxonalarning javob reaksiyasini 
aniqlash mumkin: 
( 
( 
)
( 
)
( 
)
( 
̅ )
Bunday sharoitda bozor muvozanati (Nesh muvozanati) quyidagi 
tengsizliklar sistemasining yechimidan iborat bo‘ladi: 
{
( ̅)
( ̅ )
Bunda 
. Shuningdek, korxonalar tomonidan ushbu shartni 
qoniqtiradigan muvozanat narx yo‘nalishi tanlab olinsa haqiqatan ham barcha 
iste‘molchilar xarid to‘g‘risida ijobiy qaror qabul qiladilar(korxonalar mahsulotini 
xarid qiladilar). Bundan korxonalarning foydasi quyidagiga teng bo‘ladi: 
( 
)
( ̅ )
( 
)
( ̅ )
Ushbu formulalarda hyech qanday hisob-kitob ishlarisiz har bir korxonaning 
foydasi mahsulotlarning sifat bo‘yicha differensiallashuv darajasi 
ga 
bog‘liqligini va shu bois birinchi korxona o‘z mahsulotlarining sifatini saqlab 
qolishga, ikkinchi korxona esa oshirishga harakat qilishini aniqlashimiz mumkin. 
Ta‘kidlash joizki korxonalar o‘z mahsulotlariga mos ravishda 
[ ̅]
oraliqdagi sifat darajasini belgilaydilar. Bundan 
̅
ekanligi ma‘lum 
bo‘ladi. 
Oligopoliya sharoitida korxonalar o‘rtasidagi raqobatni tahlil qilish 
natijasida quyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin: 
– ikkita korxonadan iborat oligopol bozor(duopoliya)da Bertran taklif etgan 
model bo‘yicha yagona muvozanat nuqtasi mavjud va bu nuqtada har ikkala 
korxonaning foydasi nolga teng bo‘ladi; 
– Kurnoning duopoliya modeliga muvofiq, birinchi korxonaning javob 
reaksiyasi ikkinchi korxonaning har bir 
mahsulot birligi uchun 
( 
) 
birlikka teng yoki raqib korxona shuncha miqdor mahsulot birligini o‘zgartirish 
bilan javob qaytaradi; 
– Kurno muvozanatidan Shtakelberg muvozanatiga o‘tish mahsulot ishlab 
chiqarish hajmining ortishi va narxlarning pasayishi bilan namoyon bo‘ladi; 
– vertikal differensiasiyalashuvi sharoitida birinchi korxona o‘z 
mahsulotlarining sifatini saqlab qolishga, ikkinchi korxona esa oshirishga harakat 
qiladi (aksincha, birinchi korxona narx va sifatni ma‘lum darajada saqlab qoladi, 
ikkinchi korxona esa sifatni oshirish bilan narxni ham oshirishga harakat qiladi). 

---

172