O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Termiz davlat pedogogika instituti Matematika va informatika fakulteti Informatika o`qitish metodikasi fanidan

1.2. Ta’limda multimedia. Faoliyatning turli sohalarini multimedia va axborot bilan ta’minlash

Multimedia vositalaridan samarali foydalanishning imkoniyatlaridan biri bu o‘qitishdir. Talabalar didaktik materialni eshitishadi va ko‘rishadi, uning taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etishadi. Masalan, ular noaniq yoki ayniqsa qiziqarli qismlarga qaytishadi. Multimediya o‘quv dasturlari, masalan, til, bu jarayonni g‘ayrat bilan o‘rganish usulini qo‘llash orqali xorijiy so‘zlarni yodlashning an’anaviy usuliga qaraganda ancha yoqimli qiladi.
Ma’lumki, o‘quv jarayonida talabalar taklif etilgan materialning to‘rtdan bir qismini o‘zlashtiradilar. Multimedia texnologiyalari ushbu ko‘rsatkichni 2-3 barobar oshirishga imkon beradi, chunki bu sinergetik mashg‘ulotlarni o‘tkazish uchun imkoniyat yaratadi. Bir vaqtning o‘zida materialni vizual va eshitish qobiliyati, uning taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etish, qayta tahlil qilishni talab qiladigan bo‘limlarga qaytish.
Ta’lim va o‘qitish jarayonida multimediyadan foydalanish umumiy ta’lim va o‘z-o‘zini o‘qitish, shuningdek, mutaxassisning biznes va kasbiy rivojlanishi uchun istiqbolli hisoblanadi. Masofaviy ta’limni rivojlantirishda multimedia texnologiyalarining roli ayniqsa katta. Kelgusida ta’lim sohasida multimediyaning o‘rni kuchayadi, chunki yuqori malakali malaka beradigan bilimlar doimo tez o‘zgarib turadi.
Bugungi avlodning multimediya ta‘lim mahsulotlari foydalanuvchilarga individual sozlash uchun ko‘plab variantlarni taklif qiladi, ya’ni o‘quv materialini o‘zlashtirgan talaba, o‘qish tezligini, materialning hajmini va qiyinchilik darajasini o‘zi belgilaydi. Muayyan materialni o‘rganish uchun talab qilinadigan vaqtni tejash o‘rtacha 30% ni tashkil qiladi va olingan ma’lumotlar xotirada ancha uzoqroq saqlanadi.
Marketing bo‘yicha mutaxassislar uzoq vaqt davomida (o‘quv tizimida multimedia dasturlari paydo bo‘lishidan oldin) talaba ushbu materialni o‘zlashtirgan usul va ushbu materialni eslab qolish (xotirada tiklash) o‘rtasidagi aniq bog‘liqlikni payqadi. Masalan, tinglangan materialning chorak qismi eslab qolinadi. Agar talaba materialni vizual ravishda idrok etish qobiliyatiga ega bo‘lsa, unda xotirada qolgan materialning ulushi uchdan biriga qadar ko‘tariladi. Birgalikda ta’sir qilish bilan (ko‘rish va eshitish orqali) o‘rganilgan materialning ulushi yarmiga etadi va agar siz o‘quvchini o‘quv jarayonida faol harakatlarga jalb qilsangiz, masalan, multimediya ilovalari kabi interfaol o‘quv dasturlaridan foydalansangiz, o‘rganilganlarning ulushi 75% bo‘lishi mumkin.
Ko‘p miqdordagi ma’lumotni o‘z ichiga olgan elektron entsiklopediyalar, ma‘lumotnomalar, lug‘atlar mavjudligi butun “kutubxonalar” dan, hayotning va ishning har qanday sohasidagi kuchli shaxsiy ma’lumotlar bazasidan foydalanishga imkon beradi. Multimedia multfilmlar yordamida videokliplar, hujjatli filmlar, shoular, masalan, hayvonlar dunyosi to‘g‘risidagi entsiklopediyada minglab qushlarning parvozlari va qushlarning ovozi bilan namoyish etilishi mumkin. Kompyuter bozorida mavjud bo‘lgan multimedia nashrlari o‘z-o‘zini tarbiyalashning ishonchli vositasi bo‘lib, ular ixcham va saqlash oson, masalan, CD-entsiklopediyalarning onlayn versiyalari, axborot portallari va boshqalar.
Zamonaviy axborot texnologiyalari nafaqat insoniyat tomonidan to‘plangan ma’lumotni elektron shaklga keng miqyosda tarjima qilishni, balki darhol elektron shaklda ko‘plab yangi axborot resurslarini yaratishni boshlashimizga imkon berdi. Axborotni taqdim etishning ushbu shakli aloqa jarayonlarini sezilarli darajada jadallashtirishdan tashqari, axborotni ishlab chiqarish, saqlash va tarqatish jarayonlarini sifat jihatidan yangi darajada tashkil etish imkonini beradi. Elektron manbalarga masofadan kirishni ta’minlash axborot xizmatlarining barcha sohalarida, ayniqsa fan, texnika, ta’lim va madaniyat sohalarida ustuvor vazifalardan biriga aylandi.
Multimedia bu dasturiy ta’minot mahsulotlarini yaratish uchun yangi texnologiya bo‘lib, u foydalanuvchini ob’ektlarni kompleks dasturlash (tovushlar, dinamik grafikaning effektlari, dialog menyusi va hk) ehtiyojidan xalos qiladi. Bu maxsus multimedia qobiqlarida amalga oshiriladi. Bunday multimedia qobiqlari asosida dasturlarni tayyorlashda ijodkorlik elementi sezilarli darajada oshadi.
Multimedia texnologiyasi - bu o‘quv matnini (tijorat va boshqalar) yaratuvchiga foydalanuvchi kutganidan ko‘ra ko‘proq ma’lumot taqdim etish imkonini beradigan istiqbolli va ishonchli vosita; aniq, integrallashgan shaklda nafaqat matn, grafika, diagrammalar, balki ovoz, animatsiya, video va boshqalarni ham o‘z ichiga oladi; Ma’lumotlar mantig‘iga va ma’lum bir foydalanuvchining idrok tezligiga mos keladigan ketma-ketlikda ma’lumot turlarini tanlang.
Ammo bir tomondan, yaxshi multimedia qobig‘ini tayyorlagan dasturchilar va boshqa tomondan, o‘z sohasini yaxshi biladigan mutaxassislarning birgalikdagi sa’y-harakatlari multimedia axborot manbalarini yaratish jarayonida haqiqiy va istalgan samarani berishi mumkin.
Simulyatsiya dasturlari sizga ushbu tizimning interfaol qobiliyati bilan birgalikda harakatlanuvchi tasvir va tovush yordamida aniq bir haqiqatni tasavvur qilish imkonini beradi. Bunday tizimlar mavjud bo'lishining boshida juda murakkab va qimmat bo‘lgan, shuning uchun ular faqat harbiy maqsadlarda ishlatilgan. Bunday tizimdan foydalangan holda, tanklar va havo janglari taqlid qilingan. Bunday dastur, shuningdek, agar bir soatlik real ta’limning katta xarajatlari haqida o‘ylasa, moliyaviy jihatdan ham foydalidir. Fuqarolik foydalanish uchun simulyatsiya tizimi ikki tomonlama foydalanish texnologiyalarining bir qismi sifatida paydo bo‘ldi (masalan, fuqarolik aviakompaniyalarida). Bu yerda siz real hayotga yaqin bo‘lgan vaziyatlarni (voqealar, bozor sharoitlari) o‘ynashingiz, xatolarni topishingiz va mashg‘ulotlarni o‘tkazishingiz mumkin
Iste’mol bozorida kompyuter modellashtirishning dastlabki bosqichlari juda kamtar edi, ammo kuchli mahsuldor protsessorlar paydo bo‘lib, bozorda tezkor xotira ko‘payishi bilan ajoyib va \u200b\u200breal o‘yin dasturlari yaratildi. Masalan, kompyuter o‘yinlari, unda o‘yinchi oddiy mashg‘ulot mashqlaridan boshlash va keyin bir qator tadbirlarda qatnashish imkoniga ega. Bundan tashqari, video tizim o‘yinchining o‘yin davomida o‘zini tutishini qayd etadi. Xulosa qilib aytganda, o‘yinchi o‘z harakatlarini, manevralarini va hatto o‘yin davomida qabul qilingan qarorlarni ko‘rib chiqishi va keyin xulosalar chiqarishi mumkin.
Inson-kompyuterning o‘zaro ta‘sir qiladigan sohasi va yaratilgan virtual (aniq) voqelikda o‘zini namoyon qiladigan (CYBERSPACE (kibernetik makon) deb nomlangan) multimediya foydalanishning ushbu yangi yo‘nalishini kengaytiradi va boyitadi. Ushbu virtual uch o‘lchovli tasvirlangan dunyo foydalanuvchi bilan interfaol aloqaga dinamik ravishda javob beradi.
Amerikada yetmishinchi asrlarda allaqachon interfaol tizim yaratilgan bo‘lib, u, masalan, videokamera va joy almashtirish sensorlaridan foydalangan holda xonada odamning borligini qayd qilib, so‘ngra tegishli effektlarni keltirib chiqaradigan kompyuterga ma’lumotlarni uzatdi. Albatta, o‘sha davrning texnik imkoniyatlari hali ham juda cheklangan edi va bu g‘oyaning jadal rivojlanishiga to‘sqinlik qildi, ammo aytilganidek, yigirma yil oldin urinish bo‘lgan.
Keyin odatiy mototsikl kaskasidan biroz kattaroq bo'lgan maxsus dubulg‘a yaratildi, u ko‘zlarga qarama-qarshi joylashgan ikkita kichik monitor bilan jihozlangan. Monitorlar foydalanuvchiga dunyoga ko‘z bilan qaraydi va to‘liq elektron ko‘rinishni taqdim etadi. Agar foydalanuvchi boshini aylantirsa, monitorlardagi tasvir sezilarli darajada kechiktirmasdan ko‘rish yo‘nalishi o‘zgarishini kuzatadi. Sensorli qo‘lqoplar ushbu uskunani to‘ldiradi. Sensorlardan foydalanib, ular qo‘l yoki hatto barmoqlarning harakatlarini elektr impulslariga aylantiradilar. Datchiklar qo‘llarning holatini va ularning harakat yo‘nalishini qayd etadi. Qo‘lqop ichidagi matoning ikki qatlami orasida yotqizilgan shisha tolali sim, barmog‘ingizni qimirlatsangiz ham ta’sir qiladi. Murakkab harakat kompyuterdagi ma’lum bir virtual qo‘lga uzatiladi va u yerda javob harakatlari va reaktsiyalari masalasi hal qilinadi. Qo‘lqoplar ob’ektni ko‘tarish va tushirish yoki eshiklarni ochish va yopish va hokazolarni taqlid qilishga imkon beradi.
Qo‘lqop g‘oyasi sensorlar bilan to‘liq jihozlangan kostyumni ishlab chiqishda yanada rivojlandi. Uning qurilishi tana harakatlarini elektr signallariga aylantirishning bir xil printsipiga asoslanadi. Ushbu ishlanmalar uchun asosiy yordamni AQShning NASA kosmik agentligi taqdim etgan, masalan, ushbu tuzilmalardan foydalanadigan robotlarni boshqarishni istagan.
Multimedia vositalari kompyuterni maishiy, ko‘ngilochar, axborot, ovoz va video jihozlari markaziga aylantiradi. Ko‘ngilochar industriyani rivojlantirishda, bolalar va kattalar uchun kompyuter o‘yinlarini yaratishda multimediya ahamiyatini katta qilib bo‘lmaydi. Xotira kompakt-disklarining katta miqdori turli xil o'yin vaziyatlarini amalga oshirishga imkon beradi.
Multimediyadan foydalanishning maxsus sohasi tarmoq video konferentsiya tizimlari bilan ta’minlangan. Videokonferentsaloqa texnologiyalari telemeditsina, masofaviy o‘qitish va tarqatilgan jamoalarni kompyuter yordamida qo‘llab-quvvatlashning asosidir. Rivojlangan mamlakatlarda ushbu texnologiyalar tijorat faoliyati va ishlab chiqarishni boshqarishda ham keng qo‘llaniladi.
Professional konferentsiyalarning muhim shakli bo‘lgan videokonferentsaloqa texnologiyalari seminarlar, konferentsiyalar, kongresslar va boshqalar kabi forumlar uchun muhimdir. Rossiyada videokonferentsaloqa tizimlarini rivojlantirishning dolzarbligi bizning mamlakatimizga xos bo‘lgan bir qator xususiyatlar bilan bog‘liq: bir-biridan jug‘rofiy jihatdan juda katta miqdordagi ilmiy va o‘quv markazlarining mavjudligi, ilmiy hamkorlikning an’anaviy shakllarini yetarli darajada ta’minlash uchun mablag‘larning yetishmasligi, masalan, milliy va xalqaro konferentsiyalar, ilmiy sayohatlar va boshqalar.
Hozirgi vaqtda dunyodagi eng dolzarb muammolardan biri iqlimning antropogen o‘zgarishi va atrof-muhitning ifloslanishi. Shu sababli, atrof-muhit monitoringi, kosmik ekologik monitoringni rivojlantirish dolzarb ilmiy va amaliy vazifalar bo‘lib, ularni amalga oshirishda telekommunikatsiya infratuzilmasi, shuningdek, gipertekst va interfaol axborot texnologiyalaridan keng foydalanishni o‘z ichiga oladi. Milliy ekologik axborot resurslarini integratsiyalash, mintaqaviy ma’lumotlar bazasini yaratish va kosmik ekologik monitoring natijalari bo‘yicha elektron to‘plamlarni kengaytirish masalasi ham dolzarbdir. Bioinformatika, bioinjeneriya sohasidagi tadqiqotlar juda muhimdir.