Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

dollar. 
 
Amerika opsionlari yevropa opsionlariga nisbatan birmuncha ommabop 
hisoblanadi. Chunki amerika opsionlarini bajarish uchun yevropa opsioni kabi 
tugash muddatini kutish talab qilinmaydi. Shundan kelib chiqqan holda quyida 
asosan amerika opsionlarining muddatdan oldin bajarilishi bilan bogʻliq holatlarni 
koʻrib chiqamiz. 
Har bir opsion shartnomasida ikkita tomon amal qiladi. Bunda bir tomonda 
uzun pozitsiyaga ega investor (opsion sotib oluvchi), ikkinchi tomonda esa qisqa 
pozitsiyaga ega investor (opsion sotuvchi) turadi. Opsion sotuvchi belgilangan 
majburiyatni oʻziga olish uchun pul mablagʻi oladi. Uning foyda yoki zararlari 
opsion sotib oluvchining foyda yoki zararlariga teskari bogʻliqlikda namoyon 
boʻladi. Yuqorida koʻrib chiqilgan masalalar boʻyicha opsion sotuvchi foyda yoki 
zararlarining aksiya yakuniy bahosiga bogʻliqligi quyidagi rasmlarda keltirilgan 
(23, 24-rasmlar).
-7
3
13
23
30
40
50
60
70
80
90
100

---

70 
23-rasm. 
eBay kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa opsion koll 
sotish
boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 5 dollar, ijro etilish bahosi 
100 dollar. 
 
 
24-rasm. 
IBM kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa opsion put 
sotish
 boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 7 dollar, ijro etilish bahosi 70 
dollar. 
Amaliyotda opsion pozitsiyalari boʻyicha toʻrtta variant amal qiladi: 
- opsion kollda uzun pozitsiya; 
- opsion putda uzun pozitsiya; 
- opsion kollda qisqa pozitsiya; 
- opsion putda qisqa pozitsiya; 
Yevropa opsionlarida pozitsiyalarni opsion amal qilish muddatining tugash 
vaqtidagi investorga toʻlovlar miqdorini koʻrsatgan holda tavsiflash birmuncha 
qulay. Opsionlarning dastlabki qiymati hisob-kitoblarda hisobga olinmaydi. 
K 
– 
ijro etilish bahosi, 
S
T
– bazaviy aktivning yakuniy bahosidan kelib chiqqan holda 
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
60
70
80
90
100
110
120
130
-23
-18
-13
-8
-3
2
7
12
30
40
50
60
70
80
90
100

---

71 
Yevropa opsion koll uzun pozitsiya boʻyicha toʻlovlar quyidagi formula boʻyicha 
aniqlanadi: 
max(
S
T
– 
K). 
Bu formula agar 
S
T
˃K 
boʻlgan holatdagina opsion bajarilishini oʻzida aks 
ettiradi. Yevropa opsion koll qisqa pozitsiya boʻyicha toʻlovlar quyidagi formula 
boʻyicha hisoblanadi: 
– max(
S
T
– 
K) = min
(K – 
S
T
). 
Yevropa opsion put uzun pozitsiyada opsion egasiga toʻlovlar quyidagi 
formula boʻyicha aniqlanadi: 
max(
K 
– 
S
T
). 
Yevropa opsion put qisqa pozitsiyada esa opsion egasiga toʻlovlar quyidagi 
formula boʻyicha aniqlanadi: 
– max(
K 
– 
S
T
) = min
(
S
T
– K). 
Keltirilgan barcha variantlar quyiagi rasmda keltirilgan (25-rasm). 
a) 
b) 
c) 
d) 
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
10
20
30
40
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
0
10
20
30
40
-2
0
2
4
6
8
10
12
0
10
20
30
40
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
0
10
20
30
40

---

72