|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasiOQUV дарслиги 2022 орг8.1-rasm
Mikroorganizmlarda genlarni DNK ning makromolekulasida yoki
xromosomalarida joylashganligi isbotlangan. Genetik material yana
xromasomadan tashqaridagi elementlarda – plazmidalarda ham saqlanishi
mumkin. Ular protoplazmada joylashgan bo‘ladi. Mikroblar yoki viruslar
hujayrasi genlarningyig‘indisi Genotipni tashkil qiladi. Gen yoki genotipni
kichik xarf + belgilarini qo‘yib belgilaymiz. YAna sezgir bo‘lsa S sezgir,
chidamlilik bo‘lsa CH, masalan, streptomitsinga sezgir bo‘lsa kichik xarflar
bilan Str s. chidamli bo‘lsa Str. Bakteriyalar fenotipini ham xuddi shu tarzda,
faqat katta xarflar bilan belgilaymiz. Mikroorganizmlardagi avlodga fenotipik
tarzda o‘tmaydigan bir yoki bir necha belgilariga MODIFIKATSIYA
deymiz. Bu holda mikrobni shakli, hajmi, bioximik xususiyati,
patogennnnnlik, antigenlik belgilari o‘zgarishi mumkin. Lekin bular
FENOTIPIK xarakterga ega bo‘lib, genlar ta’sirida bo‘lsa ham ularni
o‘zgartirmaydilar, ya’ni genotipga ta’sir qilmaydi va bu o‘zgarish belgilari
kelgusi avlodga o‘tmasdan yo‘qolib ketadi.
Modifikatsiya mikroorganizmlarni, o‘zgaruvchan bo‘lgan tashqi muhit
sharoitiga moslanish reaksiyasidir. Bu reaksiyalar mikroblar hayotini
saqlanishiga yordam beradi va ta’sir qilib turuvchi faktorlarning yo‘qolishi
bilan birgalikda yo‘qolib ketadi, ya’ni kelgusi avlodga o‘tmaydi. Masalan,
nestabil formaning xossalari ham yaxshi sharoitga tushganida yo‘qolib
ketadi. Demak, modifikatsiya qisqa yoki uzoq muddatli bo‘ladi. Lekin bir
necha avloddan keyin u xossalari baribir yo‘qoladi. Lekin ayrim hollarda
stabil formalar genotip o‘zgarish natijasida ham hosil bo‘lgan bo‘lishi
mumkin, bu holda u avlodga doimiy o‘tgan bo‘ladi.
Mutatsiya (o‘zgarish) ikki xil bo‘ladi: to‘satdan (spontan) hosil
bo‘ladigan, bunda DNK polimerazaning, DNK replikatsiyasi vaqtida xatoga
yo‘l qo‘yganligi natijasida to‘satdan vujudga keladi, ya’ni ta’sir qiluvchi
kodrovannыy determinant bo‘lmaydi, o‘z-o‘zidan vujudga keldi.
INDUTSIRLASHGAN
mutatsiyalarda, eksperiment sharoitda ma’lum
bir fizik yoki ximiyaviy ta’sir natijasida o‘zgargan gammalar olinadi.
Genotipik yokixromosomalik mutatsiyalar farqlanadi. Induktiv mutatsiyani
68
chaqiruvchi
ximiyaviy
birikmalar
yoki
fizikaviy
faktorlarga
Dostları ilə paylaş: |
|
|