O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat istituti huzuridagi bog’ot yengil sanoat texnikumi

17-Mavzu nomi: Elektr tokidan shikastlanishda birinchi yordam ko’rsatish
Reja:
1. Elektr tokining inson tanasiga ta’siri
2. Elektr tokidan shikastlanishda birinchi yordam ko’rsatish

1. 
   Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
   

Insonlarni kuchlanish ostidagi mashina, mexanizm va quril- malarning tok o‘tkazuvchi qismlariga tegishi muskulni ixtiyorsiz ravishda qisqarishiga olib keladi va bu holatdan jarohatlangan shaxsning o‘zi chiqa olmaydi. Bunday holatda birinchi navbatda elektr tokini ajratish talab etiladi. Agar elektr shkaflari uzoqda joylashgan bo‘lsa, elektr simini quruq yog‘och dastali bolta yoki boshqa jihoz bilan uzish lozim. Elektr toki ajratilgach jarohatlangan shaxsni qulay va yumshoq o‘rindiqqa yotqizish va puls urishini, nafas olishini, ko‘z qorachig‘i holatini tekshirish hamda bir vaqtda shifokorga xabar berish zarur. Jarohatlangan kishi hushsiz yoki hushida bo‘lishi, lekin puls urishi va nafas olishi mavjud bo‘lishi mumkin. Agar puls urishi va nafas olishi mavjud bo‘lib, и hushida bo‘lmasa, kiyimlarini yechish, toza havo kirishini ta’minlash, yuziga suv purkash va tanasini isitish kerak. Jarohatlangan shaxs hushsiz bo‘lib, puls urishi va nafas olishi sezilmasa, unga sun'iy nafas berish hamda yuragini massaj qilish kerak.
Sun‘iy nafas «og‘izdan og‘izga» yoki «og‘izdan burunga» berilishi mumkin. Bu usullar boshqa usullarga nisbatan samarali usul hisoblanadi. Unda jarohatlangan shaxsning o‘pkasiga boshqa usullarga nisbatan 4 barobar ko‘p havo yuboriladi.
Sun’iy nafas berishdan oldin jarohatlangan shaxs yelka tomoni bilan yotqizilishi, undagi siqib turgan kiyimlar, galstuk, sharf va shu kabilar yechilishi, og‘iz ko‘piklardan tozalanishi kerak. Agar og‘iz qattiq yopiq bo‘lsa, ikkala qo‘lning to‘rt barmog‘ini jarohatlangan shaxsning boshi orqasiga qo‘yib, ikkala bosh barmoq bilan og‘zini ochish kerak. Keyin chuqur nafas olib, og‘izni og‘izga qo‘yib, jarohatlangan shaxsning burnini qisib kuchli havo puflash lozim. Havo puflashda marli, ro‘molcha yoki maxsus nafas olish trubkasidan foydalanish mumkin. Sun’iy nafas berish chastotasi minutiga 10-12 marta bo‘lishi kerak.
Agar jarohatlangan shaxsning ko‘z qorachig‘i
kengaygan va puls urishi sezilmasa, uning qon aylanishini tiklash maqsadida sun’iy nafas berish bilan birgalikda yurakni massaj qilish lozim. Massaj qilishda o‘ng qo‘lning kafti jarohatlangan shaxsning ko‘kragiga qo‘yiladi va tez-tez (minutiga 60 marta) bosiladi. Tananing pastki qismlari joylashgan vena qon tomirlaridagi qonni yurakka kelishini tezlatish maqsadida oyoqni 0,5 т gacha yuqoriga ko‘tarib qo‘yish mumkin. Agar bu yordamlarni bir kishi
bajarayotgan bo‘lsa 2-3 marta sun’iy nafas bergach, 10-12 marta yurakni tashqi massaj qilish tavsiya etiladi. Jarohatlangan shaxsning o‘ziga kelganini nafas olishini tiklanishi, rangini qizarishi, ko‘z qorachig‘ini qisqarishi kabi belgilardan bilib olish mumkin. Buni tekshirish uchun massajni 2-3 sek to‘xtatib turish mumkin. Agar jarohatlangan shaxsda o‘ziga kelish holatlari kuzatilmasa, sun'iy nafas berish va yurak massajini shifokor kelgunga qadar davom ettirish kerak.
Yengil sanoat korxonalarining barcha sexlari xavfliligi yukori bulgan xonalarga yoki uta xavfli xonalarga mansubdir, chunki kullaniladigan elektr uskunalarining, yoritgichlarning, signal beruvchi uskunalarning kismlari yukori xarorat, yukrri namlik sharoitlarida ishlaydi. Buning natijasida simlarning ixotasi buziladi, karshilishi kamayadi, kobikdariga tok utish xavfi ortadi va pirovard natijada mashinalarni boshqaruvchi va sexdagi boshka ishchilarning shikastlanish extimoli ortadi.Tokdan saklanish uchun uskunalarning tok yuruvchi kismlariga yakin kelmaslik, kul tekkizmaslik, bexosdan tegib ketmaslik kerak. Kobik va boshka metall kismlarda tok paydo bulganda, xavfni oldini olishga, past kuchlanishda ishlash, ikki kayta ixotalash yerga ulash, nol simiga ulash, ximoyalovchi uchirib qo'ygichlarni qo'llash bilan erishiladi.Elektr uskunalarining tok yuruvchi kismlariga bexos¬dan tegib ketmaslik uchun ularni ixotalash, kul yetmaydigan balandlikka urnatish, tuskichlar bilan ta'minlash va boshka tadbirlarni kullash kerakdir.
Bundan tashkari uta xavfli sharoitlarda, metall idishlarning ichida ishlayotganda, tok utkazuvchi polda utirib yoki yotib ishlayotganda kul asboblari uchun past kuchlanish -12V kabul kilinadi.Ximoyalovchi yerga ulash. Mashina va dastgoxlarning tok yurmaydigan metall kismlarini ataylab utkazgich yordamida yerga ulab kuyiladi. Bundan maksad mashinani boshkarayotgan ishchi bexosdan tegib ketganda k,obikka utgan tok urishidan saklashdir.Himoyalovchi ulash kurilmalari ikki xil: tashkariga chikarilgan (bir yerga tuplangan) va konturli (bir tekis taksimlangan) buladi. Hozirgi zamon tibbiyoti elektr tokidan shikastlanganlarga samarali yordam ko'rsatish uchun, shu jumladan, tok ta'siridan o'lganlarni tiriltirish uchun ko'plab mukammal vositalarga ega. Ammo elektr qurilmalarida ishlaydigan har bir kishi to tibbiyot xodimlari yetib kelgunlarigacha elektr tokidan shikastlangan odamga birinchi yordam ko'rsatishni bilishi kerak. Ko'ngilsiz hodisa yuz berganda ko'rsatiladigan birinchi yordam 2 bosqichdan: - shikastlangan odamni tok ta'siridan xalos qilish, Unga tibbiy yordam ko'rsatishdan iborat. Ammo unda hayot alomatlari sezilmasa, nafas olmayotgan, yuragi, qon tomiri urmayotgan bo'lsa ham yordam ko'rsataverish kerak, chunki klinik o'lik bir necha minut davom etadi. Shu vaqt ichida unga yordam ko'rsatishg ulgurish lozim. Shikastlangan odamni tok ta'siridan bir necha usullar bilan xalos qilish mumkin. Eng oddiy usul – elektr qurilmasining tegishli qismlarini elektr tarmog'idan uzib qo'yish. Agar buni tezda amalga oshirishning imkoni bo'lmasa, u holda simlarni kesib tashlash kerak.