O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

7.5. Borib bo`lmas masofani aniqlash
 
O`lchash  ishlari  davrida    teodolit  yo‘lining  biron-bir  tomoni,  masalan, 
daryoni  kesib  o‘tgan  bo‘lsa,  o‘sha  tomon  uzunligini  bevosita  o‘lchab  chiqish 
imkoniyati  bo‘lmaydi  va  bu  holatda  borib  bo‘lmas  masofani  aniqlash  usuli 
qo‘llaniladi. Masalan, teodolit yo‘lining (AB) tomoni daryodan o‘tishi kerak bo‘lsin 
(7.9-  rasm).  Uning  uzunligini  topish  uchun  daryo  yoqasi  bo‘ylab  lenta  bilan 
o‘lchanishi qulay bo‘lgan (AD) chiziq`i olinib, uchlari yog‘och qoziqlar bilan joyda 

---

91 
 
mustahkamlanadi  va  ularning  orasi  o‘lchov  lentasi  bilan  mumkin  qadar  aniq 
o‘lchanadi. Bu chiziqqa bazis deyiladi.  
Hosil  bo‘lgan(ABD)  uchburchakda  iloji  bo‘lsa  hamma  burchaklar  teodolit 
bilan o‘lchanadi. Agar uchburchakda faqat (α)  va (β) burchaklari o‘lchangan bo‘lsa, 
(γ) burchak γ = 180 - (α + β) formulasi orqali 
hisoblab topiladi.  
Shunda  sinuslar  teoremasiga  asosan  7.9- 
rasmdan yozish mumkin: 
 
(7.22) 
bu yerda: AD = b- bazis tomonining uzunligi. 
Topilgan  qiymatni  tekshirish  uchun  joyda  qo‘shimcha  bazis  (b1)  va 
burchaklar(α1)  va (β1) o‘lchanadi (7.8- rasm), shunda tomon uzunligi  
quyidagi formula bilan topiladi: 
 
(7.23) 
Tomonuzunligi  (
x) 
nianiqlashuchunuchburchakshundaytanlanishikerakki, 
bazisvaaniqlanadigantomonlarqarshisidagiburchaklarqiymati  30°dankichikva  120° 
dankattabo‘lmasin  (shundatomonuzunligianiqroqtopiladi).(
x)
qiymatlari  orasidagi 
farq 1:1 000 dan katta bo‘lmasligi kerak. Bu shart bajarilsa, qiymatlarning o‘rtachasi 
olinadi.