O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

1.3 Ozon.
Ozonni 1785-y. Van-Marum kuzatgan. 1840-y. Shenbeyn uni yangi element deb hisoblagan. Toza ozon 1922-y. nemis kimyogarlari Razenfold va Jvab tomonidan olingan. Ozon havo rangli, o‘ziga xos hidi bor gaz bo‘lib zaharli modda.”Ozon” so‘zi yunoncha “hidli” so‘zidan olingan.Ozon tabiatda momaqaldiroq paytida,chaqmoq chaqqanda,10-30 km balandlikda ultrabinafsha nurlar ta‘sirida kisloroddan paydo bo‘ladi:
3O₂→2O₃--289,4 kJoul
Umuman ozon atomar kislorod hosil bo‘ladigan jarayonlarda(peroksidlar parchalanganda,suv radiolizga uchraganda va boshqa hollarda) hosil bo‘ladi. Atmosferada ozon hosil bo‘lishida Quyoshdan kelayotgan hayot uchun zararli ultrabinafsha nurlar ushlanib qoladi;hosil bo‘lgan ozon infraqizil nurlarni yutib,Yer qobig‘ini sovib ketishdan saqlaydi. Atmosferada ozon qatlamining bo‘lishi Yerdagi hayot uchun katta xavfni bartaraf etadi.Laboratoriyada va texnikada ozon olish uchun ozonatordan foydalaniladi. Suyuqlanish harorati—251,5°C. Qaynash harorati — 112°C.Ozonatorlarda kislorodga elektr razryadi ta‘sir ettirilganda ozon olinadi.Odatdagi sharoitda kislorod ta‘sirlashmaydigan metallarni oksidlaydi (Hg, Ag):
Hg +O₃ = HgO + O₂ 2Ag + O₃=Ag₂O + O₂
Qo‘rg‘oshin sulfid ham O₃ ta‘sirida oson oksidlanadi. Ozon maxsus asboblar ozonator yordamida olinadi: PbS + 4O₃= PbSO₄ + 4O₂
Kaliy yodid ham ozon ishtirokida kislotali muhitda oson oksidlanadi:
2KJ + O₃+ H₂SO₄ = J₂+ H₂SO₄ + O₂ + H₂O
Kaliyga ozon ta‘sir ettirilganda, odatda, qizil rangli kaliy ozonid hosil bo‘ladi:
K + O₃ = KO₃
Ozon ko‘p konsentratsiyada10^-4 mg/1 odam organizmiga yomon ta‘sir qiladi. U suvni sterillash uchun ishlatiladi, chunki u bakteriyalami o‘ldiradi.Ozonning organik moddalarga oksidlovchilik ta‘siri erkin radikallar hosil bo‘lishiga asoslangan:
RH+ O₃= RO₂+ OH
Radikallar hosil bo‘lishi lipidlar, oqsilar, DNK tarkibida zanjir reaksiyalariga olib kelib, hujayralarni halok bo‘lishiga olib keladi