226
faoliyat asosida hissiy bilishlardan paydo bo’ladi va
hissiy bilish chegarasidan ancha tashqariga chiqib
ketadi.
Tafakkur-
bu predmet va hodisalarning umumiy
xususiyatlarini aks ettirish, ular o’rtasidagi qonuniy aloqalar
hamda munosabatlarni topish jarayonidir. Boshqacha qilib
aytganda, tafakkur-bu borliqni umumlashtirilgan holda va
bevosita aks ettirishdir. Tafakkur-inson aqliy faoliyatining
yuksak shaklidir. Istalgan ixtiyoriy faoliyat, u xoh o’quv, xoh
ishlab chiqarish faoliyati bo’lsin, uning natijalarini oldindan
ko’rishni albatta talab qiladi. Biroq oldindan ko’rish uchun
dalillarni umumlashtirish va shu umumlashmalar asosida
xuddi shunga o’xshash boshqa dalillarga ham tadbiq etish
mumkin bo’lgan xulosalar chiqarish kerak bo’ladi. Bu
ikkiyoqlama yondashish yakkadan umumiyga, umumiydan
yakkaga-tafakkur orqali amalga oshiriladi. Voqelik tafakkurda
idrok va tasavvurlardagiga qaraganda chuqurroq va to’laroq
aks etadi. Narsa vahodisalar o’rtasidagi eng muhim
bog’lanishlar va munosabatlar tafakkur yordami bilan
ochiladi. Binobarin, tafakkur insonning shunday aqliy
faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq (to’g’ri), to’liq,
chuqur va umumlashtirib aks ettirishga (bilishga), insonning
tag’in ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug’ullanishiga
imkon beradi.
Bilish faoliya sezish va idrok qilishdan boshlanadi va
keyin tafakkurga o’tib ketishi mumkin. Biroq istagan
tafakkur, hatto eng rivojlangan tafakkur ham hamisha hissiy
bilish bilan, ya’ni sezgi, idrok va tasavvurlar bilan bog’langan
bo’ladi. Tafakkur faoliyati o’zining butun
Dostları ilə paylaş: