231
mavxumlashtirilishi, umumlashtirilishi va kayta ishlanishi
natijasi xisoblanadi. Ogzaki munosabatdek murakkab jarayon
uni ta'min etuvchi mexanizmlarning izchillik bilan xarakatga
keltirishga tayanadi. Nutkni programmalashtirish-nutkiy
ifodaning, ya'ni kishi bildirmokchi bulgan fikrning ma'naviy
uzagini tuzish birinchi boskich xisoblanadi. Buning uchun
inson muxim deb xisoblaydigan
axborot ajratib olinib,
yaroksizlari, ya'ni ikkinchi darajalilari bir chetga surib
kuyiladi. Ikkinchi boskich-jumlaning sintaktik strukturasini
tuzishdan iboratdir. Iboraning umumiy tuzilishi,
uning
grammatik shakli taxmin kilib kuriladi. kerakli suzlarning
kidirib topilishini, ularni eng anik talaffuz etadigan
tovushlarning tanlanishini ta'min etadigan mexanizmlar ishga
solinadi. Va nixoyat, jumlani
ovoz chikarib aytila boshlaydi,
ya'ni nutk real tarzda ruyobga chikadi. Shunday kilib,
"gapirish" jarayoni boshlanadi. Bu jarayon davomida
kommunikator
uzatilishi
lozim
bulgan
axborotni
kodlashtiradi. xamsuxbat (resipiyent) tinglash jarayonida
olinga axborotning kodini ochadi. Bu uz navbatida eshitilgan
nutkning tovushlarini boskichma-boskich
suzlar moxiyatiga
aylantirishdan iborat bulib, kommunikatorning aytmokchi
bulgan suzi anglab yetilishini ta'minlaydi. Tinglovchining
unga
xabar
kilingan
narsani
tugri
tushunganligi
kommunikator
uchun
fakat
resipiyenning
uzi
kommunikatorga aylanib (kommunikativ
rollar almashgan
xolda), unga xabar kilingan narsani kabul kilgani va tushunib
yetganini ma'lum kilganidan keyingina anik-ravshan buladi.
Diologik munosabatda kommunikativ rollar navbatma-navbat
uzgarib turadi, natijada sekin-asta xamjixatlar tarikb topadi.
Mulokat kilayotganlarning xatti-xarakatlari va xulk-atvori
muvofiklashgan bulish extimoli tugiladi. Buning birgalikda
faoliyat kursatishda biron natijaga erishib bulmaydi.
Dostları ilə paylaş: