O'zbekiston respublikasi oliyta’lim, fan vainnovatsiyalar vazirligi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUSTA'LIM VAZIRLIGI
O'RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA'LIMNING
50710101- Kimyoviy texnologiya (ishlab chiqarish turlari bo'yicha)
mutaxassisligi bo'yicha
CHIZMA GEOMETRIYA VA MUHANDISLIK GRAFIKASI FANIDAN
O'QUV DASTURI
Kvalifikatsiya(lar) nomi: Texnik-texnolog
O'quv rejadagi tartib raqami: 2.08
Ajratilgan soat: 60
Toshkent - 2023

1. 
   Professional ta'limni rivojlantirish instituti tomonidan ISHLAB CHIQILDI VA TASDIQLASHGA TAQDIM ETILDI.
   
2. 
   O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi yo'nalishlari bo'yicha o'quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2023-yil 25-sentyabrdagi 5-son yig'ilishida ma'qullangan va Vazirlikning 2023-yil 29- sentyabrdagi 438- son buyrug'i bilan TASDIQLANDI VA JORIY ETILDI.
   

Tuzuvchilar:

B.K.Muminov
H.Mirxalikov
M.A.Mavlanova
B.T.Sayfiddinov
Toshkent kimyo texnologiya instituti huzuridagi Angren texnologiya texnikumi O'TIBDO'
Toshkent kimyo texnologiya instituti huzuridagi Angren texnologiya texnikumi ICHTBDO'
Toshkent kimyo texnologiya instituti huzuridagi Angren texnologiya texnikumi o'qituvchisi
Toshkent kimyo texnologiya instituti huzuridagi Angren texnologiya texnikumi o'qituvchisi

Taqrizchilar:

Dastur nomi	Chizma geometriya va muxandistdik grafikasi
Ajratilgan soat	60
Mavzular soni	20
Dasturning maqsadi	Kimyo sanoatidagi mutaxassisliklarni egallashdagi talablarni qondirish hamda bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera oladigan raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishdagi texnik vositalarning har bir detalning tuzilishi , chizmalarda tasvirlanishi, tasvirlarni yasash uslubi va chizmaning ishlab chiqarishdagi ahamiyati haqida ma'lumotlarni o'quvchilarga yetkazish
O'zlashtirish (o'qitish) natijalari	1. Konstruktorlik chizmalari yagona tizimi (YeSKD) talablarini, qurilishning loyiha hujjatlari tizimini; Geometrik yasashlar va proeksion chizmalarni chizish qoidalarini; Chizmalarga o'lcham qo'yish qoidalarini; Aksonometrik (izometriya va dimetriya) chizmalarni bajarish usullarini; Perespektiv chizmalarni bajarish usullarini; Asosiy mashinasozlik va qurilish chizmalarini bajarish usullarini; Yig'ma chizmalar, ularning spesifikatsiyasini shakllantirish qoidalarini;
Bilimlar	grafik ma'lumotlarni taqdim etish asoslari, kompyuter grafikalarining turlari; - rang modellari va ranglarni ajratish asoslari; -Adobe Photoshop dasturining ish muhitini o'rnatish tamoyillari; - tanlangan tasvir sohalari bilan ishlash texnikasi va usullari; -cho'tkalar va boshqa bo'yash vositalari bilan ishlash texnikasi va ularni sozlash usullari; -tasvirni ohang va rangni tuzatish vositalari va usullari; -qatlamlar bilan ishlash texnikasi, effektlarni o'rnatish; - rasmga yoki tanlovga filtrlarni qo'llash printsiplari; - matn bilan ishlash texnikasi, matn effektlarini yaratish; - kompozitsion tasvirlarni yaratish texnikasi; - fotosuratlarni rotu§ qilish va tiklash texnikasi; - Adobe Illustrator- ning ish muhitini sozlash va sozlash metodologiyasi ; - Adobe Illustrator- da yo'l va shakllar yaratadigan vositalar bilan ishlash tamoyillari ; - Adobe Illustrator- dagi matnli ob'ektlar bilan ishlash tamoyillari ; - Adobe Illustrator-da rang bilan ishlash asoslari ; - ob'ektlarni tartibga solish usullari; - rasmlarni bezash uchun maxsus effektlarni qo'llash usullari.
Ko'nikmalar	adobe photoshop- da tanlov va rasm chizish texnikasiga ega bo'lish ; - qatlamlar bilan operatsiyalarni bajarish, qatlam effektlari va aralashtirish rejimlarini qo'llash; - tasvirlarning ohangini va ranglarini tuzatishni amalga oshirish;

	- oddiy va jingalak matn yaratish, paragraf va belgi atributlarini o'zgartirish; - har xil toifadagi filtrlarni qo'llash;
O'quv rejasiga muvofiq o'zaro bog'liq bo'lgan fanning nomi	"Mutaxassislik fanlar" dasturi
O'qitishni tashkiliy shakli	N - Nazariy ta'lim; A - Amaliy ta'lim; NA - Nazariy va amaliy ta'lim birgalikda tashkil etiladi; MX - Maxsus xonada o'tkaziladigan mashg'ulot.
Dasturga qo'yilgan talab	Majburiy
O'qitish tili	Guruhda belgilangan o'qitish tili asosida
Baholash tartibi	Baholash bo'yicha amaldagi tartib asosida
O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash	Og'zaki, savol-javob, test, amaliy va grafik topshiriq

№	Mavzuning nomi	Mavzuning qisqacha mazmuni	£ a	I i W — - £ j£ i «г .j a О	k^l a il 4-J 1Л Mt
1.	Dasturga kirish. Texnik chizmalarni grafik bajarishning asosiy qoidalari	Fanning maqsadi, mohiyati va vazifalari. konstruktorlik chizmalari yagona tizimi (YeSKD) haqida asosiy ma'lumotlar. YeSKD talablariga muvofiq chizma formatlari, burchak shtampi. Chiziqlar turlari. Masshtablar va yozuvlar. Chizmalarni rasmiylashtirish tartibi. Asosiy yozuvlarni shriftlarda bajarish	2	N	1
2	Chizma shriftlari va chiziqlar bajarish	Standartida berilgan o'lcham bo'yicha shriftlar va chiziqlar bajarish.	4	A	2
3	Geometrik yasashlar	Muntazam ko'pburchaklarni yasash. Aylanaga urinmalar yasash. Tutashma turlari. Ikki to'g'ri chiziqni tutashtirish. To'g'ri chiziq va aylanani tutashtirish. Ikki aylanani ichki va tashqi tutashtirish. sirQo'l va lekalo egri chiziqlarini yasash. Tutashmalar yasash Detalning ichki va tashki tutashmalarini yasash.	2	N	1
4	To'g'ri burchakli proeksiyalar.	Nuqta, to'g'ri chiziq va tekisliklar. Proeksiyalarni o'zgartirish usullari. Detal ko'rinishlari. Proeksiyalovchi tekisliklar.Ikki va uchta proeksiyalar tekisligiga to'g'ri burchakli proeksiyalash. Ko'pyoqliklar va ularning sirtidagi nuqtalarning proeksiyalari. Aylanish jismlari va ularning sirtidagi nuqtalarning proeksiyalari.	4	N	2
5	Detalning kompleks chizmasini yasash.	Ikki va uchta proeksiyalar tekisligiga to'g'ri burchakli proeksiyalash. Detal sirtidagi nuqtalarning proeksiyalari.	2	A	1
6	Aksonometrik proeksiyalar.	Aksonometriyalar. To'g'ri burchakli aksonometrik proeksiyalar. To'g'ri burchakli izometrik proeksiya, to'g'ri burchakli dimetrik proeksiya. Qiyshiq burchakli aksonometrik proeksiyalar. Frontal dimetrik proeksiya, frontal izometrik proeksiya, gorizontal izometrik proeksiya. Geometrik modelning izometriyasi. Detal yaqqol tasvirini chizish.	4	N	2

7	Kimyoviy texnologiya chizmalari va proeksion chizmachilik	Kimyoviy texnologiya chizmasi va uning vazifasi. Detallarning ish chizmalari, ularning turlari va vazifalari. Kimyoviy texnologiya chizmalarida shartlilik va soddalashtirishlar. Ko'rinishlar. Qo'shimcha, simmetrik va mahalliy ko'rinishlar. Kesimlar. Chiqarilgan kesim. Ustiga chizilgan kesim. Qirqimlar. Pog'onali, siniq va mahalliy qirqimlar. Sirtlarning kesishish chiziqlarini soddalashtirib tasvirlash.	4	N	2
8	Detalga oddiy qirqim berib tasvirlash	Detalning aksonometriyasiga qarab uch ko'rinishini yasash va unga qirqim berish.Chizmaga ko'rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirib tasvirlash usulini ko'rsatish.	2	A	1
9	Detallarning birikmalari.Boltli birikma tasvirlash.	Birikmalar. Ajraladigan va ajralmaydigan birikmalar. Rezbalar, rezbali birikmalar.Rezbalar turlari. Rezbali biriktirish detallarni tasvirlashda yig'ish chizmasida qo'llanuvchi soddalashtirishlar. Boltli, shpilkali va vintli birikmalarni tasvirlash.Bolt, gayka, shayba va detal birikmasidan tuzilgan qurilmaning uch ko'rinishini chizish. Detalga qirqim berish.	4	A	2
10	Detallarning eskizlari va ish chizmalari.	Detalning eskizi va ish chizmasi. Eskiz chizish bosqichlari. Eskizlarga qo'yiladigan talablar. Ish chizmalari. Ish chizmalariga qo'yiladigan talablar. Oddiy detal eskizini chizish.	2	N	1
11	Har qanday murakkablikdagi yig'ish chizmalarini chizish va o'qish qoidalari.	Yig'ish chizmasi. Yig'ish chizmalarini o'qish va ajratish Yig'ish chizmasi uning vazifasi, ishlab chiqarishdagi o'rni. Yig'ish chizmasining turlari. Yig'ish chizmasini bajarilish tartibi. Yig'ish chizmasi uchun detall eskizlarni chizish Yig'ish va qismlarga ajratish tartibi. Yig'ma birligidetallari eskizlarni asligaqarab Standartga muvofiq chizish. Yig'ish chizmasini eskizga asosan chizish tartibi. Proeksiyalar soni va masshtabini tanlash. Format tanlash. Yig'ish chizmasiga o'lchamlar qo'yish, qirqimlardashtrixlash.Buyum yig'ish chizmasini o'qish.	4	N	2
12	Tishli uzatmalar haqida tushuncha	Uzatmalar va ularning turlari. Silindrik tishli g'ildiraklar. Ichki ilashmalar. Konussimon tishli g'ildiraklar. Reykali ilashmalar. Chervyakli ilashmalar. Tishli uzatmalarning	2	N	1

		chizmada tasvirlanishi.Tishli uzatmalarning chizmadagi o'lchamlari.
13	Dastgohlar tarkibidagi detallarning joylashuvi chizmasini chizish.	Dastgohlar tarkibidagi detallarning joylashuvi chizmasini chizish Ishchi va yigma chizmalarni chizish. Uskuna nechta va qanday detallardan tarkib topganligi. Detallar haqida ma'lumotlar.Ishchi va yig'ma chizmalarni chizishtartibi.	4	N	2
14	Murakkab bo'lmagan detallareskizlarinibajarish.	Detallarni eskizlarini chizish,ularda qirqim va kesimlarni tasvirlash. Chizmada yuzag'adir budirliklarini ko'rsatish. Apparatlar va texnologik qurilmalar, murakkab bo'lmagan detallari.	2	A	1
15	Kimyoviy ishlab chiqarish jihozlarning konstruksiyalari	Chizmalarni o'qish va detallarga bo'lish.Mazkur yig'ma birlikning vazifasi, ishlashi. Uning tarkibiga kiruvchi detallar soni.Standart detallar.	2	N	1
16	Kimyoviy jihozlarning chizmalarda shartli belgilanishi.	Shtutserlarni chizish.	4	A	2
17	Sxemalar haqida ma'lumot Kimyoviy jihozlarning sxemalari.	Sxemalar turlari haqida ma'lumot. Sxemalarni o'qish usuli va qoidalari.Jihozlarning gidravlik, pnevmatik, kinematik sxemalarini o'qish.Sxemalar bajarishda shartliliklar va soddalashtirishlar. Sxema bajarishda spesifikatsiya tuzish. Texnologik qurilmalarning kommunikatsion sxemasini tuzish.	4	N	2
18	Gorizontal va vertical jihoz tayanchlarning konstruksiyalari	Detalning shakli va uning elementlari. Chizmaning grafik va yozma qismlari.	2	N	1
19	Chizmalar va sxemalarga muvofiq qismlardan iborat konstruksiyasini yig'ish	Yig'ma konstruksiyalarning markalash sxemalari. Tishli uzatmalar bilan ishlash usullari.Konstruksiya elementlarining yig'ish chizmalari.Spesifikatsiyasini tuzish.	4	A	2
20	Modellar	Kimyoviy jihozlarning sxemalarini yaratish.	2	A	1
	Jami		60		30

3. 
   O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash
   

O'quv dasturi davomida o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalar ichki nazorat bo'yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og'zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo'lib, ular o'quv elementini o'zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar qo'yilgan maqsadga hamohang bo'lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro'yxati:

1. 
   Shavkat Mirziyoev "Milliy taraqqiyot yo'limizni qat'iyat bilan davom ettirib,yangi bosqichga ko'taramiz" Toshkent - "0'zbekiston"-2018.
   

2.Shavkat Mirziyoev "Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir" Toshkent - "0'zbekiston"-2018.

3. 
   Shavkat Mirziyoev "Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz"Toshkent - "0'zbekiston"-2016.
   
4. 
   Shavkat Mirziyoev "Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak"Toshkent - "0'zbekiston"-2017.
   
5. 
   Shavkat Mirziyoev "Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi"Toshkent - "0'zbekiston"-2017.
   
6. 
   Shavkat Mirziyoev "Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz"Toshkent - "0'zbekiston"-2018.
   
7. 
   Shavkat Mirziyoev "Niyati ulug' xalqning ishi ham ulug', hayoti yorug' va kelajagi farovon bo'ladi"Toshkent - "0'zbekiston"-2019.
   
8. 
   Umronxo'jaev A, Djumanov Sh. "Mashinasozlik va qurilish chizmachiligi". Toshkent. O'qituvchi, 2005 y. 252-278 betlar.
   
9. 
   M. Mirboboev "Konstruksionmateriallartexnologiyasi". Fan va texnologiya2012 y. 214-251 betlar.
   
10. 
    K. Madumarovvaboshqalar"Texnikchizmachilik" Sano-standart2012 y. 184-204 betlar.
    

2. 
   A. Ashirboev "Chizmachilik" Tasvir 2012 y. 176-201 betlar.
   

12. 
    Abduraxmonov Sh. "Chizma" geometriya". Toshkent. Aloqachi, 2005 y.
    
13. 
    K.Madumarov, A.Norqulov "Texnikaviychizmachilik" Niso poligraf 2017 y.
    
14. 
    V.Mirboboev"Konstruksionmateriallartexnologiyasi"Niso poligraf2017 y.