«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

5.10-rasm. Quduqning qiyshayishini bir tekislikdagi qiyshayish holatiga keltirish sxemasi
(M.A.Jdanov, 1981) 
Shunday qilib, biz quduqni bir qiyshayish tekisligiga keltirib, shu tekislikda 
uning uzunligi va qiyshayish burchagini aniqladik. Quduq tanasi AV ning gorizontal 
proektsiyasini kesmaning cho’zilishi va yo’nalishiga shunday parallel qilib 
joylashtiramizki, bunda quduqning og’zi A kesma chizig’iga o’rnashsin. A nuqtadan 

---

75 
yo’nalish chizig’ini va og’ish burchagini, shuningdek, NS merdianini o’tkazamiz 
(5.11-rasm,I). So’ngra V nuqta yo’nalishga parallel bo’lgan chiziq bo’yicha bu 
chiziqning kesma yo’nalishi bilan S nuqtada kesishgunga qadar proektsiyalanadi; 
natijada AVS uchburchagini hosil qilamiz, bunda: 

=qiyshayish yo’nalishi bilan 
kesma yo’nalishi orasidagi burchak; 

yo’nalish azimuti 

2
va qiyshayish azimuti 

1
(

=

2

1
) farqiga teng bo’lgan burchak; 

=180
0

(

+

) ga teng burchak. 
5.11-rasm. Qiyshaygan quduq holatining 
qiyshayish 
tekisligi 
(I) 
va 
kesma 
tekisligiga (II) nisbati 
5.11-rasm, II da ikki qirrali 
burchak 
va 
unda 
qiyshaygan 
quduqning 
M 
qiyshayish 
tekisligidagi holati tasvirlangan. V
1
nuqtadan AA
1
chizig’iga perpendikulyar tekislik 
o’tkazib, A
1
V
1
S
1
uchburchagini hosil qilamiz; S
1
nuqtani A nuqta bilan tutashtirib 

p
burchagini aniqlaymiz. Bu burchak orqali quduqni va uning uzunligi AS
1
ni kesma 
tekisligiga o’tkazish zarur. 5.11-rasm, II dan quyidagilarga ega bo’lamiz: 
V
1
A
1
=AA
1
tg

n
; A
1
S
1
=tg

p
. 
п
н
1
1
1
1
tg
tg
С
А
А
В
α
α

. 
Chunki
β
γ
sin
sin
С
А
А
В
1
1
1
1

bo’lsa, quyidagiga ega bo’lamiz: 
β
γ
α
α
sin
sin
tg
tg
п
и

;
γ
β
α
α
sin
sin
tg
tg
и
п

. (5.7) 
A
1
S
1 
ning qiymatini quyidagi nisbatdan aniqlaymiz: 
AA
1
=AV
1
cos

i 
; AA
1
=AS
1
cos

p
yoki 
AV
1
cos

i
=AS
1
cos

p
, bundan 
п
н
1
1
1
cos
сos
В
А
С
А
α
α

bo’ladi. (5.8) 
Burchaklar kosinuslari nisbatini bilgan holda, ayrim qatlamlarning qalinligini 
aniqlash mumkin. Qatlamning izlanayotgan og’ish burchagini kesma tekisligida (

p
) 
va quduqning uzunligini kesmada (AS
1
), shuningdek, grafik (chizma) shaklda 
quyidagicha aniqlash mumkin (5.12-rasm). Quduqning qiyshaygan A
1
V
1
tanasini 
(bitta qiyshayish tekisligiga keltirilgan) A
1
nuqta bo’yicha davom ettiramiz, A
1
nuqtada unga perpendikulyar o’tkazamiz. So’ngra V
1
nuqtada 90
0

i
burchakni 
tashkil etamiz va uni tiklangan A
1
nuqtadan perpendikulyar bilan A nuqtada 
kesishguncha davom ettiramiz; A nuqtada qiyshayish tekisligining qiyshaygan 

---

76 
burchagiga mos keladigan 

i
burchakni hosil qilamiz. SHundan so’ng V
1
nuqtada 

burchagini chizamiz (qatlamni og’ish burchagi) va uning tomonini kesma yo’nalishi 
bilan S
1
nuqtada kesishganga qadar davom ettiramiz; hosil bo’lgan A
1
S
1
bo’lagini A
1
nuqtadan qiyshayish yo’nalishi bo’yicha davom ettiramiz va 
'
1
1
С
А
ni hosil qilamiz. 
S
1
nuqtani A nuqta bilan birlashtirib, A nuqtada izlanayotgan 

p
burchakni 
aniqlaymiz. 

p
orqali kesma tekisligiga quduq tanasi tushiriladi. AC
1
bo’lagi quduq 
tanasining kesma tekisligidagi uzunligini bildiradi. 
Geofizik ma’lumotlar (elektr va radioaktiv 
karotaj) hamda kuzatuvlar majmui asosida kesma 
tuzish metodlari geologik ma’lumotlar bo’yicha 
kesma tuzish metodiga juda o’xshaydi. 
Quduqning qiyshayishini hisobga olish uchun 
yuqorida qayd etilgan metod bilan geofizik
ma’lumotlarni hisoblash maqsadga muvofiq 
emas. Kesmada quduq tanasi uning haqiqiy 
qiyshaygan holatida ko’rsatilishi kerak, buning 
uchun 
quduqning 
karotaj 
diagrammasidan 
foydalaniladi. 
Quduqning 
kesma 
tekisligiga 
mos 
kelmaydigan 
ayrim 
qiyshayish 
elementlari 
kesmaning yo’nalishiga parallel qilib o’tkaziladi. Ammo har qanday o’tkazishlarda 
ham rayonning geologik tuzilishi to’g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek, ayrim 
quduqlar kesimlaridan olingan dalillarni hisobga olish zarur va ularni geometrik 
loyihalash metodlari ma’lumotlari bilan birgalikda ishlatish maqsadga muvofiqdir. 
SHuni inobatga olish zarurki, ko’pgina hollarda quduqlarni yo’naltirilgan qiyshayish 
bo’yicha qazish nihoyatda foydalidir. 
Qiya yo’nalgan (yo’nalma-qiyshaygan) quduqlardan quyidagi holatlarda 
foydalaniladi: 
1) konni ishlatishga mo’ljallangan yer yuzasida mahsuldor maydon, yirik suv 
havzalari, soy, o’tish qiyin bo’lgan botqoq joylar, kapital inshootlar va sh.k. mavjud 
bo’lganda; 
2) dengizdagi neftli maydonlarni ishlatishda (Bakuda, Dog’istonda va b.); 
3) tikroq enkaygan surilma ostidagi neftli qatlamlarni ishlatishda (mas., Grozniy 
rayonida); 
4) favvoralanayotgan quduq tanasi zonasiga uzoqdan turib yo’naltirma quduqni 
burg’ilash orqali favvoralarni bartaraf etish va shu zonaga gilli eritmani haydash 
uchun va sh.k.
Hozir dengizdagi uchastkalarni burg’ilashda (Bakuda, Dog’istonda), tik 
enkaygan surilma ostidagi qatlamlarni (Grozniyda), botqoqlik uchastkalarni 
o’zlashtirishda (Krasnokamskda) qiya yo’nalgan quduqlardan foydalanilmoqda