«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

5.12 rasm. Kesma tekisligida 
qiyshaygan quduq uzunligini va 
og’ish burshagini grafik metod 
bilan aniqlash
(M.A.Jdanov, 1981) 

---

77 
(5.13-rasm). Bunday burg’ilash jarayonida quduqlarning vertikal yo’nalishini 
saqlagan holda ularning tabiiy og’ishining jadallashishiga rioya qilinib, loyihada 
ko’rsatilgan burchak ostida sun’iy qiyalashtirib burg’ilanadi. 
Qiya yo’nalgan quduqlarni burg’ilash turbina usulida bajariladi, bunda mos 
bo’lgan qiyshaytirgich vositalardan foydalaniladi. O’zbekistonda va sobiq Ittifoqda 
tuzilishi oddiy, lekin ish samaradorligi yuqori turboburlar qo’llanilgan.
5.13-rasm. Qiya yo’nalgan quduqlarni qo’llashga misollar sxemasi
(A.G.Kalinin va 
b., 1990): 1 – dengizda burg’ilash; 2 – dengiz ostidagi neft konini qirg’oqdan burg’ilash; 3 – 
quduqni tashlama-uzilma (uzilishlar) zonasidan neftli ushastkaga qiya yo’naltirish; 4 – 
burg’ilash qurilmasini o’rnatib bo’lmaydigan maydon ustidagi mahsuldor qatlamga qiya 
burg’ilash; 5 – monoklinal yotgan neft qatlamlarini burg’ilash; 6 – oshiq favvora va yong’inni 
bartaraf qilish ushun ikkinshi darajali qiya quduq burg’ilash; 7 – quduqda falokat bo’lganda 
quduq devori yonboshidan burg’ilash; 8 – tuzli qubba yuvilayotgan joyidan qiya quduq 
burg’ilash; N – neft; S – suv, G – gaz, T – tuz
Qiyshaytirgich sifatida burg’ilash quvurlari birikmasi ustiga o’rnatilgan egilgan 
quvur, egilgan yo’naltirgich, ekstsentrik (umumiy markazga ega bo’lmagan) nippel 
va R-1 turidagi vositalardan foydalaniladi. Egilgan quvur diametri 145 yoki 168 mm 
li burg’ilash quvurlaridan tayyorlanadi. Egilgan burchagi 3-5
0
, egilgan joyi 
quvurning tagidan 1,5 m masofada bo’ladi. Egilgan quvur quduqni qiyshaytirish 
uchun ishlatiladi. Egilish har 100 m chuqurlikda 3
0
dan bo’lib, quduqning butun 
chuqurligi uchun 20
0
dan oshmasligi kerak. Bunday cheklash egilgan quvurlar 
mustahkamligi yuqori emasligi bilan bog’liq. 
Egilgan yo’naltirgich etarli darajada mustahkam va burg’ilash quvurlari 
birikmasidan tushayotgan og’irlikka bog’liq bo’lmaganligi bois undan burg’ilash 
ishlarida osongina qo’llaniladi. Yo’naltirgichning eng mos egilgani 1-2
0
, uzunligi 0,3 
dan 0,8 m.gacha. Bunday yo’naltirgichlar quduqni bir tomonga 45
0
gacha, har 100 m 
da esa 5
0
gacha qiyshaytirish imkonini beradi. Ekstsentrik nippel valli turbobur 
mustahkam bo’lib, quduqni bir tomonga 45
0
gacha qiyshaytirishda hamda 
qiyshaytirish sur’ati har 100 m da 5
0
dan katta bo’lgan, jami 90
0
gacha 
qiyshaytiriladigan quduqlarni burg’ilashda qo’llaniladi. 
So’nggi 
paytda 
burg’ilashda 
R-1 
turidagi 
qiyshaytirgichdan 
keng 
foydalanilmoqda, qiyshaytirish jarayoni og’irlashtirilgan burg’ilash quvurlari o’qiga 

---

78 
nisbatan burchak ostida burama kertik (rezba) kesib amalga oshiriladi. Qiyshayish 
burchagi doimiy bo’lib, burg’ilash rejimi parametrlariga bog’liq bo’lmagan holda 90
0
gacha qiyshaytiriladigan quduqlarda qo’llaniladi. SHuningdek, yuqorida zikr 
etilganlardan tashqari, quduq tubi dvigatellari 

sektsiyali turboburlar va 
elektroburlardan keng foydalanilmoqda. Sektsiyali turboburlarda qiyshayish 
sektsiyalar o’qining bir-biriga tomon bukilishi hisobiga yuz beradi. Sektsiyalar 
korpusi bir-biri bilan 1,5-2
0
li burchak ostida egilgan yo’naltirgichlar yordamida, 
sektsiyalar o’qi esa mufta bilan biriktiriladi. 
Quduqlarning sun’iy og’ishida qiyshaytirgich uskunalarini moslash muhim rol 
o’ynaydi. Buning uchun bir necha usul va asboblardan foydalaniladi. Ayniqsa, 
magnitli yo’naltirgich va inklinometr yaxshi natija beradi. Bunda quduqning 
qiyshayadigan yuzasiga doimiy magnit o’rnatiladi, u inklinometrning magnit milini 
og’ish burchagi tomonga yo’naltirib turadi. Yo’naltirish quyidagi tartibda bo’ladi: 1) 
burg’ilash quvurlari inklinometr bilan bir tekisda quduqqa tushiriladi, magnitni 
yo’naltirgich cheklagichiga taqib qo’yiladi; 2) qiyshayish tekisligining holati va 
gorizont tomonlariga nisbatan qiyshayish yo’nalishi aniqlanadi. O’lchov uch 
marotaba qaytariladi. Har o’lchamdan avval inklinometr 10-20 m yuqoriga 
qaytariladi va yana o’z joyiga tushiriladi; 3) rotor bilan burg’ilash quvurlari birikmasi 
zarur bo’lgan burchak tomon buriladi, inklinometr bilan yo’naltiruvchi qurilmaning 
to’g’ri o’rnatilganligi tekshiriladi. 
Botqoqlik joylarda qiya yo’nalgan quduqlarni burg’ilashda ko’p tanali (stvolli) 
burg’ilash metodini qo’llash yuqori samara beradi. Bir joydan turib turli tomonlarga 
qaratib bir-biriga yaqin masofada burg’ilangan quduqlar guruhi 
kust
deb ataladi. 
SHuningdek bir quduq tanasidan shoxlatib ham quduqlar qaziladi va ular 
ko’p tanali 
quduqlar
deyiladi. Ko’p tanali qiya burg’ilash zaruriyatga ko’ra quyidagilarga 
bo’linadi: texnik

imorat va inshootlar ostida yotgan konlarni burg’ilashda; 
texnologik – tabiiy qiyalangan quduqlar ta’sirida konni ishlatish turini buzilishdan 
asrash uchun burg’ilashda; geologik – ko’p qatlamli uyumlarni burg’ilashda; 
orografik – suv va inshootlar, kuchli tabaqalangan relefli joylar ostida joylashgan 
neft va gaz konlarini burg’ilashda, dengizga o’rnatilgan estakadalardan turib 
quduqlarni mahsuldor gorizontlarga yo’naltirish uchun burg’ilashda va h.k.
Ko’p tanali qiya burg’ilashning quyidagi turlari mavjud: ikki tanali ketma-ket 
burg’ilangan; uch va to’rt tanali burg’ilangan quduqlar. Quduq kustlarining shakli 
konus ko’rinishiga yaqin bo’ladi, ularning o’lchami konlarni ishlatish turiga mos 
keladi. Ko’p tanali qiya yo’nalgan quduqlar G’arbiy Sibirdagi botqoqlik joylarda 
burg’ilashda qo’l kelmoqda. 
Yo’nalma-qiyshaygan quduqlarni burg’ilashda vertikal quduqlardagiga o’xshash 
geologik kuzatuvlar olib boriladi. Bunda faqat geologik kuzatuvlardan tashqari 
qo’shimcha quduqlarning og’ishi inklinometr yordamida nazorat qilib turiladi. 
CHunki inklinometr orqali bir vaqtning o’zida faqat og’ish burchagini emas, balki 
qiyshayish azimuti ham nazorat qilinadi. Bu esa o’z navbatida bajariladigan ishlarni 
ancha engillashtirib, vaqtni tejash imkonini beradi. Quduqdan foydalanishni nazarda 

---

79 
tutgan holda hamda quduq tanasining eng qulayini, ya’ni kesma shakliga mosini 
tanlash muhim omillardan hisoblanadi.