P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari
Yüklə 5,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 200
150 100 50 0 q .ttiq S 0 2 CO N O , C*H, 11-rasm. Energetika korxonalari tashlam alari. S anoat tashlam alarining kim yoviy tarkibi yo nilg'i turiga (q attiq , suyuq, gazsim on) va uni yondirish usullariga k o 'ra turlicha bo'ladi. K o 'm ir, neft, gaz yonilg'ilari yonganda turli sa b a b la rg a k o 'r a t o 'l a y o n m ay d i. S hu n ing u c h u n s a n o a t k o rx o n alarid an atm o sferaga k a tta m iq d ord a ch ala yongan zarrachalar (qurum , kul, chang) va zararli gazlar (uglerod qo'sh oksidi), uglevodorodlar, oltingugurt birikmalari, oltingugurt (II) oksidi, azot oksidlari chiqadi. Quyidagi rasm larda O'zbekiston R esp u blikasi h u d u d id a jo y la sh g a n sa n o a t k o rx o n a la rid a n a tm o s fe ra g a ta s h la n a d ig a n c h iq in d ila rn in g s o lis h tirm a m iqdorlari keltirilgan. qatliq S 0 2 CO N O , C ,H ? 12-rasm. O 'zbekiston bo'yicha neft va gaz sanoati korxonalaridan havoga chiqadigan tashlam alar m iqdori (ming tonna hisobida). ICO 80 60 «0 20 0 13-rasm. O 'zbekiston b o ‘yicha m etallurgiya sanoati korxonalaridan havoga chiqadigan tashlam alar. 14-rasm. O 'zbekiston bo'yicha yengi! sanoat korxonalaridan havoga chiqadigan tashlam alam ing miqdori. Ча , 'Ч S 0 2 СО N O , u eh u re b an o r f a n l birikmaiar 15-rasm. O 'zbekiston b o ‘yicha oziq-ovqat san o ati korxonalaridan havoga chiqadigan tashlam alarning m iqdori. 16-rasm. 0 ‘zbekiston b o'yicha kim yo san o ati korxonalaridan havoga chiqadigan tashlam alarning miqdori. C«Hm 17-rasm. O 'zbekiston bo'yicha kom m unal xo'jaligidan havoga chiqadigan tashlam alarning miqdori. S an o at k o rx o n ala ri tashlam alarin i ikki gu ru h ga b o iis h mumkin. Birinchi guruhga «tashkil etilmagan tashlama»lar kiradi. U la r k o r x o n a la rn in g to z a la s h q u r ilm a la r i b ila n t o ‘la t a ’m in la n m a g a n lig i, m a te ria lla rn i ta s h is h t o ‘g ‘ri ta sh k il etilmaganligi, xom ashyolarni saqlash qoidalariga yetarli amal qilinmasligi natijasida hosil bo'ladi. Ikkinchi guruhga «tashkil etilgan tashlam a»lar m ansub. Bunday tashlam alar maxsus tutun m o ‘rilari, dudburonlar, ventiiyatsiya tizimlari kabilarni tashkil etish orqali kam aytiriladi. Ayniqsa, kimyo, m etallurgiya, neftni qayta ishlash sanoati va qurilish m ateriallari ishlab chiqarish korxonalarining tashlamalari juda xavfli. Toksik m oddalar inson organizmiga havo orqali kirib, shu ondayoq qonga so‘riladi. U la rn in g x av flilik d a ra ja s i o sh q o z o n -ic h a k tr a k ti o rq a li bo'ladigan ta ’sirdan bir necha m arta kuchli b o ia d i. Q ora va rangli m etallurgiya korxonalari chang, oltingugurt gazi, uglerod va azot oksidlarini havoga chiqaradi. Alyuminiy sanoati esa atm osfera havosini ftor bilan ifloslantiruvchi m anba hisoblanadi. Amerika olimlari m a ’lumotlariga k o 'ra, sement zavodlarida b ir to n n a sem ent m ah su lo tin i ishlab ch iq a rish m o b aynida taxm inan 100 kg sem ent changi havoga chiqariladi. Sement zavodlari joylashgan hududlar havosining ifloslanishi korxona atro fld ag i 1000 m etrg acha b o 'lg a n m in taq an in g tu p ro q va o'sim liklar qoplam ining kuchli darajada ishdan chiqishiga olib keladi. Sement changlari tuproq ustida yig'ilib, uning ichigacha kirib boradi va tu p ro q yuzasida o'ziga xos texnogen qatlam shakllanadi. Issiqlik elektr stansiyalaridan olinadigan elektr quvvati asosan k o 'm ir, m azut, gaz k abi yo n ilg 'ilar yonishining hosilasidir. M asalan, bir kvt/soat elektr quvvati olish uchun 290-350 gramm ko'm ir kerak bo'ladi. Tabiiyki, toshko'm im ing yonishi natijasida uchuvchan chang, qurum , kul paydo b o 'lad i. Bu m urakkab a ralash m alar zaharli gazlar bilan birga atm osfera havosiga tarqaladi. T oshko'm ir tarkibidagi oltingugurt yonish jarayonida sulfid angidridiga aylanadi, u esa o 'z navbatida havo havzasiga tushib, uni ifloslantiradi. M oddalar yonishidan hosil bo'lgan |