• un d ag i tirik o rg a n iz m la rn in g o ‘z a ro m u n o sa b a tla ri
m uvozanatlashgan holda b o ‘ladi;
• biosenozdagi tirik organizm lar o ‘zaro va atrof-m uhitga
moslashib yashaydilar.
Biosenoz xilma-xil tuzilmaga ega.
O datda uni tur, fazo va
ekologik tu zilm alarg a b o ‘lib o 'rg a n ila d i. B iosenozning
tur
tuzilm asi
deyilganda biosenozdagi
tu rla rn in g xilm a-xilligi,
miqdori, ularning fenologik holati va hokazolar e’tiborga olinadi.
5-rasm . B iosenoz tuzilm asi (M a n b a : A .T o 'x ta y e v , 1998).
Biosenozning eng muhim xususiyatlaridan biri uning
turlar
tarkibidir. Ayni bir biosenoz uchun xos b o 'lg an o ‘simlik va
hayvon tu rlarin in g um umiy soni deyarli doim iy b o ‘lib, har
xil turdagi biosenozlarda u keskin o 'zg arib turadi. N am tropik
o 'rm o n lard ag i biosenozlar turga boy hisoblansa, qurg'oqchil
va sovuq hududlardagi biosenozlarda tu rla r kam uchraydi.
M aydon birligiga t o ‘g ‘ri keladigan tu rla r soni biosenozning
turlarga to'yinganligi
deb ataladi.
U ham turli biosenozlarda
tu rlar tarkibi kabi o 'zg arib turadi.
B io sen o z o d a td a fito s e n o z , z o o se n o z , m ik o se n o z va
m ik ro b io se n o z la rd an tashk il to p ad i.
B iosenoz va u bilan
bog‘langan biotopning chegaralari birinchi navbatda o ‘simlik
qoplam i o'zgarishi bilan aniqlanadi. Fitosenoz hosil qilishda
o'sim liklar orasida son jihatdan ko'pchilikni tashkil etuvchi yoki
ko'zga yaqqol tashlanuvchi tur ajratilad i va bu tu r odatda
hukmron
(yoki
dominant)
tur deyiladi. Demak, dom inantlaryoki
hukm ron b o 'lib hiso b lan g an tu rla r m iq d o r jih a td a n k o 'p
uchraydi va boshqa turlar orasida yaqqol ajralib turadi. Ular
asosiy organik massa to'plovchi ham da fitosenozning fonini va
xarakterin i belgilovchi h iso b lan ad ilar. D o m in an t tu rlarg a
nisbatan ozroq m iq d o rd a u chraydigan, am m o fitosenozda
m a’lum aham iyatga ega bo'lgan turlar
subdominant
- ikkinchi
hukmron turlar deb ataladi. Dom inant va subdominant turlardan
tashqari jam oa tarkibida kamroq sonda uchraydigan turlar ham
mavjud. U lar
kom ponm tlar
deyiladi.
Kam sondagi va noyob
turlar ham biosenozning hayotida muhim rol o'ynaydi. M a ’lum
bir turning barcha abiotik va biotik om illar majmuiga bo'lgan
m unosabati, y a’ni biosenozdagi boshqa turlarga nisbatan tutgan
o 'rn i
ekologik о 'rin
deyiladi. T abiatda populyatsiyalarga xilma-
xil abiotik va biotik omillar ta ’sir etadi. Shuning uchun umumiy
ekologik o'rin ichida iqlim, trofik, edafik va boshqa xususiy
ekologik o'rin lar ajratiladi. V.N.Beklemishev tasnifotiga k o 'ra
ekologik o 'rin trofik, tropik, forik
va fabrik kabi toifalarda
namoyon bo'ladi.
Dostları ilə paylaş: