P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari



Yüklə 5,7 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/186
tarix07.04.2023
ölçüsü5,7 Mb.
#104623
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   186
Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari. Sultonov P

Abu All ibn Sino 
(980-1037) jahon madaniyatiga yuksak hissa 
q o ‘shgan o lim lard an biridir. U ning 450 dan o rtiq asarlari 
m a ’lum. Bizgacha ulardan 240 tasi yetib kelgan. Ibn Sino asarlari 
orasid a «Tib qonunlari» nomli shox asari tibbiyot ilm ining 
qom usi bo'lib, u o 'r ta asr tibbiyot ilmi taraqqiyotining oliy 
cho'qqisi hisoblanadi. Kishi organizmiga tashqi m uhit ta ’siri 
muhimligini bilgan alloma, ayrim kasalliklar suv va havo orqali 
tarqalishi haqida fikr bayon etgan, y a ’ni, u kasallikning yuqishi 
m asalasini hal etishga yaqinlashgan edi. Abu Ali ibn Sinoning 
falsafiy va tabiiy-ilmiy qarashlari uning jahonga m ashhur asari
- «K itob ash-shifo», y a ’ni «Davolash kitobi»da bayon etilgan. 
Bu asarda m ateriya, fazo, vaqt, shakl, h arak at, borliq kabi 
falsafiy tushunchalar, shuningdek, matematika, kimyo, botanika,


zoologiya, geologiya, astron o m iy a, psixologiya kabi fanlar 
haqida fikrlar bayon etilgan.
Zahiriddin Muhammad Bobur 
(1 4 8 3 -1 5 3 0 ) n in g nom i 
aytilganda k o ‘pchilik uni shoir deb biladi. Ammo Bobur faqat 
sh o irg in a b o ‘lm ay, b alk i p o d s h o h , s a rk a rd a , tarix ch i va 
m ashshoq, ovchi va b og ‘bon. sayyoh va tab iatsh u nos ham
b o 'lg a n . « B o b u rn o m a» u n in g eng y irik a s a rid ir. A sard a 
Boburning k o ‘rgan-kechirganlari, yurgan joylarining tabiati, 
boyligi, o d am lari, u rf-o d a tla ri, h ay v o n lari, o ‘sim liklari va 
boshqalar tasvirlangan. U nda yer, suv, havo, turli xil tabiiy 
hodisalarga tegishli xalq so‘zlari k o ‘plab topiladi.
0 ‘zbekistonda ekologik yo'nalishdagi ishlarning asoschilari 
D .N .K ashkarov va Y e.P.K orovin hisoblanadilar. 1930-yillarda 
ular tom onidan «M uhit va jam oa», « 0 ‘rta Osiyo va Qozog‘iston 
c h o ‘lla rin in g tu r la r i va u la r d a n x o ‘ja lik d a fo y d a la n is h
istiqbollari», «C ho‘llardagi hayot» kabi ilmiy asarlar chop etildi. 
Bu asarlarda ekologiya fani va uning vazifalari, uslublari o ‘z 
aksini topgan.
0 ‘zbekiston F an lar akadem iyasining B otanika institutida 
V.A.Burigin rahbarligida o'sim liklar ekologiyasi laboratoriyasi 
tashkil etildi. Keyinchalik bu ishlarni am alda O.X .Hasanov, 
R.S.Vernik va boshqalar davom ettirdilar.
1959-yilda janubi-g‘arbiy Qizilqum cho ‘l stansiyasi, 1960- 
yilda N urota chala cho‘l stansiyasi tashkil etilib, u yerdagi ozuqa 
o 's im lik la r i u s tid a e k o lo g ik , fiz io lo g ik
va b io lo g ik
yo‘nalishlardagi ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi va bu ishlar 
hozir ham davom ettirilmoqda.
F .N .K a s h k a ro v 0 ‘z b e k isto n d a g i h a y v o n o t dunyosini 
o ‘rganish ishlariga ham m uhim hissa q o ‘shgan. 1950-yildan 
boshlab uning ishlari 0 ‘zbekiston F a n la r akadem iyasining 
zoologiya va p arazito lo g iy a in stitu ti olim lari V.A.Selevin, 
T .Z .Z ohidov, I.I.K olesnik o vlar to m o nid an davom ettirildi. 
In stitut olim lari tom onidan olib boriladigan asosiy tadqiqot 
y o 'n a lis h i 0 ‘z b e k is to n h a y v o n o t o la m in in g um um iy 
qonuniyatlarini o 'rganishga qaratilgan. O 'zb ek isto n F anlar 
akadem iyasining akadem iklari T .Z .Z o hid o v , A .M .M uham - 
madiyev, m uxbir a ’zolaridan V .V .Y axontov, M .A.Sultonov.


R .O .O lim jo n o v k a b i o lim la r 0 ‘z b e k is to n d a z o o lo g iy a
ta d q iq o tla rin in g rivojlanishiga o ‘z hissalarin i q o ‘shganlar. 
Jum ladan, M .A .Sultonovning«H asharotlar ekologiyasi» (1963), 
T.Z.Zohidovning «Q izilqum cho‘lining biosenozlari» (1971) kabi 
asarlarini k o ‘rsatib o ‘tish mumkin.
K ey ingi y illa rd a in s titu t o lim la ri « H a y v o n o t o lam in i 
q o ‘riqlash va undan sam arali foydalanishning ilmiy asoslarini 
ishlab chiqish» dasturiga oid tadqiqotlarni davom ettirm oqdalar. 
Undan k o ‘zda tutilgan m aqsad kuzatuv tadqiqotlari natijalari -
m o n ito rin g m a ’lu m o tla rn i tah lil qilish va ta rtib g a solish, 
genofondni saqlash imkoniyatlarini o ‘rganish, hayvonot olamini 
q o ‘riqlashdan iboratdir.

Yüklə 5,7 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə