Bank auditi
Ayrim hisob-kitob operatsiyalarini auditi
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Ayrim hisob-kitob operatsiyalarini auditi Ayrim hisob-kitob operatsiyalarini audit qilish hujjatlarning asl nusxalari asosida olib boriladi. Audit jarayonida quyidagilarni tekshirish zarur: a) mijozlariing balans hisob-varaqlarida ochilgan hamda audit davrida harakatdagi va yopilgan hisobvaraqlar bo‘yicha ularga mablag‘ o‘tkazilishining qonuniyligi, vakolatli muassasalarning hisobvaraqlaridan mablag‘larni naqd pulsiz tartibda o‘tkazish va naqd pul berish qoidalariga rioya etilishi. Vakolatli muassasalarning operatsiyalari audit qilinayotgan hisobvaraqlari analitik hisobni sintetik hisobga qiyoslash orqali, ochilgan hisobvaraqlarni qayd etish daftari va imzolar namunalari ko‘rsatilgan varaqchalarga qarab aniqlanadi; b) o‘z manzilidan boshqa joyda xo‘jalik hisobida bo‘lmagan ayrim korxonalari, omborlari, filiallari va hokazolarga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun, shuningdek, O‘zbekistan Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining ayrim ko‘rsatmalarida belgilangan hollarda ba’zi tashkilotlar uchun tushumni o‘tkazish maxsadida ochilgan ikkilamchi hisobvaraqlari bo‘yicha ularning ochilishi va mablag‘ o‘tkazilishi qonuniyligi, turib qolgan mablag‘lar yuqori tashkilotlarning hisobvaraqlariga o‘z vaqtida va to‘g‘ri o‘tkazilishi. Audit qilinayotgan bank muassasasining ilova xissbvaraqlari borligi ochilgan hisobvaraqlarni qayd etish daftariga qarab va analitik hisobni sintetik hisob bilan qiyoslash orqali aniqlanadi; v) Xalq bankining vakillik hisobvarag‘i bo‘yicha kredit operatsiyalari jismoniy shaxslarning omonatlariga, muassasalar va tashkilotlarning joriy hisobvaraqlariga noqonuniy o‘tkazilgan summalarni aniqlash maqsadida audit qilinadi. Ayni vaqtda Xalq bankida bank xodimlarining imzo namunalari borligi va bank muassasasidan xalk bankining hisobvarag‘iga summa o‘tkazilgani bo‘yicha kelgan hujjatlar to‘g‘ri rasmiylashtirilgani audit qilinadi. SHuningdek, bank muassasalarida hisob-varag‘i bo‘lgan barcha Xalq banki bo‘limlariga mablag‘ o‘tkazish uchun hujjatlarning birinchi nusxalari asosida qaydnoma tuzilishiga ham yo‘l qo‘yiladi. Vakillik hisobvaraqqa boshqa bank muassasalaridan ayrim, omonatchilar yoki muassasalar va tashkilotlar nomiga qonuniy tarzda o‘tkazilgani shubxa uyg‘otadigan summalar kelib tushganida audit o‘tkazish rahbari tegishli bank muassasidan shunga doir tasdiqnoma olishi kerak. Auditor tuman Xalq bankiga borganida Xalq bank belgilangan maqsadli mablag‘ pensionerlar va omonatchilarning hisobvarag‘iga bank muassasalari o‘tkazgan to‘lovlar summasi o‘z vaqtida o‘tkazilgani audit qilinadi; g) 21500, 21700 va 21900-bosh kitoblardagi balans hisobvaraqlari bo‘yicha foizlar hisoblanishi va ularning summasi 51700, 51800 va 51900- bosh kitobdagi balans hisob-varaqlarida aks ettirilishi. Operatsiyalarni audit qilish ushbu yo‘riqnomaning boshqa bo‘limlarida ko‘zda tutilmagan muddatsiz depozit hisobvaraqalari, ssuda va boshqa hisobvaraqlardan mablag‘ berish va o‘tkazishning qonuniyligi hujjatlar va shaxsiy hisobvaraqlar bo‘yicha audit rahbari belgilaydigan hajmda tekshirilishi mumkin. Bunda moddiy tovarlar olishga doir orderlar, ayniqsa shu mijozga xizmat ko‘rsatmaydigan mansabdor shaxslar imzolagan operatsiyalarga alohida e’tibor qaratish va ayni vaqtda hujjatlar to‘g‘ri rasmiylashtirilganini tekshirish kerak. Audit qilinadigan hujjatlar oldindan yoki navbati bilan hisoblanishi, hamda olingan natijalar balans bilan qiyoslanishi zarur. Buxgalteriya daftari tutiladigan, hujjatlar debetlangan balans hisobvaraqlari raqamlari o‘sib boruvchi tartibda tiqiladiga bank muassasalarida audit qilinadigan hujjatlar va kassa hujjatlari shu daftardagi yozuvlarga qiyoslanadi. Hisob yuritishni tekshirish uchun olingan hujjatlar summasi hujjatlarning xhar bir bog‘lami bo‘yicha muassasa nomi, sana, ro‘yhatlarning raqami va bog‘lami, berilgan guruxdagi hujjatlarning narxi, hisoblash va qiyoslashni amalga oshirgan operatorlarning imzolari tushirilgan hisoblash tasmalaridagi summalar bilan qiyoslanadi va shu kundagi barcha tasmalarning yakunlari o‘zaro qo‘shiladi va olingan ma’lumotlar balans bilan taqqoslanadi. Hujjatlarni tekshirishning ko‘rsatib o‘tilgan usullarini qo‘llashda audit qilinadigan hujjatlarni alohida jarayonda hisoblashga zarurat qolmaydi. Ayni vaqtda auditor hujjatlar shakllanishi va bog‘lam muqovalarining yuz tomoni rasmiylashtirilishi to‘g‘riligini ham tekshiradi. a) Filiallararo oborotlarning hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarni audit qilish. Banklar o‘rtasidagi hisob-kitoblarni audit qilishda O‘zbekistan Respublikasi Markaziy bankining buxgalteriya hisobvaraqalar rejasidagi 17305, 23206- "Aniqlanish jarayonidagi transaksiyalar", 17400 va 27400•bosh kitoblardagi hisobvaraqlarini tekshirish orqali amalga oshiriladi O‘zbekistan Respublikasi banklari o‘rtasida hisob-kitoblarni olib borilishini audit qilish O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan 1995 yil 19 avgustda tasdiqlangan yo‘riqnoma va unga 1995 yil 15 sentyabr, 1996 yil 18 maydagi 222- sonli qo‘shimcha bo‘lgan me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. b) Inkasso operatsiyalarini audit qilish. Inkasso operatsiyalarini audit qilish har bir hisobvaraqdagi kartotekada bo‘lgan hujjatlarni hisoblashdan va hisob natijalarini analitik hisobvaraqchalari va balans ma’lumotlariga qiyoslashdan boshlanadi. Hujjatlarni audit qilish rahbari belgilagan mijozlar bo‘yicha tanlab hisoblash mumkin. Ikki o‘rtada farq chiqqanida uning sabablari kunlar va oylar bo‘yicha kirim- chiqimga doir operatsiyalarni, shuningdek, aniqlangan farqlarni tartibga solish to‘g‘riligini tekshirish orqali aniqlanadi. 90965 - "Inkassoga olingan (ichki) maxalliy veksellar" hisobvaraq bo‘yicha quyidagilar audit qilinadi: a) hujjatlar kartotekaga kirim qilinishining asosli ekanligi, ular orasida keyinchalik akseptlangan yoki akseptlanmagan holda haqini to‘lash, shuningdek, balansdan tashqari 90909, 90930, 90951, 90963 va 90979-hisobvaraqlarda hisobga olinishi kerak bo‘lgan hujjatlar bor yo‘qligi; b) akseptlashdan oldin yoki keyin voz kechish hollarini qabul qilish va hisobini yuritish qoidalariga amal qilinishi. "Muddatida to‘lanmagan hisob-kitob hujjatlari" nomli 90963-hisobvarag‘i bo‘yicha quyidagilar audit qilinadi; a) to‘lov talabnomasining orqa tomoniga "Talabnoma 2-kartotekaga qo‘yilgani to‘g‘risida ta’minotchining bankiga xabar berildi (sana)" deb yozilgan to‘rtburchak muxr urilgani; b) hujjatlar to‘lovlar navbatiga qarab joylashtirilgani; v) to‘lov hujjatlarini qaytarib olish uchun bank muassasasining kredit xodimlari va rahbariyati ruxsat belgisi kuygan tegishli hujjatlar borligi. To‘lovchilarga xizmat ko‘rsatuvchi bank muassasalarida keluvchi hisob- kitob hujjatlari uchun haq, qanchalik to‘g‘ri to‘lanayotgani audit qilinadi. Jumladan, quyidagilar aniqlanadi: a) hujjatlar bank muassasasining ekspeditsiyalaridan operatsiya bo‘limiga o‘z vaqtida tushishi; b) to‘lovlar navbatiga rioya qilinishi; v) o‘z vaqtida to‘lanmagan to‘lov hujjatlari bo‘yicha penyalar o‘z vaqtida hisoblangani va undirib olingani; g) bankning 60-yo‘riqnomasiga 1-ilovaning 14-bandida bayon etilgan hisob- kitoblar bo‘yicha bank operatsiyalarini amalga oshirish qoidalariga muvofiq inkasso qilingan to‘lovlar FO hisobvaraqdari orqali o‘z vaqtida o‘tkazilgani. v) Banklarining vakillik hisobvaraqlarini audit qilish. Banklar o‘rtasidaagi barcha hisob-kitoblar banklarning vakillik hisobvaraqlari asosida amalga oshiriladi. Vakillik hisobvaraqlari hisob Markazida yuritiladi. Hisob Markazida Vakillik hisobvaraqalarini tekshirishda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1996 yil 19 avgustdagi 22-sonli bayonnomasi "O‘zbekiston Respublikasi banklari o‘rtasida hisob-kitoblarni elektron to‘lov tizimi haqida" yo‘riqnomasining 3,6 bandi bo‘yicha har kuni bank ish kuni boshlanishidan oldin vakillik hisobvaraqalarini solishtirib borishini, utayotgan to‘lovlarning qonuniyligi audit qilinadi. Banklarning vakillik hisobvaraqlarini audit qilishda vakillik hisobvaraqlari orqali amalga oshiriladigan to‘lovlar vakillik hisobvarag‘idan mablag‘ doirasida o‘tkazilganligiga, vakillik hisobvaraq bo‘yicha debet qoldiqda pul qo‘yilmaganligi, hisobvaraqasining yuritilayotganligiga alohida e’tibor beriladi. g) Davlat byudjet” hisobvaraqlari bo‘yicha amalga oshiriladigan operatsiyalarni audit qilish. Byudjeti hisobvaraqalari bo‘yicha amalga operatsiyalari Uzmarkazbankning 1996 yil 20 “O‘zbekiston Respublixasida Davlat ijrosi” to‘g‘risidagi yo‘riqnomaga va 1996 yil 30 dekabrdagi 301-sonli “Davlat byudjeti hisobvaraqalariga xizmat ko‘rsatish tartibi”ga rioya qilingan holda audit qilinadi. Bunda quyidagilarga e’tibor beriladi. To‘lov hujjatlari to‘liq rasmiylashtirilgani hamda korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning hisobvaraqlaridan mablag‘lar, shu jumladan ishchi va xizmatchilarning ish haqidan ushlab kolingan soliklar, pensiya fondi va bandlik fondiga to‘langan badallar byudjet daromadi uchun o‘z vaqtida o‘tkazilgani aniqlanadi. "Respublika byudjeti qaramog‘idagi tashkilotlarning mablag‘lari" nomli 23404 hamda Maxalliy byudjet tashkilotlarning hisobvaraqlar bo‘yicha tekshirishda quyidagilarga e’tibor beriladi: a) hisobvaraqlar ochilishining qonuniyligi va shu hisobvaraqlarni tasarruf etishga berilgan vakolat to‘g‘ri rasmiylashtirilgani; maxsus mablag‘larning joriy hisobvaraqlari bo‘yicha esa bundan tashqari shu chiqimlarning smetasi tasdiqlangani to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar borligi tashkilotlar shu ma’lumotnomalarni to‘g‘ri berganligi, "Topshiriqnomalarga doir summalar" nomli joriy hisobvaraqlar bo‘yicha ham tegishli moliyaviy organlarning Ruxsatnomalari borligi; b) maxsus mablag‘lar bo‘yicha shu hisobvaraqlarga summalar o‘tkazish to‘g‘riligi maxsus mablag‘lar smetalarini tasdiqlash to‘g‘risidagi ma’lumotnomalarda ko‘rsatilgan manbalarga muvofiq, "Topshiriqnomalarga doir summalar" nomli hisobvaraqlarga summalar o‘tkazish to‘g‘riligi esa shu hisobvaraqlar ochilishiga moliya organlari bergan ruxsatnomalerga muvofiq nazorat qilinishi; v) ko‘rsatib o‘tilgan mablag‘lar belgilangan maqsadlarga sarflanishi; g) maxsus mablag‘larning joriy hisob-varaqlari bo‘yicha chiqimlar uchun to‘lovlar paytida hisob-kitob-pul hujjatlari va topshiriqnomalarga doir summalar to‘g‘ri rasmiylashtirilgani. d) Bankning ichki zhisobvaraqalar bo‘yicha operatsiyalarni audit qilish. O‘zmarkazbank tomonidan Bosh boshqarmalarga 56100 "Xodimlarning ish haqi va boshqa xarajatlar" bosh kitobi bo‘yicha limit o‘rnatiladi. Bosh boshkharmalarda ushbu o‘rnatilgan limitga asosan ish haqi va mukofot pullari hisoblanadi. Ish haqi hisoblashda O‘zmarkazbank tomonidan tasdiqlangan shtat bankning bank auditi o‘tkazish uchun sertifikat (malaka sertifikatini) berish va auditorlar malakasini attestatsiyadan o‘tkazish komissiyasi tartibi”, “Bank auditi o‘tkazish huquqini olish uchun malaka imtix,onlarini o‘tkazish” va “Bank auditi o‘tkazish huquqi uchun sertifikat (malaka sertifikatami) berish” tartibiga asosan beriladi. Tashqi auditning maqsadi banklarning Xalqaro buxgalteriya hisobi standartlariga (XBXS) mos ravshida tuzilgan moliyaviy hisobotlari haqkoniyligiga nisbatan mustaqil auditorlarning xolisona fikrini bildirishdir. Auditni o‘tkazish jarayonida auditorlar bank ichki nazoratidagi kamchiliklar haqdad alohida hisobot tayyorlashi kerak. Tijorat banklarini audit qilish to‘g‘risidagi Nizom quyidagilar bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soladi: - Markaziy bankning Bank auditini o‘tkazish uchun sertifikat (malaka sertifikatini) berish va auditorlar malakasini attestatsiyadan o‘tkazish komissiyasi faoliyati; - bank auditini amalga oshirish huquqini beruvchi malaka imtixonlarini o‘tkazish; - bank auditini o‘tkazish huquqini beruvchi sertifikatlarni olish va uni bekor qilish ; - auditorlik tashkilot (firma)larning huquq va majburiyat-larini amalga oshirish; - auditorlik tashkilotlari va auditorlar tomonidan auditni amalga oshirish; - auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazishda Bank kengashi va Boshqaruvi faoliyati. Auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish tartibi. Tijorat banklarining auditorlik tekshiruvlari O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi va Markaziy bankning me’yoriy hujjatlariga asosan amalga oshiriladi. O‘zmarkazbank tomonidai limit o‘rnatiladi. Ushbu o‘rnatilgan limitga rioya qilinishini tekshirishda ovqat va yo‘l kira puli uchun ochilgan shaxsiy hisobvaraqlar bo‘yicha audit qilinadi. Boshqarmada ovqat va yo‘l kira pullari ishchi va xodimlarga faqat ishlagan ish kunlari uchun to‘lanishy audit qilinadi. Boshqaruv apparatini ta’minlash uchun qilingan sarf xarajatlarning qonuniyligini audit qilishda xodimlarga tegishli bo‘lgan ish haqi summalari, shu jumladan to‘liq bo‘lmagan oy, bayram, dam olish kunlari va ishdan tashqari vaqtlarda, birovning urnida vaqtincha ishlab to‘rganlik, o‘rindoshlik puli bilan ishlaganlik, navbatdagi ta’tillar, hamda oliy va o‘rta ukuv yurtlarining talabalariga beriladigan ta’tillar uchun, xodim ishdan bushayotgan paytda u foydalanmagan ta’til, vaqtincha mehnatga layokatsizlik uchun to‘lanadigan nafaqa, hamda boshqa mablag‘lar to‘g‘ri hisob-kitob qilingani va to‘langaniga e’tibor qilish kerak. Uzluksiz ishlagan ish stajiga to‘lanadigan to‘lovlarni Uzmarkazbank Nizomida belgilangan foizlarga nisbatan to‘lanishy audit qilinadi. Ushbu to‘lovda ustama ish haqi qo‘shilmaganligi tekshirilishi shart. Bosh boshqarmada O‘zmarkazbank tomonidan belgilangan yillik yakuni bo‘yicha mukofot pullarini hisoblanishini har bir ishchi va xodimlar uchun ochilgan щaxsiy hisobvaraqalarga kiritilgan ish haqi, ustama ish haqi, ish vaqtidan tashqari ishlagan ish kunlari uchun to‘lovlar, mukofot puli, uzluksiz ish stajiga to‘lanadigan to‘lovlar va ta’til pullarining (O‘zmarkazbankning yo‘riqnomasida ko‘rsatilgan to‘lovlarga) yig‘indisi belgilangan foizga nisbatan hisoblanishi audit qilinadi. Markaziy bank tizimida qishloq xo‘jalik mahsuloti uchun pullarning to‘lanishi O‘zmarkazbank tomonidan belgilangan summalar va ko‘rsatilgan shartlarga asosan to‘lanishining to‘g‘riligi audit qilinadi. Bundan tashqari O‘zmarkazbank tomonidan turli xil bayramlarga (31101) ajratiladigan mukofot pullari shoshilinchnomada ko‘rsatilgan summalarga asosan to‘lanishy audit qilinadi. YUqorida ko‘rsatilgan barcha to‘lovlar ishchi va xodimlar uchun ochilgan shaxsiy hisobvaraqlariga to‘liq kiritilishi audit qilinadi. Markaziy bank ishchi va xodimlarning daromadidan daromad soligi hisoblanishini O‘zbekistan Respublikasi Soliq Qo‘mitasining belgilangan soliq shkalasiga asosan har oyda va yil yakuni bo‘yicha to‘g‘ri soliqqa tortilishi audit qilinadi. Ishchi va xodimlarning shaxsiy hisob-kitrb varaqasiga kiritilgan barcha to‘lovlardan daromad solig‘i hisoblanishi shart. Kasallik varaqalari bo‘yicha to‘lovlar tekshirilganda quyidagilarga e’tibor berish kerak, ya’ni kasallik varaqalarining o‘z vaqtida buxgalteriyaga topshirilishi, xodimlarning kasallik varaqalarida xodimlar bilan ishlash bo‘limi tomonidan mehnat stajlarining to‘g‘ri qo‘yilganligi shu asosda kasaba uyushmasi tomonidan bankning majlis bayonnomasiga asosan foizlarning aniq belgilanishi, kasallik varaqalari bo‘yicha nafaqalarni “Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalarni tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan nafaqalarni to‘g‘ri to‘langanligi audit qilinadi. Xizmat safari bo‘yicha mablag‘lar to‘g‘ri sarflangani va bo‘nak hisobotlari o‘z vaqtida taqdim etilgani audit qilinadi. Xizmat safari xarajatlari bo‘yicha to‘lovlar tekshirilganda quyidagilarga e’tibor berish kerak, ya’ni safar xizmati guvoxnomalarining to‘g‘ri rasmiylashtirilishi, (safar muddatiga rioya qilinishi, safarga borish uchun chiqarilgan buyruq yoki farmoyish raqami, sanasi, yili, xizmat safariga boruvchi xodimning pasport ma’lumotlari borligi, xizmat safari guvoxnomasi rahbariyat tomonidan imzo va muxr bilan tasdiqlanganligi, xodimning belgilangan joyga borganligi va u erdan chiqib ketganligi • to‘g‘risidagi qaydlar sana, yillari va ularning kelib ketganligini tasdiqlovchi imzo va muxr bilan tasdiqlanganligi audit qilinadi Xizmat safariga borib kelgandan keyin bo‘nak hisobotlarini topshirilish muddatiga rioya qilinishi, bo‘nak hisobotlarida ko‘rsatilgan xarajatlarni to‘g‘ri aks ettirilganligi va buxgalteriya tomonidan to‘lov uchun qabul qilinganligi, hamda ortiqcha olingan bo‘nak pullarini o‘z vaqtida qaytarilishini ta’minlash hujjatlar asosida ko‘rsatiladi Ishlab turgan pensionerlarga pensiya to‘lash qoidalariga rioya qilinishi, shu jumladan pensionerlarga ish joyidan maoshini hisobga olgan holda pensiya to‘lashni davom ettirish to‘g‘risida ijtimoiy-ta’minot bo‘limlarining topshiriqnomalari borligi, pensiya xodimi egallab to‘rgan lavozimga va amalda bajarayotgan ishiga qarab to‘g‘ri belgilangani, pensionerlar ishga qabul qilingani to‘g‘risida ijtimoiy-ta’minot organlariga o‘z vaqtida xabar berilishi audit qilinadi. Bundan tashqari, mablag‘lar ro‘znoma va oynomalarga obuna bo‘lish uchun sarflanishi me’yorlariga rioya etilishi, mablag‘lar smetaning boshqa moddalari asosida to‘g‘ri va maqsadga muvofiq tarzda ishlatilishi, etarlicha rasmiylashtirilgan asosiy hujjatlar borligi auditdan o‘tkaziladi. Bank faoliyati bo‘yicha operatsiyalar va boshqa x,arajatlarni hisobga olib boruvchi hisobvaraqlarda amalga oshirilgan operatsiyalarning qonuniyligi va asosli ekanligi ham shu tarzda audit qilinadi. Bank rezerv kapitali hisobvarag‘i bo‘yicha kredit va debet operatsiyalarning to‘g‘riligi aniqlanadi. 31101-hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalarni tekshirishda operatsiyalar o‘tkazish va mablar sarflash o‘rnatilgan limit va mablag‘lar doirasida amalga oshirilgani aniqlanadi. 31101-hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalar to‘g‘riligini tekshirishda quyidagilarga e’tibor qilish kerak: 1) Yillik ish yakunlari bo‘yicha mukofot to‘lashning to‘g‘riligi; 2) Xodimlarga ko‘rsatilgan moddiy yordam qay tarzda hisobga olinishi va berilishi; 3) Moddiy rag‘batlantirish fondi bo‘yicha boshqa xil to‘lovlar qay tarzda amalga oshirilishi. Moddiy rag‘batlantirish uchun “O‘zbekistan respublikasi Markaziy banki va uning muassasalari xodimlariga ish haki to‘lash to‘g‘risida”gi Nizomga qat’iyan rioya qilib sarflanishi zarur. 31101-hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalar amalga oshirilishining to‘g‘riligini tekshirishda, shuningdek, ajratilgan mablag‘lar Markaziy bank ruxsatnomalarini hisobga olgan holda belgilangan maqsadda ishlatilishiga e’tibor qilish kerak. 19921-hisob varag‘ida hisobga olingan arzon va tez eskiruvchi buyumlarning xaraja tini to‘g‘ri olib borilishini tekshirishda balansning tegishli xarajat hisob varaqlari bilan qiyoslanib audit qilinadi. Arzon va tez eskiruvchi buyumlarni chiqim qilishda tuzilgan yo‘qotish dalolatnomasi audit qilinadi. 19923 hisobvaraqda ombordagi asosiy vositalar hisobi to‘g‘ri yuritiliyotganligi audit qilinadi. Bankning asosiy vositalarini, mebellarini va jixozlarining butligini audit qilishda 16500-bosh kitobdagi hisobvaraqlar bo‘yicha amalga oshirilgan operatsiyalar qonuniyligi tekshiriladi. 16515-hisobvaraq operatsiyalarini audit qilishda ijaraga olingan binolarni kapital ta’mirlash uchun sarflangan harajat SHartnoma shartlariga mos kelishi, ular Boshqaruv apparatini ta’minlash uchun belgilanan chiqimlar smetasi bo‘yicha ana shu maqsadda ajratilgan mablag‘ darajasidan oshib ketmasligi; ijaraga olingan binolarning kapital ta’mirlanishi uchun qilingan xarajatlar 16515-hisobvaraq, debetiga to‘liq o‘tkazilgani, bu xarajatlar 56216-hisobvaraqdagi mablag‘lar hisobidan o‘z vaqtida to‘g‘ri qoplangani; asosiy vositalar, shuningdek, arzon va tez eskiruvchi buyumlar hisobini yuritish ishlari yo‘lga qo‘yilishi va asosiy vositalar ro‘yhatga olinishining to‘g‘riligi; binolar, asbob-uskunalar, mashinalar va boshqa jixozlar balans hisobidan chiqarilganining asosli ekanligi va maqsadga muvofiqligi hamda hisobdan chiqarilgan buyumlar (shu jumladan qimmatbaho metallar)ni sotishdan olingan mablag‘lar hisobga to‘liq olinganiga e’tibor berish kerak. Bank o‘z binolariga ega bo‘lgan taqdirda ular bankka tegishliligini tasdiqlovchi hujjatlar 93609-hisobvaraqda borligi auditdan o‘tkaziladi. Audit jarayonida asosiy vositalar va jixozlar ro‘yhatga olingani tanlab auditdan o‘tkaziladi. “Tugallanmagan qurilish” nomli 16505-hisobvaraq bo‘yicha quyidagilar auditdan o‘tkaziladi: - bu hisobvaraq bo‘yicha o‘rnatilgan limit doirasida xarajat qilinishi; • mablag‘, hamda etarlicha tasdiqlangan hujjatlar, shu jumladan qurilishdagi ob’ektlar ro‘yhati va qurilish olib borilishiga asos bo‘lgan pudrat shartnomalari borligi; • bajarilgan ish uchun hisob-kitob qilish qoidalariga rioya etilishi; • kapital qo‘yilmalarga ajratilgan mablag‘lar belgilangan maqsadda o‘z vaqtida va to‘g‘ri sarflanishi; • kapital ta’mirlash operatsiyalarini nazorat qilish ham shu tartibda amalga oshiriladi; • 19909-hisobvaraqning "Scheta k polucheniyu" moddasi bo‘yicha haqi to‘langan hujjatlar 16529, 16535-hisobvaraqlar daftariga summasi bo‘yicha ham, sotib olingan buyumlarning miqdori bo‘yicha ham qiyoslanadi. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, transport va yuk ortish-tushirish chiqimlari Boshqaruv apparatini ta’minlash smetasiga kiradi yoki buyum qiymatini oshiradi; • Ko‘rsatib o‘tilgan audit o‘tkazishlar bilan bir qatorda bankning boshqa ichki operatsiyalarning qonuniyligiga ishonch hosil qilish zarur. 16701 hisobvarag‘i bo‘yicha ochilgan "Asosiy vositalar bo‘yicha bankning korxonalari va tashkilotlari bilan hisob-kitoblar" shaxsiy hisobvaraqlar bo‘yicha debet va kredit ezuvlarining asosli ekanligi audit qilinadi. Kapital qo‘yilmalar bo‘yicha debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar 19909 va 29802, 29896 hisobvaraqlari bo‘yicha quyidagilar audit qilinadi: • debet operatsiyalarining qonuniyligi; • boyliklar talon-taroj qilingani, qilanganidan ortiqcha sarflangani, vazifasini suiste’mol qilish, kamomaddan kelgan zarar va shu hisob-varaqlarda shuningdek zarar hisobiga o‘tkazilgan qarzlar hisobvaraqda turgan boshqa summalarni undirib olish uchun o‘z vaqtida chora ko‘rilishi va ularning samaradorligi; • hisob berish sharti bilan summalarning topshirilishi va o‘z vaqtida qaytarilishi tartibiga rioya qilinishi. Bank xodimlarining ish haqidan ushlab kolingan summalar soliklar, ko‘ngilli ravishda sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha sugo‘rta badallari. kreditga harid qilingan tovarlar uchun to‘lovlar, ijro varaqalari bo‘yicha uchinchi shaxslar foydasiga ushlab qolingan summalar, shuningdek, omonatga o‘tkazilgan summalar va kasaba uyushmasi badallari hisobini yuritish uchun ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarga o‘z vaqtida va to‘liq o‘tkazilgani tegishli orderlar yoki ish haqi berishdagi qaydnomalarning ma’lumotlari bo‘yicha xonalarda chiqarilgan umumiy yakunlar to‘g‘riligini avvaldan qiyoslagan holda auditdan o‘tkaziladi. Bundan tashqari, auditor yuqorida ko‘rsatilgan hisobvaraqlarning qoldiqlari belgilangan joylarga (tegishli byudjetlarga, Xalq banki, davlat sug‘urtasi, savdo tashkilotlari va boshqalarning hisobvaraqlariga) o‘tkazilganini audit qilish kerak. Xo‘jalik va qurilish materiallari hamda boshqa materiallarning shaxsiy hisobvaraqalari bo‘yicha quyidagilar audit qilinadi: a) haqi to‘langan materiallar kirimga to‘liq kiritilgani va hisobdan chiqarilishining asosli ekanligi; b) moddiy boyliklar o‘z vaqtida va to‘liq ro‘yhatga olingani, hamda natijalari buxgalteriya hisobida aks etgirilgani, shuningdek, aniqlangan kamomadlar moddiy javobgar shaxslardai undirib olishga taqdim etilgani; v) moddiy boyliklar but saqlanishi, ularning buxgalteriya va ombor hisobi to‘g‘ri yuritilishi, boyliklar saqlanishi zimmasiga yuklatilgan shaxslar bilan to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnomalar tuzilgani. Zarurat tug‘ilganda audit jarayonida alohida materiallarning amaldagi miqdori buxgalteriya va ombor hisobi ma’lumotlariga mos kelishi auditdan o‘tkaziladi. Operatsiyalarga bog‘liq va xilma-xil daromadlar bo‘yicha debet operatsiyalarining asosli ekanligi. shuningdek, banklardan va mijozlardan undirib olingan foizlar, jarimalar va boshqa summalar hisobvaraq kreditiga to‘liq o‘tkazilgani audit qilinadi. Foizlarni to‘lash va undirish, inkassatsiya uchun to‘lovlar bilan bog‘liq operatsiyalarni audit qilib foizlarni hisoblash qaydnomalarida. Tushum inkassatsiya qilingani uchun to‘lov ro‘yhatlari (qaydnomalari)da turli qiymatdagi qoldiq summalar hisoblab chiqiladi va olingan yakunlar tegishli hisobvaraqlarning kredit yoki debet qismi yozuvlari bilan qiyoslanadi. Bunda passiv hisobvaraqlar bo‘yicha hisoblangan foizlardagi turli qiymatdagi qoldiq summalari mijozlarning muddatli depozit hisobvarag‘i va boshqa xil hisobvaraqlarining kredit yozuvlari bilan qiyoslanadi. Ayni vaqtda foiz stavkasi qo‘llanishi, hamda hisob-kitob, joriy, qarz va boshqa xil hisobvaraqlar bo‘yicha foizlar summasini hisoblash to‘g‘riligi auditdan o‘tkaziladi. Bundan tashqari, audit jarayonida bankdan olingan summalar hamda, bank undirib olgan foizlar, jarimalar, tushum inkassatsiya qilingani va boyliklar etkazib berilgani uchun to‘lovlar va boshqa summalar to‘g‘risida ayrim korxona va tashkilotlardan ma’lumotnoma so‘raladi. SHuningdek, shaxsiy hisobvaraqlari ko‘chirma olib tekshirilayotgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlardan shu xil ma’lumotlarni olish, qolaversa, qarz olish uchun taqdim etilayotgan ma’lumotlar ishonchli ekanligini auditdan o‘tkazish tavsiya etiladi. Bu ma’lumotlar olingunga kadar mijozlar talab kilgan summalar to‘liq o‘tkazilgani va hisobdan to‘g‘ri chiqarilgani audit qilinadi. Zarurat tug‘ilganda korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda kapital qo‘yilmalar va kapital ta’mir, xo‘jalik materiallari va jixozlar sotib olingani, xizmat ko‘rsatilgani, fuqarolarning omonatlariga va kreditga harid qilingan tovarlar uchun mablag‘ o‘tkazish va boshqa xil operatsiyalar bo‘yicha muqobil tekshiruvlar olib borish zarur. Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|