Birhadni birhadga b o iis h uchun:
-b o iin u v c h in in g koeffitsiyentini boiuvchinin g koeffitsiyentiga
boiish ;
-c h iq q a n b o iin m a yoniga boiinuvchidagi har bir harfni b o ii-
nuvchi va boiuvch idagi shu harflar k o ‘rsatkichlarining ayirm asiga
teng ko'rsatkich bilan yozish;
-
boiinuvchining b o iu v ch id a b o im a g a n harflarini o'zgartir-
m asdan, b o iu v c h in in g b o iin u v c h id a b o im a g a n
h arflarin i esa
daraja k o ‘rsatkichini qaram a-qarshi ishora bilan yozish kerak.
M i s o l l a r .
1
)
(la 3bAc
) : (
8
ab2) -
|
a2b2c;
2
) (
1
,
2
x y 3z") :
( -
0
,
2
x y 3z2)
=
-6z" 2;
3)
( # lx y 2z
3) : (
21xyc2)
=
Ъугъс~2.
K o ‘phadni birhadga b o iis h uchun ko'p h ad n in g h ar bir hadini
shu birhadga b o iis h va chiqqan natijalarni q o ‘shish kerak.
M i s o l . (48
a3b4 -
36
a4b3 -
12
ab
2) : (
6
ab2)
=
8
a2b2 -
6
a3b -
2.
3-§. Q isq a k o 'p a y tir is h fo r m u la la r i
Q uyida
keltirilgan ay n iy atlar
qisqa ko'paytirish form ulalari
deyiladi:
1
)
(a + b)2
=
a2 + la b + b2 -
y igin dining kvadrati.
2
)
(a
-
b
)2
=
a2 - la b + b2
- ayirm aning kvadrati.
3)
a2- b 2 = ( a - b)(a + b) -
kvadratlar ayirmasi.
4 )
a
3
+ b3 = (a + b)(a2 - a b + b2)
- kublarning yig'indisi.
5)
a3 - b 3
=
( a - b)(a2 + ab + b2) -
kublarning ayirmasi.
6
)
(a
+
b)3 - a3 + 3a2b + 3ab2 + b3 -
y ig indin ing kubi.
7)
(a - b)3 = a3 - 3a2b +
3
ab2 - b 3-
ayirm aning kubi.
Bu ay n iy atlar k o 'p g in a hisoblash ishlarini yengillashtiradi,
algebraik ifodalarni shakl alm ashtirishda qulayliklar yaratadi.
M i s o l l a r . 1) 92
88
= (90 + 2)(90 - 2) = 8100 - 4 = 8096;
2) 1982 = (200 - 2
)2
= 40 0 00 - 800 + 4 = 39 2 04.
3) 1,01
2
= (1 + 0,01
)2
= 1 + 2 ■
0,01 + 0,01
2
* 1 + 0,02 = 1,02.
4) (5a + *
b)(5a - \ b ) = (5a)2 - ( \ b ) 2 = 15a2 - \ b2.
5) (
x 2n - 5y")(5yn + x 2n)
=
(x2n - 5y")(x2"
+ 5
y")
= (x
2")2
-
-(5
>»")2
=
x 4" -
15y2n.
6
)
(x
+
l y -
3z
)2
-
( l x - у + z )2 = (x + l y - 3z - l x + у - z)
x
x (x +
l y
- 3z + 2x -
у + z)
= (3
у
- x - 4z)(3x
+ у - I z ) .
46
7) (5а
2
+
W ) 2
= 25а4 + 30a2Z>3 +
9 b \
8
) (x + 2)(x
2
-
2x + 4) = x
3
+
8
.
9)
(I x 'y -2 z 2)(49x6y 2 +
14x3j.’z2 + 4z4) =
( l x 3y )}
- (2z
2)3
=
= 343x
9
y
3
-
8
z6.
10) (x + 2)(x - 2)(x
2
+ 2x + 4)(x
2
- 2x + 4) = (x + 2)(x
2
- 2x + 4) x
x (x -2)(x
2
+ 2x + 4) = (x
3
+
8
)(x
3
-
8
) = (x
3)2
-
82
= x
6
- 64.
11) (x
2
+ 2)(x
4
- 2x
2
+ 4) - x
6
+
8
ifodani soddalashtirish natija-
sida hosil bo'lgan k o 'p h a d nechta haddan ib orat bo'ladi?
Y e с h i 1 i s h i: (x
2
+ 2)(x
4
- 2x
2
+ 4) - x
6
+
8
= (x
2)3
+ 2
3
-
- x
6
+
8
= x
6
- x
6
+
8
+
8
= 16. J a v о b: 1 ta haddan iborat bo'ladi.
4-§. K o 'p h a d n i k o 'p a y tu v c h ila r g a a jra tish
K o 'p h ad n i ko'paytuvchilarga ajratish deb, berilgan k o 'p h ad n i
ikki yoki bir necha birhad va k o'phadlarning ko'paytm asiga aynan
teng bo'lgan ifodaga alm ashtirishga aytiladi. K o 'p h ad n i k o 'p a y
tuvchilarga ajratishning bir necha usullari bor.
4.1. Umumiy ko‘paytuvchini qavsdan tashqariga chiqarish usuli.
Bu u su ld a um u m iy k o 'p a y tu v c h in i to p is h , s o 'n g r a q a v sd a n
tashqariga chiqarish kerak.
M isollar: 1) 48
a}b2
+ 36
a2b -
1
2a4b}
= 12
a2b- 4ab +
12
a2b-
3 —
- 12
a2b ■
a2b2
=
\2 a 2b(4ab - a2b2
+ 3).
2
)
a2( m -
2
)
Dostları ilə paylaş: