Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

Qanday apparat prokariotlar harakatini
ta’minlaydi? 
Bakteriyalami ko‘pchiligi harakatlantimvchi maxsus 
organoid - xivchinlarga ega. Xivchinlami miqdori har xil turga mansub 
boMgan bakteriyalarda har xil bo‘lib, 1 tadan 100 tagacha boMadi. 
Xivchinni yo‘g‘onligi - 10-20 nm, uzunligi 3-15 mkm. Uning aylanishi 
soat strelkasini teskarisi ravishda boMib, bir sekundda harakatlanish 
imkonini beradi. Masalan, 
Xelikobakter
nomli bakteriya I sekundda 
o‘zining uzunligidan 60 marta uzunroq masofaga harakatlana oladi. 
Agar bu raqamlami yirik hayvonlami harakati bilan taqqoslaydigan 
boMsak, har qanday tezyurar hayvonlardan 2,5 marotaba tez ekanligiga 
guvoh boMamiz. Xivchinlar bakteriya hujayralarini butun sirti bo‘ylab 
bir tekis joylanishi yoki uni (bakteriya hujayrasini) bir yoki ikki joyidan 
chiqishi mumkin.
Xivchinlar prokariot hujayralami 
yagona 
sirtqi strukturasimi?
Bakteriyalami sirtida xivchinlardan tashqari tuklar (vorsinki) ham bor. 
Ular xivchinlarga qaraganda ingichka (diametri 5-10 nm, uzunligi 2 
mkm gacha) boMib, asosan bakteriyalami substratga yopishib olishlari 
uchun xizmat qiladi. Vorsinkalar moddalami transportida ham ishtirok 
etishlari mumkin. Bakteriyalar odatdagi vorsinkalardan tashqari, 
uzun
ipsimon vorsinkalar - pili ham saqlashi mumkin. 
Pilini diametri 3-10 
nm, uzunligi 10 mkm. Ular eng oddiy jinsiy jarayon-konyugatsiya 
jarayonida DNKni bir bakteriyadan, boshqasiga uzatishda ishlatilishi 
mumkin.
Prokariot va eukariot hujayralami tuzilishidagi katta farq, ulami 
hayot - faoliyatlariga ham ta’sir etmasdan qolmagan. Ko‘plab 
prokariotlarda oksidlanish jarayoni bijgMsh bilan chegaralangan. Ba’zi 
bir prokariot organizmlar atmosfera havosidagi azotni fiksatsiya qiiish 
xususiyatiga ega. Avtotrof prokariotlarda fotosintez jarayoni, ulami 
hujayra membranalarining qatlamlarida 
sodir boMadi. Prokariot 
organizmlami bunday noyob xususiyatlari, nanotexnologiya sohasida 
faoliyat ko‘rsatib kelayotgan olimlar va konstmktorlami qiziqtirmasdan 
qolmadi.
152

---