28
V minillikdə, yaxud ondan əvvəl Şimal-Qərbi İranla (Cənubi Azərbaycan)
Naxçıvançay vadisi arasında əsas yol olduğunu göstərir. Naxçıvançay və
Sirabçay hövzəsində yapılan arxeoloji və geomorfoloji araşdırmalar e. ə. V
minilliyin sonlarına doğru Naxçıvanda müəyyən yaşayış yerlərinin, o
cümlədən Uzun Oba və Dəyirman Yeri kimi abidələrin daşqına məruz
qaldığını və mədəni təbəqənin qalın torpaq qatı ilə örtüldüyünü göstərir. Bu
hadisə Naxçivanda bəzi yaşayış yerlərinin torpaq altında qalaraq izsiz
itdiyini göstərir.
Şəkil 15. Eneolit dövrünün boyalı keramikası: Uçan Ağıl (1-2),
Uzun Oba (3-4) və Ovçular Təpəsi (5).
Araşdırmalar göstərir ki, Urmiya hövzəsi və Culfa Kültəpəsində
başlıca olaraq Sünik obsidianından istifadə edilmişdir. Şübhəsiz ki, Arazdan
cənubda yerləşən yaşayış yerlərinin Sünik obsidianı ilə təmin edilməsi
Naxçıvançay, Sirabçay və Qahabçay vadisində yerləşən abidələr vasitəsi ilə
29
həyata keçirilmişdir. I Kültəpə və Ovçular Təpəsinin obsidian məmulatı
arasında az da olsa Şərqi Anadoludan – Meydandağdan gətirilmiş
obsidiandan da istifadə olunmuşdur ki, bu da Şərqi Anadolu ilə əlaqələrin
olduğunu təsdi
q
edir (Tablo 2).
Babək rayonunun Sirab kəndindən şimalda yerləşən Uçan Ağıl
yaşayış yerinin yerüstü materialları boyalı qablar və samanlı keramika
nümunələrindən ibarətdir (Şəkil 15, 1, 2; Şəkil 17). Abidədə Kür-Araz
mədəniyyətinə aid keramika parçalarına da rast gəlinmişdir. Tapıntılar
arasında Duzdağdan məlum olan daş baltalara bənzər bir ədəd əmək alətinin
aşkar olunması da diqqətəlayiqdir. Yaşayış yerində üç yerdə qazıntı
aparılmışdır. Birinci sahənin ölçüsü 5x5 m, ikinci sahənin ölçüsü 5x5 m,
üçüncü sahənin ölçüsü 5x10 m olmuşdur. Qazıntılar mədəni təbəqənin
relyefdən asılı olaraq 20-60 sm arasında olduğunu göstərir. Uçan Ağıl
yaşayış yerinin tədqiqi zamanı saman qarışığı olan qırmızı rəngli keramika
nümunələri, o cümlədən boyalı qabların parçaları aşkar olunmuşdur.
Keramika nümunələrinin araşdırılması onların e. ə. V minilliyin birinci
yarısına və Ovçular Təpəsindən əvvələ aid olduğunu təsdiq edir.
Bu, abidələrdən götürülən karbon nümunələrinin analizi ilə də təsdiq
olunmuşdur. Uçan Ağıl yaşayış yerindən Culfa Kültəpəsindən məlum olan
Dalma Təpə tipli boyalı keramika parçalarının aşkar olunması bu yaşayış
yerləri arasında əlaqələrin olduğunu təsdiq etməkdədir. Ovçular Təpəsi
yaşayış yerindən götürülən karbon nümunələrinin analizi Son Eneolit
dövrünə aid nəticələr vermişdir. Bu yaşayış yerindən Dalma Təpə tipli
boyalı keramika aşkar olunmasa da, bir nümunə ilə təmsil olunan Ubeyd tipli
boyalı keramika Mesopotamiya ilə əlaqələrin olduğunu göstərir. Qeyd edək
ki, Uçan Ağıldan aşkar olunan boyalı keramika nümunələrinin biri də
Mesopotamiya ilə əlaqələrin olduğunu təsdiq edir. Bununla bərabər Sirabçay
hövzəsindən aşkar olunan Son Eneolit dövrü keramikası Ovçular Təpəsi
mədəniyyətində fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Ovçular Təpəsindən fərqli
olaraq Sirabçay hövzəsinin Son Eneolit keramikasında darama bəzəmələr
yoxdur. Ovçular Təpəsindən sonraya aid olan bu mədəniyyət sarı və qırmızı
rəngli, saman qarışığı olan keramika ilə təmsil olunmuşdur. Saman qarışığı
olan keramika nümunələrinin bir qismi cilalanmışdır. Keramika
nümunələrinin bir qismi isə qaba qum qarışığı olan gildən hazırlanmışdır. Bu
yaşayış yerlərinin araşdırılması Naxçıvanın Erkən və Son Eneolit dövrü
mədəniyyətinin Urmiya hövzəsi və Şərqi Anadolu ilə əlaqələr şəraitində
inkişaf etdiyini göstərir.
30
Tablo 1. Naxçıvanın Neolit və Eneolit yaşayış yerlərindən götürülən karbon nümunələrin analizinin nəticələri.
Sampl İD
Sample
Radiocarbon
Age (BP)
δ
13
C (
‰)
Date BC (95,4%)
1
Kultepe-2013-B-035
LTL14889A
6374 ± 50
-
24.4 ± 0.4
5473-5293 BC
2
Kultepe-2013-B-006
LTL14890A
6926 ± 45
-
18.6 ± 0.2
5903-5720 BC
3
Kultepe14-P1,002
LTL14935A
6477 ± 45
-
21.3 ± 0.6
5520-5341 BC
4
Kultepe14-D004
LTL14936A
7042 ± 45
-
22.8 ± 0.6
6014-5836 BC
5
Kultepe14-C021
LTL14937A
6548 ± 45
-
19.6 ± 0.5
5616-5466 BC
6
Kultepe14-A057
LTL14939A
6420 ± 45
-
25.5 ± 0.3
5475-5320 BC
7
Kultepe14-A072
LTL14940A
6355 ± 45
-
23.9 ± 0.6
5468-5399 BC
8
Kultepe13 AO12
LTL14035A
6462 ± 45
-
26.6 ± 0.5
5490-5320 BC
9
Kultepe14-C034
LTL15113A
7099 ± 50
-
21.1 ± 0.6
6070-5880BC
10
Kultepe14-C032
LTL15114A
7065 ± 50
-
19.9 ± 0.5
6040-5840BC
11
Deyirman Yeri
LTL14886A
5011 ± 45
-
26.4 ± 0.3
3946-3701 BC
13
Yeni Yol2013
LTL14894A
5063 ± 45
-
22.1 ± 0.5
3965-3761 BC
14
Yeni Yol2014-1007
LTL14895A
4853 ± 45
-
17.1 ± 0.4
3712-3622 BC
15
Serin Bulaq 2013-1
LTL14892A
4953 ± 40
-
20.7 ± 0.4
3902-3880 BC
16
Ucan Agil2013
LTL14893A
5585 ± 45
-
21.9 ± 0.7
4497-4344 BC
17 Sorsu 2013: 1008
LTL14063A
4945 ± 45
-
27.7 ± 0.5
3910-3870 BC
18 Uzunoba 15- 010
LTL16019A
5674 ± 45
-
20.3 ± 0.5
4620-4370 BC
19
Uçan Agıl 15
-2019
LTL16009A
5713 ± 45
-
23.4 ± 0.4
4690-4450 BC
Dostları ilə paylaş: |