Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 əsir tutulmuş, Ərciş və Barciri fəth edilmişdi) 106 geri dönmüş, Şah Təhmasib h. 960-cı (m. 1553) ilin baharında Naxçıvana qayıdaraq, Həsən bəy Rumlunun məlumatına görə, əmir Şəmsəddin Dilcanini sülh danışıqları aparmaqdan ötrü sultan sarayına yollamışdı. Lakin yenə də bu tarixçiyə görə, sultan tərəfindən qızılbaş səfiri etinadsızlıqla qarşılandığı üçün Şah Təhmasib təzədən oğlu İsmayıl Mirzəni Kürdüstan üzərinə hücuma yollamış, onlar Van, Vostan, Ərciş və Adilcəvazi qarət edərək yenidən Naxçıvana qayıtmışdılar. 107 Bu hadisələrdən bi il sonra (h. 961; m. 1554) Azərbaycana dördüncü yürüşünə başlayan Sultan Süleyman böyük ordu ilə Qarsa gəlib, oradan Naxçıvan istiqamətinə hərəkətə başladı. O, Qarsda olarkən, şah Təhmasibə məktub yollayaraq, onu ―din yolundan döndüyü və düzgün şəriəti dəyişməklə insaf dairəsindən çıxdığı‖ üçün töhmətləndirir, artıq ―şüarı küfr olan Şərq diyarını dağıtmaq niyyəti ilə fəqih və seyidlərin fitva‖ verdiklərini * bildirir, şahın yenə də, əvvəllərdə olduğu kimi açıq müharibəyə dəvət edirdi: ―Əgər, yenə cürət etməsən şahlıq adı sənə haram olsun. Mənim bu fərmanıma cavab göndərib, vaxtlı-vaxtında döyüşə hazır ol‖. 108 Ehtiyatlı şah və uzaqgörən sərkərdə olan Şah Təhmasib, bu dəfə də hərbi qüvvəcə və sayca qızılbaşlardan üstün olan Osmanlılarla üzbəüz gəlmir, lakin Osmanlı ordusunun Naxçıvanda olmasından istifadə edərək, özünün iki qoşununu Van və Voston bölgələrini, həmçinin Pasin vilayətini işğal etmək, beləliklə də, geri qayıdacaq Osmanlı qoşunları üçün ərzaq və daldalanacaq sarıdan çətinlik yaratmaq məqsədilə hücuma göndərir. Doğrudan da, Naxçıvanda iki gündən çox qala bilməyən, Bazarçay və Qanlıçəməni adlı yerlərdə məğlubiyyətə uğrayan Osmanlı qoşunları tezliklə öz ordularına qoşularaq Ərzuruma qayıtdılar. 109 Yenə də tarixçi Həsən bəy Rumlunun məlumatına görə tezliklə tərəflər arasında sülh müqaviləsi imzalandı və hər iki tərəfin küdurəti aradan götürüldü. 110 Bir sıra Osmanlı mənbələrində Osmanlı qoşunları müqabilində guya qızılbaş qoşunlarının və şəxsən Şah Təhmasibin həmişə qaçdıqları kimi yanlış * Osmanlıların hücumu ərəfəsində, adətən şeyxülislamlar hücumları əsaslandırmaq üçün fitva verirdilər. Məsələn, birinci yürüş ərəfəsində verilən fitvanın mətni 1534-1539-cu illərdə şeyxülislam olmuş tarixçi Xoca Sədəddin Əfəndi tərəfindən yazılmışdı. Nasuhi Mətrəki özünün ―Bəyane-mənazile-səfəre- İraqeyne- Sultan Süleyman xan‖ əsərində birinci səfərin səbəbinin Osmanlı ordusuna belə anladıldığını bildirir: ―Şimdiki hində diyare-Şərqdə təbdile-ayine-şəriəte- Muhəmmədiyyə və təğyire-məzahibe- milləte hənəfiyyə edən rəise-rüusul-əhməd Təhmasib ibn Heydər nam şahın vücudu mayeye-itneyi- alənm və maddeye-iztirabe-bəni-Adəm‖ olduğundan onun aradan götürülməsinə qərar verildi. (Bax: Mətrəkçi. Göstərilən əsər, vər. 2b-3a; F.Kırzıoğlu. Göstərilən əsər. səh. 140). Dördüncü Şərq yürüşü ərəfəsində verilən dördüncü fitvada (həmin fitvanın surəti Ali Əfəndinin ―Nüsrətnamə‖ əsərində verilmişdir. Belə deyilirdi: ―O zalımlar Qurane-əzimi və şəriəte-şərifəni istixlaf eyləməklə və kotobe- şəriyyəni təhrir edib oda yaxmaqla üləmaye-dini qırmaqla, rəisləri olan şahı məbud yerinə qoyub, ona səcdə eyləməklə, həzrəte-Əbu Bəkrlə həzrəte-Öməri lən eyləməklə kafir olduqdan sonra Qurane-kərimi təkzib edib, kafir və mürtədd olduqları üçün onların küfrlərində tərəddüd edən (şəxs) müslim deyildir‖ (Bax: F.Kırzıoğlu. Göstərilən əsər, səh. 140). 78 məlumatlar boldur. Biz bir daha qeyd etmək istərdik ki, Şah Təhmasib özünün uzaqgörənliyi sayəsində mənasız müharibəyə girərək, mütləq məğlubiyyətə uöramasından ötrü doğrudan da qızılbaş ordusunu Osmanlı ordusuna dəfələrlə ciddi həmlələr edilmiş, xəsarət, yetirilmişdir. Sultan Süleymanın təhqiramiz məktublarına təhqiramiz da cavablar Səfəvilərə qarşı olan düşmənçilik siyasətini qınamış, ―bəd etiqadlı və imansız olan ale-Osmanın bəzi şeytanların uğrunda vədlərinə uyaraq yer üzünün ən gözəl mülkü olan İranda şahlıq və padşahlıq xəyalına düşüb. Azərbaycan məmləkəti üzərinə‖ yürüşlərini pisləmişdir. 111 Bu qəbildən onun Sultan Süleymana yazdığı bir məktub olduqca səciyyəvidir. İran Milli Şura Məclisinin 606 nömrəli əlyazmasında həmin məktub da saxlanılmaqdadır. Şah Təhmasib sultana yazır: ―Mənə deyiblər ki, rum tayfası öz amansız qədəmlərini Naxçıvan vilayətində basıb zülm bayrağını ucaltmışdır. Mən bəzi əsgərlərimi o tərəfə yolladım. Onlar Naxçıvan ulkasından itlər kimi qaçmış, qəhətlik, çatışmamazlıq, aclıq və başqa səbəblər üzündən təngə gəlib Diyarbəkirə dönmüşlər. Bu xəbər mənə çatdıqda, əziz fərzəndim... İsmayıl Mirzə bəzi adlı-sanlı əmirlər, qazilər və ağır qoşunla onların arxasınca getmək icazəsi istədi. Mən buna razı olmadım. Qələbə Allah tərəfindən müəyyənləşibsə, qoşuna nə hacət‖. 112 Deməli, qızılbaş qoşunu heç də həmişə Osmanlılardan qabağından qaçmamış, yeri gəldikdə onlara hücumlar da etmişlər. ―Mənə yazdığın ―mən bir dəfə sənin məmləkətinə hücum etdimsə də, sən qarşıya çıxmadın və bizimlə bacarmağa qüvvəm çatmır‖ kimi yava sözlərinə qarşı bildirirəm ki, adlı-sanlı sultanlar və dünya xaqanları heçdə mərdliyi, mərdanəliyi, igidliyi və müdrikliyi sənə şamil etmirlər, çünki sən heç vaxt igidlər səfindən olmamısan, müdirklik və mərdanəlik etməmisən, həmişə şədəbazlıq və atəşbazlıq edərək, üzü çadralı qadınlar kimi qala içərisində oturmusan və üç yüz min namərdi də meydanda məhbus vəziyyətində saxlayaraq, onların ətrafını zəncirləmisən. * Şücaət və igidlik bizə böyük əcdadlarımızdan və əcdadlarımızdan və atamızdan miras qalmışdır!‖. 113 Mənim əsgərlərimin əksəriyyəti, doğrudan da qaçmışdı. Mən üç min adamla qalmışdım. Məhərrəmin 12-də sübh vaxtı iki yüz əlli min özbək əsgəri və bütün Turan məmləkəti sultanları qarət üçün atlandıqları vaxt qaibdən qulağıma bir səda gəldi: ―12 müqəddəs imam və həzrət Sahibüz-zəman sənin köməyinə gəlmişdir, tez ata min!‖. Mən həmin üç min silahlı cavanla iki yüz min özbəyə həmlə etdim. Üç min qılınc eyni vaxtda işlədi. Turan mülkünün 80 padşahını ləşkərləri ilə birlikdə bir fərsək uzağa qovduq. Biz həmin döyüşdən zəfərlə qayıtdıq‖. 114 Həsən bəy Rumlunun da məlumatına görə, ―bir qızılbaşın iyirmi özbəyə qarşı döyüşdüyü‖ Ülənge-Cam, Sarıqamış və yaxud Cam döyüşü adlanır ki, orada özbək Übeydulla xanın bütün Mavəra ən-nəhr, Kaşqar, Əndican, Otrar, Seyran, Kabul, Qılmaq, Məska, Çərkəz və Qıpçaqdan topladığı nəhəng ir ordu gənc Səfəvi şahının * Burada Şah Təhmasib türklərin döyüş üsuluna işarə edir. Məlum olduğuna görə, Osmanlılar əsgərlərin fərar etmələrinə yol verməmək üçün ordunun arxa tərəfinə araba və zəncirlərdən sədd çəkirdilər. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|